حال کلیه هایتان چطور است؟

از سوی دیگر در سراسر جهان حدود 5/1 میلیون تن با استفاده از دیالیز به زندگی خود ادامه می دهند و گفته می شود این رقم طی یک دهه به 2برابر افزایش خواهد یافت.

پس تعجبی ندارد اگر روزی در سال برای توجه بیشتر به این بیماری نامگذاری شود.هشتم مارس امسال برابر با 18اسفند به عنوان روز جهانی کلیه انتخاب شده است.

روزی که در آن هشدار داده می شود تا برای پیشگیری از بروز این بحران جهانی ، شناسایی زودهنگام و پیشگیری از بیماری های خطرناک و پرهزینه کلیه در دستور دولت ها قرار گیرد.

از هر یک میلیون ایرانی ، 253نفر بیمار دیالیزی هستند؛ حال آن که تعداد بیماران دیالیزی در ایالات متحده امریکا 1015نفر در هر یک میلیون است. تفاوت چشمگیر تعداد بیماران دیالیزی کشور با سایر کشورها نشان می دهد همچنان در شناسایی بیماران دیالیزی و نارسایی کلیه با مشکل مواجه هستیم.

براساس شواهد، تعداد بیماران نیازمند دیالیز در ایران بسیار بیشتر از میزان موجود است ، اما متاسفانه به علت نبود روش تشخیصی مناسب ، این افراد شناسایی نمی شوند. در سال های گذشته به رغم هشدار جدی جامعه پزشکی هیچ برنامه جدی برای پیشگیری از علل مهم بروز نارسایی های کلیوی و سایر بیماری های ناشی از آن در دستور کار قرار نداشت.

امروزه نیز تمامی کارشناسان معتقدند موضوع بیماریابی در این زمینه باید یکی از مهم ترین سرفصل های اجرایی وزارت بهداشت باشد. هم اکنون در اغلب کشورهای پیشرفته دنیا با بررسی افراد سیگاری بالای 50سال و مبتلایان به دیابت و فشار خون ، در وهله اول به دنبال شناسایی این بیماران هستند؛ زیرا این کار نخستین گام در این راستاست . خوشبختانه در سال های اخیر این مساله مورد توجه مسوولان وزارت بهداشت قرار گرفته است و برنامه های متعددی را در این خصوص پیاده کرده اند.

پیشگیری آسان و ارزان

بیماری کلیه یک بیماری خاموش و بی صداست و به همین دلیل ، بیشتر مبتلایان به این بیماری تا زمان بروز نارسایی کلیه از بیماری خود مطلع نمی شوند و بموقع با اقدامات پیشگیرانه از بروز بیماری جلوگیری نمی کنند. به همین علت سالانه حدود 12نفر به تعداد بیماران دیالیزی کشور اضافه می شود.روش های موثری برای پیشگیری از بیماری هایی که باعث نارسایی های کلیوی می شوند، وجود دارد. در صورت تشخیص بموقع بیماری کلیه و درمان آن ممکن است روند بیماری آهسته تر شود و از پیشرفت و تبدیل آن به نارسایی کلیه جلوگیری به عمل آید.

تعداد بیماران مبتلا به نارسایی کلیه پیشرفته در ایران طی 5سال آینده 2برابر خواهد شد که این اعلام خطر جدی برای مردم و نظام سلامت کشور محسوب می شود. از سوی دیگر با آزمایش های ساده و ارزان قیمت می توان افراد دارای نارسایی کلیه را شناسایی کرد.

ورود به مرحله پیشرفته تر بیماری با تحمیل هزینه به خانواده و سیستم دارویی درمانی کشور همراه است به نحوی که هر جلسه دیالیز 30تا 50هزار تومان هزینه دربردارد. این هزینه بدون احتساب نیاز پرسنلی و هزینه های تجهیزاتی مراکز است.

