کارتن‌خواب‌ها؛ سوژه داغ فصل سرد

نیمه دوم سال که از راه می‌رسد، داستان تکراری و نخ‌نمای بی‌خانمان‌ها و کارتن‌خواب‌های شهرمان با چاشنی آماری از بی‌خانمان‌های جمع‌آوری شده از سوی دستگاه‌های متولی اعلام می‌شود بدون این که طرح این موضوع به ارائه راهکاری بینجامد که در نهایت به بهبود وضع زندگی کارتن‌خواب‌های شهرمان منجر شود.

جمع‌آوری روزانه حدود 300 نفر بی‌خانمان از سوی واحدهای گشت شهرداری تهران از سطح شهر و انتقال آنها به گرمخانه‌ها که بیشترشان سابقه جمع‌آوری چندین باره دارند، مصداق روشن این ادعاست.

موضوع تکراری بودن افراد بی‌خانمانی که شب‌ها در گرمخانه‌های شهرداری تهران نگهداری می‌شوند، نکته مهمی است که نمی‌توان بسادگی از کنار آن گذشت.

گرمخانه‌های شهرداری تهران فقط​ شب تا ​صبح موظف به نگهداری از افراد بی‌خانمان هستند و با فرارسیدن روز افراد بی‌خانمان چاره‌ای جز ترک ​ گرمخانه‌ها ندارند، در واقع این طور که مسئولان اداره رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران می‌گویند براساس آنچه در شرح وظایف شهرداری آمده است گرمخانه‌ها موظف هستند افراد بی‌خانمان را به طور موقت نگهداری کنند و پس از آن نوبت دیگر سازمان‌های متولی است که به فراخور شرح وظایف‌شان مسئولیت نگهداری ​ افراد بی‌خانمان را به عهده بگیرند.

در چنین شرایطی مطرح کردن موضوع تکراری بودن بی‌خانمان‌های جمع‌آوری شده مهر تائیدی است بر این که در چرخه ساماندهی افراد بی‌خانمان، سازمان‌های متولی حمایتی شامل بهزیستی و کمیته امداد در انجام وظایف و مسئولیت‌هایشان کوتاهی می‌کنند.

ساماندهی کارتن‌خواب‌ها از سال 78 تاکنون مصوبه شورای عالی اداری بوده و در این فاصله زمانی اتفاقات زیادی افتاده است؛ از ابتدای راه‌اندازی گرمخانه‌ها در سال 84 قرار بود وزارت رفاه و تامین اجتماعی، شهرداری و بهزیستی، نیروی انتظامی، ‌کمیته امداد، ‌سازمان فنی و حرفه‌ای، وزارت کار، صدا و سیما و قوه قضائیه در جمع‌آوری، نگهداری و تحت پوشش قرار دادن این افراد با هم همکاری کنند، اما ظاهرا پس از گذشت مدتی مسئولیت این کار به عهده شهرداری و نیروی انتظامی افتاد و دیگر سازمان‌ها و نهاد‌ها از انجام این مسئولیت شانه خالی کردند.

مصداق این ادعا اظهارنظر چندی پیش معاون خدمات اجتماعی سازمان رفاه شهرداری تهران بود که در آن از حضور 130 بی‌خانمان و متکدی مبتلا به ایدز و هپاتیت در مراکز نگهداری شهرداری تهران گلایه کرده و گفته بود: متاسفانه سازمان بهزیستی سال‌هاست این افراد را تحویل نمی‌گیرد و شهرداری هم چاره‌ای جز نگهداری از آنها در گرمخانه‌ها ندارد.

پذیرش معتادان پرخطر بی‌خانمان موجب شده تا برخی گرمخانه‌ها به دلیل کمبود ظرفیت نتوانند افراد بی‌خانمان عادی را پذیرش کنند.

معاون خدمات اجتماعی سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران دلیل این شرایط را همکاری نکردن ستاد مبارزه با مواد مخدر برای پذیرش معتادان پرخطر بی‌خانمان دانسته و می‌گوید: شهرداری تهران ناچار است معتادان پرخطر بی‌خانمان جمع‌آوری شده را هم در گرمخانه‌ها پذیرش کند در حالی که اگر ستاد مبارزه با مواد مخدر این افراد را در مراکز بازپروری نگهداری کند، ظرفیت گرمخانه‌های تهران برای بی‌خانمان‌ها کافی خواهد بود.

به گفته رضا جاگیری، خدمات اولیه مراقبتی شامل تغذیه، اسکان، مراقبت بهداشتی و درمان اورژانسی از خدماتی است که به بی‌خانمان‌های نگهداری شده در گرمخانه‌ها به طور رایگان ارائه می‌شود.

اگر تا چندی پیش تنها تصور ما از یک بی‌خانمان، مردی با مو و ریش بلند و نامرتب، ظاهری چرک و کثیف و لباس‌های کهنه و پاره بود، حالاباید به آنها پیرزن‌های رنجور و تنها یا زنان معتاد بی‌خانمان را هم اضافه کرد اما این پایان این ماجرای غم‌انگیز نیست.

بی‌خانمان‌های شهرمان جوان‌تر شده‌اند، آنقدر جوان که بعضی‌هایشان به زحمت 20 سالشان می‌شود. حالا دیگر کارتن‌خوابی در پایتخت مرد و زن نمی‌شناسد؛ از مردان و زنان سالمند گرفته تا دختران جوان کم‌سن و سال.

