یک محقق - یک سفر با من به یک سفر بیایید

قلعه فلک الافلاک در مرکز شهر خرم آباد و بر فراز تپه ای بزرگ و سنگی مشرف به رودخانه ای که از شرق تپه می گذرد، واقع است . برخی از محققان بنای اولیه آن را به شاپور اول ساسانی نسبت می دهند اما بر مبنای کاوشهای باستان شناسان این قلعه پیشینه دیرینه تری دارد. شماری از شهروندان قدیم خرم آباد به آن «قلا» می گویند و عامه مردم آن را «دوازده برجی» می نامند. سبب این نامگذاری آن است که بعضی ها معتقدند که قلعه به غیر از هشت برج اصلی ، دارای چهار برج بزرگ و گلی دیگر در طرف مغرب بوده است و در مجموع دوازده برج داشته است . این قلعه به سبب وضعیت پیچیده ساختمان و موقعیت ویژه کنگره ها و دریچه های آن همواره از اهمیت خاص برخوردار بوده است . دیر زمانی اردوگاه اسرای رومی ، روزگاری خزانه جواهرات و ثروت بدربن حسنویه ، زمانی دژ امن و مستحکم و پادگان نظامی ، چندین قرن کاخ اتابکان لر کوچک ، سالها مقر والیان لرستان ، مدتی بازداشتگاه و محل نگاهداری تبعیدشدگان و زندانیان سیاسی بوده و بعدها به همت حمید ایزدپناه به موزه مردم شناسی ، کتابخانه و مرکز اسناد و مدارک تاریخی تبدیل شد. مدتی به تعطیل گرایید و اکنون چندی است به همت مدیران سختکوش میراث فرهنگی جذاب تر از گذشته در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است و گوشه ای از عصر طلایی و شکوفایی هنر و تمدن لرستان (دوره مفرغ) را به نمایش می گذارد.
گرداب سنگی

در شمال غرب شهر خرم آباد نزدیک به دامنه کوه ، چشمه بزرگی است که در گویش لری به آن «گردو بردینه» می گویند. بر گرداگرد این چشمه دیواری دایره ای شکل از سنگ کشیده شده است . این بنا که از دوره ساسانی بر جای مانده ، گویا همزمان با ایجاد بنای پل شاپوری ساخته شده است . روایتی وجود دارد مبنی بر این که انگیزه ساخت این بنا و نهری که از آن منشعب می شده و آثار آن نیز باقی است ، هدایت آب این چشمه برای کشت و زرع و گردش آسیاب بوده است .
پل شاپوری (طاق پل شکسته)

در جنوب شهر کنونی خرم آباد و در غرب شاپور خواست ، در کنار آثار به جای مانده از این شهر، بقایای پلی بزرگ از دوره ساسانی وجود دارد که جهت آن شرقی غربی است و بنابر روایتی شهر شاپور خواست را به بزرگراهی که به تیسفون می رفته ، مربوط می ساخته است . در گویش لری به پل شاپوری ، «طاق پیل اشکسه» می گویند. این پل در روزگاران قدیم نزدیک به 320متر طول و 28طاق داشته که دهانه هر طاق 8متر بوده است .
سنگ نوشته : اعلان یا روزنامه سنگی

از آثار برجای مانده از برسقیان ، سنگ نوشته ای است که در شرق خرم آباد دروازه شمالی شهر شاپورخواست بر محور و نقطه اتصال راه تهران به خوزستان واقع شده بود و در آغاز دهه هفتاد پس از تعریض خیابان جابه جا شد. بر روی این سنگ نوشته که با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز می شود و به شکل مکعب مستطیل به بلندی 54/3 متر است ، به خط کوفی و به طور برجسته فرمانی از «ابوسعید برسق بن برسق بن حسنویه امیر اسفهسالار» حاکم شاپور خواست حجاری شده است . متن این کتیبه فارسی بخشنامه گونه ای است که با جمله هایی عربی و خطی نه چندان خوب ، نوشته شده و موضوع آن اعلام دو دستور است :
1- بخشش علف چراگاه های منطقه شاپور خواست به مردم و ساکنان آن.
2- منع مردان از پوشیدن لباس ابریشمی.
مناره

از جمله آثار بر جای مانده از آل بویه (323 تا 389ه.ق) در این شهر ، مناره ای آجری و بلند با پایه سنگی است که روزگاری در مرکز شاپور خواست واقع بوده و امروز در جنوب خرم آباد قرار دارد. این مناره محکم دیرزمانی مناره مسجد امام حسن (ع) مسجد جامع شهر شاپور خواست نامیده می شده است . قبل از ویرانی آن به دست تیمور، محل دیده بانی شهر اتابکان و راهنمای کاروانیان در شب و محل گفتن اذان بوده است . آنچه مسلم است این است که ارتفاع این مناره در گذشته بیش از اندازه فعلی (45/29متر) بوده که بر اثر گذشت زمان و عوامل طبیعی فرو ریخته و از ارتفاع آن کاسته شده و به این شکل درآمده است . مصالح این بنا آجر و ملات است . در داخل مناره ستونی استوانه ای شکل قرار دارد که 99پله به دور آن می چرخد و می توان به وسیله این پله ها به بالای مناره راه یافت . در ورودی آن به سوی مغرب باز می شود که قریب به 220 در 80 سانتی متر است . در این مناره شش دریچه برای ورود روشنایی تعبیه شده است .

سیدفرید قاسمی - مورخ و پژوهشگر

فصل تازه - ویژه نامه جام جم برای سال نو