این در حالی است که هزینه درمان نارسایی کلیه در مراحل ابتدایی ناچیز است و از سوی دیگر ارزش درمان در این مرحله به مراتب بیشتر است ؛ به نحوی که اگر 50تا 70درصد کار کلیه کاهش یابد، طول عمر کلیه بیمار با دارو درمانی و رعایت رژیم غذایی چند برابر شده و دیرتر به مرحله دیالیز یا پیوند می رسد.

شور و شیرین

30 درصد علت ابتلای افراد به بیماری کلیوی را بیماری دیابت و 27درصد را فشار خون تشکیل می دهد و بقیه موارد ابتلا به این بیماری به علت هایی نظیر سنگ و عفونت های ادراری و عوامل ناشناخته مربوط می شود.دیابت شایع ترین بیماری متابولیکی جهان است . این بیماری به دلیل افزایش بیش از حد و مزمن و پایدار قند خون به وجود می آید و زمینه ساز انواع بیماری ها ازجمله بیماری های کلیوی است.

رعایت رژیم غذایی متعادل فاقد نمک زیاد و پرهیز از مصرف مواد خوراکی چرب و بسیار شیرین می تواند تا حد زیادی از افزایش شیوع چاقی ، دیابت و فشار خون جلوگیری کند. به همین دلیل در بسیاری از کشورهای دنیا میزان نمک مواد غذایی فرآوری شده در رستوران ها و کارخانه ها کنترل می شود.

در هر صورت بیماران دیابتی و مبتلایان به فشار خون افراد با ریسک بالا تلقی می شوند که بیشتر در معرض خطر ابتلا به نارسایی کلیه قرار دارند. این افراد نیازمند مراجعات مکرر پزشکی جهت پیشگیری هستند.

سنگ و کلیه

سنگ کلیه یکی از بیماری های شایع کلیه است . درد سنگ کلیه اگر نگوییم طاقت فرساترین ، دست کم یکی از شدیدترین دردهایی است که در بدن انسان به وجود می آید.

اما همین سنگ کلیه می تواند بدون علامت باشد تا زمانی که کلیه ها را از کار بیندازد، یعنی ممکن است کلیه سنگ بسازد، علائم هم ندهد و کسی هم متوجه نشود و در نهایت یک روز کلیه را نارسا کند.

تشخیص سنگ کلیه در کسانی که تاکنون سنگ کلیه نداشته اند و هیچ علامتی هم ندارند، مشکل است . از طرفی نمی توان به همه افراد جامعه توصیه کرد که بروند و سونوگرافی شوند یا از کلیه خود عکس بگیرند. ولی توصیه می شود کسانی که در فامیل درجه یکشان سابقه سنگ کلیه وجود دارد، هر سال یا هر دو سال یک بار برای این بررسی ها به پزشک مراجعه کنند.

کسانی که سنگ کلیه دارند یا زمینه خانوادگی کلیه سنگ ساز دارند، بهتر است از مصرف نمک پرهیز کنند؛ چون نمک عاملی است که به ساخته شدن سنگ های کلسیمی کمک می کند. برخی از تحقیقات نشان می دهد غذاهای پر چاشنی مثل کاری و فلفل نیز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند. نوشیدن آب زیاد هم یکی از عوامل پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه است.

دیالیز و عوارض آن

زمانی که کلیه ها نارسا شوند، مواد زائد و مایعات در بدن تجمع پیدا کرده و بیمار نیاز به درمان دیالیز برای تصفیه خون دارد. بیمار دیالیزی دغدغه های متفاوتی دارد. کافی است وارد بخش پیوند دیالیز شوید. آنجا نگاه بیماران پر از حرف های ناگفته است . شاید تمامی حرف هایی که تحت عنوان مشکلات دیالیز مطرح است تنها جزو کوچکی از مشکلات این بیماران باشد.افت فشار خون در بیماران دیالیزی شایع ترین عارضه ای است که هنگام دیالیز رخ می دهد که البته به وسیله دستگاه های خاص دیالیز و استفاده از محلول دیالیزی بی کربناتی احتمال بروز این عارضه حین دیالیز بسیار کاهش یافته است . بیماران دیالیزی به علت افزایش حجم آب و نمک بدنشان دچار مشکلات قلبی و عروقی می شوند، همچنین احتمال بروز کم خونی و احتمال بروز عفونت های ویروسی خصوصا هپاتیت Bنیز در این افراد وجود دارد.

