ساختمان‌هایی که انرژی را هدر می‌دهند

براساس آمار منتشره بخش عمده انرژی در بخش خانگی و غیرمولد است و شدت مصرف انرژی در ایران بین 3 تا 4 برابر جهان است. در حال حاضر در کشور حدود 11 میلیون و 400 هزار واحد مسکونی وجود دارد که متوسط مصرف انرژی در هر مترمربع از این ساختمان‌ها بین 310 تا 580 کیلووات ساعت در سال از سوی مسوولان عنوان می‌شود که اگرچه آمار دقیقی اعلام نمی‌شود، اما اگر حداقل آن را نیز در نظر بگیریم، رقم بالایی است و در این شرایط ساخت و ساز‌های کشور براساس استاندارد‌های تعریف شده و منطبق با قوانین و مقررات مبحث 19 که بر بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها تاکید دارد اهمیت می‌یابد.

عدم بکارگیری مصالح مناسب و تجهیزات ساختمانی عایق‌‌دار و موثر در کاهش اتلاف انرژی در طراحی و اجرای ساختمان‌‌ها در کشور موجب شده تا اکثر ساخت و سازها فاقد ضوابط فنی برای جلوگیری از اتلاف انرژی باشند. به گفته کارشناسان بخش عمده‌ مصرف انرژی در بخش ساختمان و مسکن مربوط به ساختمان‌های قدیمی است که به طور عموم بین 40 تا 60 درصد اتلاف انرژی دارند.

در حال حاضر نفوذ هوای بیرون به داخل ساختمان‌‌های جدید از طریق درزهای ساختمان، وجود نورگیرها، سقف‌های بلند و باز بودن دودکش شومینه‌ها به همراه سرعت باد از دیگر عوامل تشدید مصرف سوخت در ساختمان‌‌ها محسوب می‌شود. برای رفع مشکلات ساخت در این زمینه، بهینه‌سازی مصرف انرژی از سال 84 با اجرای مبحث 19 مقررات ملی ساختمان برای همه ساختمان‌‌های دولتی اجباری و برای همه ساختمان‌‌های بخش خصوصی واقع در تهران و شهرهای تابع اجباری شد. هرچند رعایت مبحث 19 چند سالی است که اجباری شده، اما در عمل چندان رعایت نمی‌شود اما پیش‌بینی می‌شود که با اجرای طرح هدفمند شدن یارانه‌ها و افزایش قیمت حامل‌های انرژی توجه به آن بیشتر شود، زیرا قیمت‌های قبلی آب، برق و گاز انگیزه لازم برای اجرای این طرح را ایجاد نمی‌کرد.

به گفته مسوولان سازمان بهینه‌سازی مصرف انرژی با اعمال مبحث 19 مقررات ملی ساختمان، مصرف انرژی در ساختمان‌های کشور به نصف می‌رسد. چراکه بکارگیری تجهیزاتی با ظرفیت مناسب و بهره‌‌وری بالا سبب کاهش میزان بار حرارتی در ساختمان می‌‌شود. از طرفی رعایت عایق‌‌کاری حرارتی در طراحی و اجرای ساختمان‌‌ها و استفاده از مصالح مصرفی مناسب نیاز به گرمایش و سرمایش را کاهش می‌دهند و از هدر رفتن گرما و سرمای تولید شده جلوگیری به عمل می‌‌آورد و باعث صرفه‌‌جویی قابل توجهی در مصرف انرژی می‌‌شود. به گفته کارشناسان، اجرا و رعایت صحیح مبحث 19 و صرفه‌جویی انرژی در ساختمان موجب کاهش مصرف 20 میلیون بشکه نفت خام در سال می‌شود و اگر اقدام جهادی در جهت اجرایی کردن مبحث 19 و صرفه‌جویی انرژی در ساختمان ایجاد نشود، به این معنی است که انرژی هدر رفته‌ای که صرف گرمایش و سرمایش واحدهای مسکونی در کشور می‌شود، بسیار است. اگر ساخت و سازها در سطح شهر در قالب مبحث 19 و صرفه‌جویی انرژی در ساختمان نظام‌مند شود می‌توان هدررفت انرژی را در حد قابل توجهی کاهش داد. در حال حاضر در عمل ساختمان‌هایی که ساخته می‌شود مبحث 19 در بسیاری از آنها رعایت نمی‌شود، هرچند کارشناسان بر این اعتقادند که شهرداری‌ها باید صدور پایان کار را منوط به رعایت مبحث 19 کنند، اما نمی‌توان انتظار داشت که شهرداری به تنهایی مبحث 19 و صرفه‌جویی انرژی در ساختمان را اجرایی کند، بلکه باید سایر نهادها مثل وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان نظام مهندسی و حتی دانشگاه‌ها در اجرایی کردن این مبحث به یکدیگر کمک کنند.

عباس اکبرپور عضو هیات‌مدیره نظام مهندسی استان تهران می‌گوید: رعایت مبحث 19 جزو الزامات است و به عنوان مبحث مقررات ملی ساختمان لازم‌الاجراست و طبق تفاهمنامه‌ای که بین شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی، وزارت مسکن و شهرسازی و مراجع اجرایی مربوطه از جمله وزارت نیرو عقد قرارداد شده دوره‌هایی برای آموزش و ارتقاء اطلاعات پایه مهندسین برگزار می‌شود و کسانی که رشته‌شان تاسیسات، مکانیک و معماری است این دوره‌ها را باید بگذرانند تا در طراحی و اجرا اقدامات لازم را برای صرفه جویی مصرف انرژی بکار گیرند.

وی در پاسخ به این سوال که چرا در عمل در بسیاری از ساخت و سازها مبحث 19 رعایت نمی‌شود، می‌افزاید: در حال حاضر در عمل اجباری وجود ندارد که سازندگان آن را رعایت کنند و کنترلی در این زمینه وجود ندارد و برای رعایت آن مجموعه‌ای از سازمان‌ها از جمله مسکن و شهرسازی، شهرداری و نظام مهندسی باید تمهیداتی را بیندیشند تا سازندگان به رعایت این مسائل بپردازند، مثلا اگر مبحث 19 رعایت نشده باشد از صدور پایان کار جلوگیری کنند یا تصویب نقشه‌ها باید منوط به رعایت مبحث 19 در طراحی‌ها باشد. وی می‌افزاید: شاید دلیل جدی نگرفتن مبحث 19 این باشد که در کشورمان تاکنون به دلیل ارزان بودن انرژی، رعایت آن جدی گرفته نشده و بیشتر روی مسائل سازه‌ای و مقاوم‌سازی در برابر زلزله توجه ‌شده و صرفه‌جویی در مصرف انرژی چندان مورد توجه نیست.

اکبرپور می‌گوید: البته هیج‌گاه نمی‌توان تصمیمی را با اجبار عملی کرد، اما الان شرایط به گونه‌ای است که وقتی مردم می‌بینند با واقعی شدن قیمت سوخت هزینه‌هایشان بالا خواهد رفت به لزوم این مبحث پی خواهند برد. وی در پاسخ به این سوال که در ساختمان‌های ساخته شده چگونه می‌توان مصرف انرژی را کاهش داد، اظهار می‌دارد: می‌توان پنجره‌ها را دوجداره و سه‌جداره کرد و در بخش تاسیسات، اقداماتی را انجام داد که مصرف انرژی کاهش یابد، البته دولت هم می‌تواند تسهیلاتی را برای این منظور در نظر بگیرد.

سیما رادمنش
گروه اقتصاد