در این مجال کوتاه سعی می‌کنیم تا در آستانه سفر رئیس‌جمهور محترم به روسیه به منظور شرکت در اجلاس سران کشورهای عضو بریکس (که برای اولین‌بار در این سطح رخ می‌دهد) نگاهی اجمالی به ماهیت، اهداف و ظرفیت‌های این گروه داشته باشیم.بریکس کوته‌نوشتی است از حروف اول نام انگلیسی کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی که البته در ابتدای تشکیل نام آنها بریک (BRIC) بود که با پیوستن کشور آفریقای‌جنوبی نام آنها به بریکس تغییر یافت.این کشورها که به‌واقع می‌توان آنها را در زمره قدرت‌های اقتصادی نوظهور دسته‌بندی کرد در سال ۲۰۲۳ اعلام کردند که از ابتدای سال ۲۰۲۴، با درخواست عضویت شش کشور دیگر موافقت کردند. این کشورها عبارتند از: آرژانتین، اتیوپی، امارات متحده‌عربی، جمهوری اسلامی ایران، عربستان‌سعودی و مصر که از این میان با روی کار‌آمدن دولت غرب‌گرا در آرژانتین این کشور از عضویت انصراف داده و عربستان سعودی تاکنون برنامه‌های مربوط به پیوستن به این گروه را اجرایی ننموده است.
جمهوری اسلامی ایران پس از دعوت رئیس‌جمهور شهید آیت‌ا...رئیسی در اجلاسیه پانزدهم و با پذیرش درخواست عضویت از ابتدای سال ۲۰۲۴ به‌صورت رسمی به عضویت این گروه درآمده است. مهمترین راهبرد بریکس، اصلاح و تغییر نظام مالی جهانی عنوان شده و محوریت این اصلاح و تغییر، دلارزدایی از تعاملات و مبادلات اقتصادی است تا مسیر رو به رشد قدرت‌های اقتصادی نوظهور هموار شده و به‌تبع تغییر در ساختار نظم و قدرت بین‌المللی در حوزه اقتصادی نیز شاهد ایجاد و پایایی نظم جدید باشیم.این موضوع در تمامی ۱۵اجلاسیه قبلی این گروه مورد تاکید و توجه قرار گرفته و اقدامات ابتدایی آن با مشارکت کشورهای عضو پیگیری می‌شود.ناگفته پیداست که اجرایی‌شدن ایده‌های جهانی فرآیندمحور بوده و مواجهه تقلیل‌گرایانه با آنها از پشتوانه علمی برخوردار نیست.ایده‌هایی همچون دلارزدایی و در سطح کلان تغییر در نظم اقتصادی جهان در گام‌های ابتدایی مستلزم ادبیات‌سازی، مفهوم‌سازی و سپس اجماع‌سازی است تا در مرحله اجرایی‌سازی با مقبولیت و مشروعیت جامع همراه شود. آنچه تاکنون شاهد و ناظر آن بوده‌ایم تلاش کشورهای موسس بریکس از سپتامبر سال ۲۰۰۶ در شصت‌و‌یکمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد و نخستین نشست آن در ژوئن ۲۰۰۹ به منظور عمق‌بخشی و متوازن کردن ظرفیت‌های این گروه در جهت اهداف تاسیس است. فعالیت و حرکت آرام اما حساب‌شده این گروه در پرهیز از شتاب‌زدگی و بررسی جوانب مختلف همگرایی کشورهای عضو، سبب شده تا فرآیند افزایش اعضا ازچهار عضو ابتدایی به پنج عضو و بعد از آن به ۹ عضو کنونی با دقت و متانت انجام شده و توازن را در توزیع جغرافیایی اعضا رعایت کند.
