«سین» مثل سلامت

تا چند روز دیگر حدود 14میلیون دانش‌آموز کشور آغاز سال تحصیلی جدید را شروع خواهند کرد . کودکان پس از 6 ـ 5‌‌ سالگی قدم به مدرسه می‌گذارند و قسمت مهمی‌ از سال‌های زندگی خود را که مصادف با رشد جسمی، عاطفی و روانی آنهاست، در مدرسه می‌گذرانند، همچنین برخورد این دوره سنی با زمان سریع و حساس رشد و تکامل جسمی، روانی و عاطفی یعنی دوران بلوغ از دلایل دیگر اهمیت این دوران است. دوران مدرسه دوران سازندگی است و بیشتر عادات و طرز تلقی‌ها، برای تمام عمر دراین دوران کسب می‌شود. همچنین دانش‌آموز به عنوان پذیرنده و انتقال‌دهنده مطالب آموزشی آنچه در مدرسه آموخته به خانه خود منتقل می‌کند که این امر می‌تواند تأثیرات مثبتی بر خانواده خود نیز داشته باشد.

تردیدی نیست محیط فیزیکی مدرسه یکی از مهم‌ترین مولفه‌هایی است که در آموزش و پرورش کودکان تاثیر دارد. محیط مدرسه باید به گونه‌ای باشد تا از هر لحاظ به نیازهای جسمی، روانی و اجتماعی دانش‌آموزان پاسخ دهد، چراکه در آموزش و پرورش نوین فضای فیزیکی به عنوان یک عامل زنده و پویا در انجام فعالیت‌های آموزشی و تربیتی دانش‌آموزان تلقی می‌شود. چنانچه در مدرسه آب سالم، سرویس‌های بهداشتی، فضای کافی، تجهیزات و وسایل مناسب و استاندارد، سیستم صحیح جمع‌آوری زباله و فاضلاب وجود نداشته باشد و به طور کلی آسایش محیطی فراهم نشود به طور قطع تلاش‌های آموزشی و پرورشی معلمان و مربیان بازدهی مطلوب نخواهد داشت. اما افزون بر محیط مناسب، سالم نگهداشتن دانش‌آموزان نیز در آموزش آنان تاثیر بسزایی دارد.

قسمت قابل توجهی از اوقات کودکان در مدارس سپری می‌شود، توجه به سلامت را نباید تنها در دستشویی، آب تمیز یا بوفه بهداشتی جستجو کرد. هر آنچه ‌کودک در مدرسه با آن مواجه است اگر درست نباشد، می‌تواند عاملی برای بیماری شود. رنگ کلاس، گچ، تخته، میز و نیمکت بیشترین ابزارهایی است که در مدرسه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد‌ میز و نیمکت مدارس عامل ناهنجاری قامتی در 45 درصد دانش‌آموزان به شمار می‌رود. میز و نیمکت مدارس استاندارد نبوده و باعث بروز خستگی و ناهنجاری‌های قامتی در دانش‌آموزان می‌شود. از آنجا که اسکلت آنها در حال شکل گیری است، توجه به این امر مهم از ضروریات است؛ این در حالی است که فقط در بعضی از مدارس غیر انتفاعی از صندلی‌های استاندارد استفاده می‌شود.

رنگ نامناسب کلاس‌ها نیز باعث خستگی چشمی می‌شود. حتی روان‌شناسان معتقدند این رنگ‌ها باعث ناراحتی‌های روحی ‌می‌شود، در بسیاری از مدارس، رنگ دیوار کلاس‌ها و موزاییک‌ها به رنگ تیره و میز و نیمکت‌ها سربی رنگ هستند؛ این استفاده نابجا از رنگ‌ها باعث می‌شود مدرسه جذابیت نداشته باشد در حالی که می‌توان با استفاده از رنگ‌های شاد و گرم باعث جذابیت کلاس‌های درس شد. رنگ‌های مناسب برای مدارس سبز، آبی روشن و لیمویی هستند، نوشته‌های روی دیوارها باید متناسب با سن دانش‌آموزان بوده و دیوار نوشته‌ها کوتاه، موثر و زیبا بوده و دارای جلوه‌های هنری باشند، تحقیقات زیادی که صورت گرفته اثر نامطلوب رنگ را بر روان انسان به اثبات می‌رساند.

پودر گچ نیز در دراز مدت باعث بیماری‌های تنفسی و ریوی می‌شود. عدم استفاده از تخته‌سیاه از نظر حفظ سلامت دانش‌آموزان و آموزگاران باید در اولویت قرار گیرد.

