نگاهی به مجموعه نغمه های عاشورایی

چرا کسی به نقشی که تهیه کننده در خلق یک اثر تلویزیونی دارد نمی اندیشد؛ مردم عموما به آنچه جلوی دوربین می گذرد و به چشمشان دیده می شود اهمیت می دهند

کد خبر: ۲۲۷۵۰

؛ اگر هم بخواهند گامی فرا پیش بگذارند و به عوامل پشت دوربین هم توجه نشان دهند ، کارگردان اثر را در مرکز توجه قرار می دهند. ولی حقیقت این است که بخصوص در آثار تلویزیونی ، «تهیه کننده» نقش محوری و موثری دارد. زیرا اوست که بنیان یک برنامه را پایه ریزی می کند و با گردآوری عوامل کاردان و مقتضی (که هر یک را بهر کاری ساخته اند) ، بهترین عناصر را برای خلق نهایی یک اثر خوب ، در کنار هم می چیند. شاید نتوان از طریق یک برنامه خوب ، تهیه کننده آن را شناخت ؛ زیرا چه بسا که عوامل دست اندرکار تولید آن ، به طور اتفاقی با هم هماهنگ و جفت و جور شده باشند. اما وقتی در طول چند سال ، شاهد برنامه هایی باشید که تهیه کننده همه شان ، یک نفر باشد ، نه تقریبا که تحقیقا می توان گفت تهیه کننده مزبور در کار خود «صاحب مسلک» است ؛ در حالی که یک تهیه کننده خوب ، حداکثر می تواند در کارش «صاحب سبک» باشد. آیا برنامه «تماشاگه راز» را که حدود 20سال پیش از تلویزیون پخش می شد به خاطر دارید؛ آیا این اواخر برنامه های «با کاروان موسیقی» و «نغمه های عاشورایی» را دیده اید؛ تهیه کننده این هر سه مانند یک هنرمند «مولف» دستش در کلیه شوونات و جزییات این سه برنامه و کلیه برنامه هایی که تهیه کرده ، هویداست . به عبارتی ، شما اجزای مشترک بسیاری را در همه برنامه هایی که مناجاتی آنها را تهیه کرده است می بینید ؛ در حالی که عوامل اجرایی و تولید کننده این برنامه ها متفاوتند. این خود مودی آن است که اندیشه مشترکی در پس این آثار بظاهر متفاوت نهفته است که از یک تهیه کننده مولف حکایت می کند. برنامه «با کاروان موسیقی» را در مطلب مجزایی مورد اشاره قرار داده ام . اینک می خواهم به برنامه خوب «نغمه های عاشورایی» بپردازم . اولین ویژگی این برنامه این است که با انتخاب هنرمندان و شاعران برای اجرای برنامه ، انقلابی در مجری گری تلویزیون پدید آورده و بهترین مجریان را تقدیم صدا و سیما کرده است . ساعد باقری و سهیل ثابت محمودی دو تن از تواناترین شاعران معاصر کشورند که توسط تهیه کننده این برنامه (یوسف مناجاتی) به مجریانی با فرهنگ و مجرب تبدیل شده اند. مجریانی که از حد و حدود یک مجری و وظایف او فراتر رفته و به جای حرافی های کشدار و خسته کننده ، به طرح مباحث متفکرانه و در عین حال همه فهم می پردازند و به این ترتیب در روند کلیشه ای و ملال آور حرفه مجری گری ، حدی برای سنجش و البته رقابت گذاشته اند که هر مجری دیگری ، در هر برنامه ای ، می تواند برای رسیدن به آن حد (و شاید هم گذشتن از آن) به تلاش بپردازد و توانایی خود را محک بزند. رکوردی که تصور نمی شود به این زودی ها شکسته شود. در نغمه های عاشورایی که عنوانش براعت استهلال دارد و نشان می دهد که به چه مبحثی می پردازد، نوحه و نوحه خوانی در مرکز توجه قرار می گیرد. نوحه خوانی یکی از انواع چهارگانه موسیقی مذهبی در ایران است . این انواع چهارگانه عبارتند از :
1- نوحه خوانی.
2- روضه خوانی.
3- تعزیه و شبیه خوانی.
4- اذان و مناجات.
چنان که مشهود است ، سه مدخل از مداخل چهارگانه فوق به عزاداری امام حسین (ع) اختصاص دارد (هر چند این سه مدخل ، بعضا در موارد دیگری هم به کار می رود). اما نوحه خوانی ، یکی از هنرهای منحصر به فرد در عزاداری سالار شهیدان است که با کلیه مردم ایران (اعم از این که شیعه باشند یا نه) ارتباط برقرار می کند. زیرا حتی اگر کسی در مساجد و تکایا و حسینیه ها برای سینه زنی و عزاداری شرکت نکند، از طریق صدا و سیما و یا بلندگوی دسته های عزاداری ، در همان خلوت خانه اش ، نوحه ها را می شنود و در حد اخلاصش تحت تاثیر قرار می گیرد. بخش عظیمی از موسیقی ما که میراث کهن ردیف آوازی را تشکیل می دهد، از این طریق حفظ شده است . بزرگترین خوانندگان ما، در عین حال نوحه خوان هم بوده اند. چنان که حتی میرزا ابوالقاسم عارف قزوینی هم به شهادت شرح حال خود نوشتی که منتشر کرده (کلیات دیوان شادروان میرزا ابوالقاسم عارف قزوینی ، به اهتمام عبدالرحمن سیف آزاد، موسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم ، تهران ، 1342 ، ص 71) نوحه خوانی کرده است . نوحه ای با مطلع «محرم زینب رسیده وقت سواری بر شتر من نه محمل و نه عماری» که از سروده های خود عارف است و خود او نیز نغمه عاشورایی این نوحه را ساخته است . در زمان گذشته ، بزرگترین استادان موسیقی آوازی که بر همه گوشه های موسیقی ردیفی و دستگاهی تسلط داشتند ، به هنر نوحه خوانی می پرداختند ، نوحه هایی که هم شان اجل و والای سالار شهیدان را به جای می آوردند و هم به فرهنگ عمومی کشور ارتقائ می بخشیدند. اما امروز بجز عده معدود و انگشت شمار عموما شائن نوحه حفظ نمی شود که متاسفانه ناچار فرهنگ عمومی نیز از این طریق تنزل می یابد.