شانزدهمین اجلاسیه سران کشورهای عضو گروه بریکس در حالی از ۲۲ تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴ در کازان روسیه برگزار می‌شود که به نظر می‌رسد بایستی منتظر تصمیمات و اقدامات عملی بیشتری در راستای اجرایی‌شدن ایده‌های تبادلات و مبادلات مالی از سوی رهبران کشورهای عضو باشیم. مواردی همچون ارز دیجیتال که بدون وقفه و بدون توجه به کشورهای ثالث به مثابه یک روند جهانی ادامه دارد، کاهش سهم تسویه‌حساب‌ها در ارزهای غربی به نصف و افزایش سهم تسویه‌حساب‌ها با ارزهای ملی روسیه در تبادل با کشورهای بریکس به ۶۵درصد که با کاهش سهم دلار در ساختار پرداختی اعضای بریکس به زیر ۲۹درصد، کشور ترکیه را به‌عنوان اولین کشور عضو ناتو متقاعد کرده تا درخواست عضویت در بریکس را ارائه داده و بر همین مبنا در نشست کازان روسیه، اردوغان به‌عنوان مهمان در این اجلاس حضور خواهد داشت.
تلاش روی یک مدار «پرداخت و تسویه‌حساب مستقل» در بریکس برای خدمات‌رسانی به تجارت خارجی، در حالی در دستور کار این گروه قرار دارد که به اذعان آمارهای تایید شده، آمریکا و اروپا در حال از دست دادن موقعیت خود در اقتصاد جهان هستند و به همین دلیل غرب توان رقابت با دیگران را ندارد و مسیر تخریب را در پیش گرفته است. ناکارآمدی سیاست یک‌جانبه‌گرایی سبب اقبال جهانی به گروه‌هایی همچون بریکس است که می‌توان آن را مرکز تجمع مستقلان جهان نامید. این کشورها و قدرت‌های نوظهور اقتصادی در حقیقت پارادایم جهانی توسعه را بایستی به پارادایم جهانی پیشرفت بر مبنای اهداف کشورهای در حال توسعه تغییر دهند.ناکارآمدی نظریات غربی توسعه که امروزه در بسیاری از کشورهای دارای مخازن، معادن و منابع طبیعی نمود دارد، سبب‌ساز اقبال جهانی به گروه‌های مستقل از قدرت‌های جهانی شده است. به‌عنوان مثال وقتی شاهد کشورهایی هستیم که با بالاترین مخازن اورانیوم یا الماس یا طلا و...، مردمان آنها در فقر مطلق زندگی می‌کنند و امکان بهره‌برداری از منابع خدادادی خود را ندارند و از سوی دیگر کشوری مانند فرانسه دارای ذخایر بالایی از طلا و الماس کشورهای آفریقایی هستند، ناکارآمدی نظریات توسعه غربی به صورت آشکارتری پیدا و نمایان می‌شود.
با جمع‌بندی موارد پیش گفته، می‌توان گفت که بریکس با محوریت مباحث اقتصادی و مالی به‌صورت غیرمستقیم دو رکن دیگر دارد که عبارتند از: سیاست و امنیت و فرهنگ و روابط بشردوستانه.ناگفته پیداست که اثرگذاری بر دو رکن اخیر از طریق پیوستگی و همبستگی اقتصادی و مالی اعضا و اثربخشی آنها در نظام اقتصادی جهانی پدیدار می‌شود و از این منظر نمی‌توان بریکس را یک اتحاد نظامی برشمرد.به نظر می‌رسد اقبال درخواست کشورهایی نظیر ترکیه، صربستان، کوبا، افغانستان و... و مواردی از این قبیل بیانگر آتیه در دسترس و ملموس این گروه باشد.
بریکس با درس گرفتن از تجارب اتحادهای قبلی جهانی همچون اتحادیه اروپا اعلام کرده که شرایط پوچ برای همکاری به اعضا داده نمی‌شود و برخلاف اتحادیه اروپا در امور حاکمیتی کشورها دخالت نخواهد کرد. با اعلان‌نظر به موارد ذکر شده در ادامه فرصت‌های پیش‌روی این گروه را به طور خلاصه مرور می‌کنیم:
۱ــ تاسال۲۰۲۸،براساس پیش‌بینی‌ها،۴۸درصد ازتولید ناخالص جهانی را کشورهای بریکس تشکیل داده وبا کاهش شاخص‌های توسعه گروه G۷، سهم بریکس در تولید ناخالص داخلی جهانی از یک‌سوم فراتر خواهد رفت.