سال‌هایی که کودک در مدرسه می‌گذراند از نظر تغذیه دوره مهمی است، زیرا رشد کودک در این سنین ادامه دارد، گرچه سرعت رشد آنها کمتر از سال‌های اول زندگی است ولی باید توجه داشت که هر مرحله از رشد متکی بر روند مرحله قبل بوده و مرحله بعد را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ بوفه مدارس یکی از اماکنی است که در این رابطه بسیار مهم است.

شکی نیست که وجود بوفه در مدارس ضروری است و در تمام مدارس دنیا نیز این مکان وجود دارد. این در مدارس ابتدایی و راهنمایی بیشتر به چشم می‌خورد؛ چون اکثر کودکان با صبحانه ناکافی راهی کلاس‌های درس می‌شوند، بنابراین ذخایر قندی شان کاهش می‌یابد و مغز کارایی خود را از دست می‌دهد و در یادگیری مفاهیم درسی، بخصوص دروسی مثل ریاضی دچار اشکال می‌شوند.

بهداشت بوفه مدارس، فروشندگان بوفه و مواد غذایی موجود در آن موضوعی است که در سلامتی دانش‌آموزان که در واقع مشتریان بوفه‌ها هستند، تاثیر زیادی دارد و توجه به آن در واقع توجه به سلامتی نسل جوان و آینده کشور است. اما خصوصیات یک بوفه استاندارد چیست؟ نوع خوراکی‌هایی که در آن عرضه می‌شود باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟ این سوالاتی است که شاید هیچ‌یک از مسوولان مدارس به فکر آن نباشند. اگر بپذیریم بوفه قسمتی از تشکیلات یک مدرسه است؛ پس نظارت مسوولان مدرسه روی این بخش ضروری است. بر اساس آیین‌نامه بوفه مدارس، عرضه مواد نمکی مانند پفک و چیپس، نوشابه‌های گازدار، سوسیس و کالباس و ساندویچ‌ها و مواد دست ساز و باز ممنوع شده است، برخی از این مواد مانند نوشابه‌ها و مواد نمکی ممکن است استاندارد هم باشند، اما چون برای سنین رشد دانش‌آموزان مضر است، ممنوع شده است.

البته فراموش نکنیم در تغذیه دانش‌آموز از هرجا که تهیه شود، نوع و کیفیت مهم است. این کیفیت تنها مربوط به مدرسه نیست. تغذیه چه در خانه، چه در مدرسه و چه در راه مدرسه باید مورد توجه قرار گیرد و این امر تنها از طریق آموزش صحیح خانواده‌ها امکان‌پذیر است. توجه به تغذیه فرزندان از مهم‌ترین وظایف والدین است، زیرا فرهنگ و عادات غذایی در خانه شکل می‌‌گیرد و در مدرسه تثبیت می‌شود. نمی‌توان کودکان را از خرید مواد خوراکی در راه مدرسه منع کرد، ولی می‌توان آنها را متقاعد کرد تا از مصرف مواد مضر برای بدنشان خودداری کنند که این امر می‌تواند با عرضه غذاهای مناسب بر سر سفره در خانواده آغاز و در مدرسه ادامه یابد.

در چند سال‌ اخیر طرح‌های مختلفی برای ارتقای سلامت دانش‌آموزان اجرا شده که برخی از آنها مفید بوده و برخی نیز متأسفانه به‌دست فراموشی سپرده ‌شده‌ است. در این طرح‌ها حدود 6 میلیون شناسنامه سلامت برای دانش‌آموزان صادر شده است. اکنون برنامه ترویج سلامت در 2000 مدرسه در طرح‌های مختلف در حال اجراست که هدف از اجرای این طرح ارتقای بهداشت محیط، تغذیه سلامت دانش‌آموزان، معلمان، مربیان و والدین است.

طرح آهن‌یاری برای دانش‌آموزان دختر در سن بلوغ از چند سال گذشته اجرا ‌شده و هفته‌ای یک‌بار قرص آهن به آنها داده شد، هر چند برخی کارشناسان نسبت به آن شک دارند و معتقدند طرح آهن‌یاری باید حداقل یک سال به‌صورت مداوم و در وعده‌های منظم به دانش‌آموزان داده‌شود، در حالی که طرح آهن‌یاری به‌طور نامنظم و ناقص در مدارس اجرا شد که نتیجه مطلوبی نخواهد داشت.

شناسنامه مدارس، طرح مدرسه مروج سلامت، طرح مدرسه سبز و طرح ستاره‌دارشدن مدارس از جمله طرح‌هایی است که به سر انجام نرسیده‌اند.