حالا شاید در تاریکی شب نگاهمان به دختران کم‌سن و سالی هم بیفتد که از روی ناچاری جز پارک‌ها، زیر پل‌ها، ساختمان‌های نیمه‌کاره و داخل جوی‌ها، سرپناه دیگری ندارند تا در آن شب را به صبح برسانند.

این همان موضوعی است که مدیرعامل سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران از آن به عنوان زنگ خطری برای کاهش سن آسیب‌های اجتماعی زنان در پایتخت تعبیر می‌کند و می‌گوید: تعداد زنان معتاد کارتن‌خواب در پایتخت رو به افزایش است.

جاگیری با بیان این که ۱۵ تا ۲۰ درصد کارتن‌خواب‌ها زن هستند، می‌گوید: روزانه به طور متوسط صد کارتن‌خواب از سطح پایتخت جمع‌آوری می‌شوند که 80 درصد آنها شهرستانی هستند.

معاون اجتماعی سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی شهر تهران با اشاره به این که بخش قابل توجهی از بی‌خانمان‌های زن معتادان خیابانی هستند، از فعالیت اولین کمپ ویژه زنان معتاد در تهرانسر خبر می‌دهد.

هم‌اکنون گرمخانه‌های پایتخت از اولین ساعات شب تا صبح، افراد بی‌خانمان را پذیرش می‌کنند، اما در نیمه دوم سال به دلیل افزایش سرمای هوا و بارش باران و برف، در گرمخانه‌ها به صورت شبانه‌روزی روی افراد بی‌خانمان باز خواهد بود.

این طور که معاون خدمات اجتماعی سازمان رفاه شهرداری تهران می‌گوید، هیچ محدودیتی برای دفعات پذیرش افراد بی‌خانمان در گرمخانه‌ها وجود ندارد بخصوص در فصل پاییز و زمستان که ورود افراد به گرمخانه‌ها ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش می‌یابد ضمن این که بیش از ۹۰ درصد بی‌خانمان‌های شهرمان آنهایی هستند که به طور داوطلبانه به گرمخانه‌ها مراجعه می‌کنند.

مراجعه داوطلبانه 90 درصد کارتن‌خواب‌های شهرمان به گرمخانه‌ها در پی سرد شدن تدریجی هوا از یک سو و کمبود ظرفیت مراکز نگهداری از این افراد، حالا مسئولان شهرداری را به فکر احداث گرمخانه‌های جدید انداخته است.

قرار است با راه‌اندازی سه گرمخانه جدید در پایتخت ظرفیت این مراکز تا 80 درصد افزایش یابد تا با سرد شدن هوا مشکلی برای پذیرش افراد بی‌خانمان و کارتن‌خواب وجود نداشته باشد.

معاون خدمات اجتماعی سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران با اشاره به افزایش 80 درصدی ظرفیت گرمخانه‌های پایتخت، از افتتاح سه گرمخانه جدید دیگر در سطح شهر تهران خبر داده و می‌گوید: ظرفیت فعلی دو گرمخانه فعال شهر تهران 600 نفر است و این در حالی است که با سرد شدن هوا تمام ظرفیت این دو گرمخانه هم تکمیل می‌شود و برای این که در پذیرش بی‌خانمان‌های مراجعه‌کننده مشکلی وجود نداشته باشد باید به فکر احداث گرمخانه‌های جدید بود.

جاگیری در گفت‌وگو با ایسنا توضیح می‌دهد: سه گرمخانه جدید آخرین مراحل ساخت خود را طی می‌کند و با توجه به آسیب‌خیز بودن مناطق 15 و 16 دو مورد از گرمخانه‌های جدید در این مناطق و دیگری در منطقه 13 راه‌اندازی می‌شود.

گرمخانه‌های جدید تهران را خیریه‌ها و انجمن‌های مردمی اداره خواهند کرد؛ البته شهرداری تهران علاوه بر تامین فضا و تجهیزات مورد نیاز در گرمخانه‌ها از خیریه‌ها و سازمان‌های غیردولتی فعال در این زمینه نیز حمایت مالی خواهد کرد.

با سرد شدن هوا، فعالیت تیم‌های گشت ویژه جمع‌آوری افراد بی‌خانمان و کارتن‌خواب از سطح شهر نیز جدی‌تر شده است.

به گفته جاگیری، برای پوشش بهتری از سطح شهر و شناسایی و جمع‌آوری به موقع افراد بی‌خانمان تعداد تیم‌های گشتی از 30 واحد به 42 واحد افزایش یافته تا با کاهش تدریجی دمای هوا شاهد عملکرد بهتری در حوزه ساماندهی بی‌خانمان‌ها باشیم.

افزایش ظرفیت گرمخانه‌های پایتخت از طریق ایجاد مراکز جدید اقدامی است که شهرداری تهران برای حمایت از کارتن‌خواب‌ها و افراد بی‌خانمان شهر بخصوص در فصل سرما انجام می‌دهد، اما به نظر می‌رسد امسال نیز همچون سال‌های گذشته شهرداری همچنان در موضوع جمع‌آوری و نگهداری از بی‌خانمان‌های شهر تنهاست و در این میان به نظر می‌رسد تا زمانی که دیگر سازمان‌های حمایتی متولی همچنان از انجام وظایف خود شانه خالی کنند، امید به ساماندهی بی‌خانمان‌های شهرمان غیرممکن خواهد بود.