۲ــ بریکس اززمان تاسیس در سال ۲۰۰۶، اعضای خود را بیش از دوبرابر افزایش داده و رشد عظیمی را در تجارت، انرژی وحضوراقتصادی خوددرصحنه جهانی نشان داده است.۲۹درصدتولیدناخالص داخلی جهان با دردست داشتن بیش از ۴۵.۸ میلیون کیلومترمربع و ۳.۷میلیارد نفر از جمعیت جهان با ۲۶.۹تریلیون دلار کل تولید ناخالص داخلی(براساس قیمت‌های سال ۲۰۱۵)، بیانگر این رشد از سال ۲۰۰۶تا ۲۰۲۴ است.
۳ــ کشورهای بریکس محر‌ک‌های رشد اقتصادی هستند، این کشورهای بریکس هستند که رشد اصلی تولید ناخالص داخلی جهان را در سال‌های آینده ایجاد خواهند کرد ونکته قابل‌تامل این است که این رشد اقتصادی هرچه کمتر به تاثیر خارجی بستگی دارد.
۴ــ بانک جدید توسعه بریکس که به‌عنوان آلترناتیو برای بانک جهانی مطرح است، به نوعی به‌عنوان جایگزین مکانیسم‌های توسعه غربی عمل خواهد کرد.
۵ــ حدود یک‌چهارم از صادرات کالاها در جهان، متعلق به کشورهای عضو بریکس است.
۶ــ ایجاد یک بورس تجاری غلات در گروه بریکس به‌عنوان جایگزینی برای بورس اوراق بهادار غرب به منظور تعیین قیمت کالاهای کشاورزی بین‌المللی، یک ظرفیت جدید و تازه را رونمایی می‌کند.
۷ــ مزیت لجستیکی بریکس: مسیرهای تجاری مهم و کلیدی بین‌المللی ازجمله کریدورهای حمل‌ونقل شمال ــ جنوب و شرق ــ غرب، پروژه کمربند و جاده و مسیرهای دریایی به آمریکای لاتین از حوزه آزوف ــ دریای سیاه توسط کشورهای بریکس کنترل می‌شوند. با پیوستن ایران، این فرصت‌های لجستیکی افزوده می‌شود، زیرا ایران بین دریای خزر، خلیج‌فارس و اقیانوس هند قرار داشته که درواقع این مزیت سبب می‌شود تا بریکس اجازه داشته باشد جریان‌های تجاری چین و هند را ترکیب کند.
۸ــ تسلط بر راه‌آهن جهانی: گردش حمل‌ونقل ریلی کشورهای بریکس‌پلاس به ۶۴درصد حجم جهانی رسیده است. با گسترش شبکه راه‌آهن بریکس تا ۳۸۲هزار کیلومتر نقش کلیدی در تجارت بین‌المللی از مزیت‌های رقابتی این گروه خواهد بود.
۹ــ منابع برتر: کشورهای بریکس‌پلاس با دارا بودن ۴۰درصد از تولیدجهانی نفت و ۲۵درصد از صادرات موادخام به همراه تقریبا ۳۰درصد از ذخایر سنگ‌آهن جهان در حوزه منابع دارای مزیت رقابتی هستند.
۱۰ــ سیستم پرداخت جدید: سیستم پرداخت جایگزین با قابلیت ضدتحریمی و تاکید بر مزیت‌های رقابتی که با پروژه‌هایی همچون BRICSPAY در حال آزمایش‌های مقدماتی هستند از دیگر مزیت‌های رقابتی این گروه است.
جمع‌بندی: بریکس در حال بررسی پروژه‌هایی با فناوری پیشرفته است. ایجاد گروه مطالعه هوش مصنوعی ازجمله این ابتکارات بوده که بیانگر آینده‌نگری و آینده‌نگاری در این گروه است.
لازم به ذکر است آنچه بیان شد را نباید در گام‌های عجولانه جست‌وجو کرد، زیرا فرآیندهای جهانی مدت‌دار بوده و آنچنان که در ابتدا بیان شد مواجهه تقلیل‌گرایانه و عوامانه با آنها، تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان را با خطای محاسباتی مواجه می‌کند.
درپایان باید گفت همچنان که گسترش بریکس گویای ناامیدی کشورهای قاره‌های مختلف از سیاست خارجی آمریکا و نظم جهانی وعده داده شده توسط این کشور است، کارآمدی و مواجهه عقلانی با ظرفیت‌های واقعی بریکس و بریکس‌پلاس نویدبخش استقرار نظم جدید اقتصادی در سطح بین‌المللی خواهد بود.