متاسفانه اغلب طرح‌های ارائه شده از سوی وزارت آموزش و پرورش برای ارتقای سطح بهداشت مدارس در چند سال اخیر تک‌بعدی و مقطعی است و پاسخگوی نیازهای دانش‌آموزان نیست. از سوی دیگر هر سال اعلام می‌شود امسال طرح... در مدارس اجرا خواهد ‌شد، ولی این طرح‌ها تاثیر چندانی در روند سلامت دانش‌آموزان ندارد.

سلامت را نباید تنها در محیط مدرسه جستجو کرد. والدین با انتخابی که در مورد وسایل تحصیلی کودک خود می‌کنند در سلامت یا بیماری او سهیم هستند. یکی از معمول‌ترین راه‌های بردن کتاب و دفتر به مدرسه کیف است. این وسیله را می‌توان همراه همیشگی کودکان در طول سال تحصیلی دانست. اما استفاده نادرست از این وسیله می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به ستون فقرات کودکانتان تحمیل کند. ستون فقرات اطفال به خاطر نرمی بیشتر در معرض آسیب‌های بیشتری قرار دارد، تحقیقات نشان داده بیش از ۵۰ درصد کودکان کوله‌پشتی‌های بسیار سنگین با خود به مدرسه می‌برند و ۵۵ درصد دانش‌آموزان بیشتر از حد مجاز یعنی ۱۰تا ۱۵درصد وزن بدن بار حمل می‌کنند. درد گردن، کمر درد، انحناهای غیر طبیعی ستون فقرات، افزایش غیر‌طبیعی انحناهای ستون فقرات و حتی در مواردی آسیب به رشته‌های عصبی از جمله این آسیب‌ها و مشکلات به شمار می‌روند. همچنین کشیدگی حاصل از حمل کیف، باعث آسیب‌های گذرا یا حتی ماندگاری در ریشه‌های عصبی شانه و دست‌ها، همچنین ریشه‌های عصبی گردن خواهد شد.

آموزش و تربیت در شرایط ایمن و بهداشتی با استفاده از بالاترین سطح مراقبت‌های بهداشتی، برخورداری از آرامش و آسایش جسمی، فکری، روانی و رفتاری، بهره‌مندی از خدمات فوری بهداشتی و درمانی در مواقع بروز حوادث و بیماری، کسب مهارت‌های سالم زیستن، دسترسی به امکانات زیست‌محیطی، توجه به بهداشت مواد غذایی و سلامت تغذیه‌ای حقوق اولیه کودکانی است که فعالیت و هدف اولیه‌شان تحصیل علم است. اما وزارت آموزش و پرورش و معلمان نمی‌توانند به تنهایی این حق را برای کودکان تامین کنند.

تحقق هدف‌های بهداشت مدارس مستلزم دخالت، مشارکت و همسویی خانه، مدرسه، مراکز بهداشتی ـ درمانی و جامعه است. یکی از مهم‌ترین راه‌های ارتقای بهداشت و سلامت دانش‌آموزان، اجرای پروژه‌های مختلف آموزش بهداشت با تکیه بر مشارکت فعال آنان در فعالیت‌های مختلف بهداشتی است. تامین نیازهای سلامتی کودکان تنها از طریق انتشار اطلاعات و از جمله دانش بهداشتی در سطح جامعه میسر است و افزایش آگاهی عموم می‌تواند به صورت عقلانی و منطقی سبب تغییر در وضعیت مردم شود.

در مشارکت‌های بین والدین و مربیان، مردم محلی در زمینه برنامه‌ریزی و حفظ و ارتقای سلامت فرزندان خود و همچنین مراحل تصمیم‌گیری تشریک مساعی می‌کنند. آنها برای یافتن راه‌های رفع نیازهای اساسی مشارکت می‌کنند و راه‌حل‌های لازم را که در راستای منابع موجود در زمینه بهبود وضعیت بهداشتی است، ارائه می‌دهند.

مدارسی که این‌گونه باشند، می‌توانند مواردی چون آموزش سلامت و محیط با توجه به دوره تحصیلی مناسب دانش‌آموزان و ارائه خدمات بهداشتی ـ‌ درمانی مناسب و تاکید بر پیشگیری از بیماری‌ها را در دستور کار قرار دهند. همچنین حضور فعال والدین، معلمان و دانش‌آموزان در اداره امور مدرسه و تصمیم‌گیری در پروژه‌ها برای بهبود آب آشامیدنی، بهسازی توالت‌ها، زمین‌های بازی مدرسه و کلاس‌های درس می‌تواند بسیار موثر باشد.