بیماران دیالیزی با مسائل روانی ناشی از دیالیز هم دست و پنجه نرم می کنند و گاهی اوقات احساس می کنند بین مرحله مرگ و زندگی قرار گرفته اند.آمپول های همراه دیالیز مانند اپرکس از دسته داروهای مهم پس از انجام دیالیزند که به منظور جبران کمبود هموگلوبین خون و آهن در بدن این بیماران استفاده می شود. گاهی در تهیه این داروها نیز برای بیماران مشکل به وجود می آید.

به همه اینها کمبود تخت و دستگاه دیالیز برای بیماران جدید را اضافه کنید. بیماران دیالیزی در نوبت می مانند و اعضای خانواده شان برای یافتن یک تخت و چند ساعت دیالیز سرگردان هستند. در بعضی موارد این اتفاق در حالی رخ می دهد که ظرفیت بسیاری از بخش های دیالیز به دلیل کمبود پرستار و نیروی متخصص در شیفت های کاری دوم و سوم کاملا خالی و بدون استفاده مانده است.

همراهی دولت و مردم

در حال حاضر، 14هزار و 300بیمار همودیالیزی در کشور وجود دارد. همچنین 1100بیمار دیالیزی صفاقی در کشور وجود دارند و رشد بیماران دیالیزی در سال 12درصد است.

خوشبختانه بیماران کلیوی به شکل ساختاری از طرف بیمه ها حمایت می شوند و بخوبی در صدر فهرست بیماران خاص قرار دارند، البته با وجود توجه زیاد مسوولان به بیماران کلیوی ، تا تامین نیازهای واقعی بیماران فاصله وجود دارد. باید قبول کرد وزارت بهداشت توان بیشتری برای حمایت از بیماران کلیوی ندارد.

از سوی دیگر، با توجه به افزایش روز افزون هزینه های درمانی بیماران دیالیزی قطعا وزارت بهداشت از عهده درمان مبتلایان به نارسایی کلیه برنخواهد آمد و در این صورت است که استانداردهای درمانی کاهش می یابد.

حضور سازمان های غیردولتی در کشورها که همواره موفقیت های چشمگیری به دست آورده اند، از اهمیت بسیار زیادی در زندگی بیماران برخوردار است . از این رو فدراسیون جهانی کلیه در پی ایجاد چنین انجمن هایی در کشورهای مختلف دنیاست . ایجاد جذابیت های لازم به منظور جذب کمک های مردمی ، تغییر دوره ای مدیران ارشد و جذب افرادی که بدون انگیزه شهرت و ارتقای اجتماعی علاقه مند به خدمت باشند، از عوامل مهم در موفقیت این انجمن هاست . بدون شک همراهی مردم در کنار مسوولان می تواند زندگی بهتری را برای بیماران کلیوی ایجاد کند و همین طور بهتر بتواند از ابتلای افراد سالم جامعه به این بیماری ها جلوگیری کند.

تجارت کثیف

فروش اعضای بدن برای پیوند کار درستی است؟ جواب این سوال را ظاهرا باید متخصصان اخلاق پزشکی بدهند. ولی جواب آنها مثبت یا منفی باشد؛ تفاوتی در اصل موضوع ندارد، چون این کار انجام می شود. کافی است جلوی انجمن حمایت از بیماران کلیوی قدم بزنی تا افراد زیادی را ببینی که آمده اند تا قسمتی از وجود خود را بفروشند. ظاهرا فروش یکی از اعضای بدن تبدیل به راهی عادی برای نجات از مشکلات اقتصادی شده است . روزانه ده ها نفر از جوانان به این انجمن مراجعه می کنند که بیشتر آنها به علت نیاز مالی مجبور به فروش کلیه می شوند و متاسفانه هر ساله در آستانه سال نو فروش کلیه با افزایش روبه رو می شود و در این ایام ، جمعی از جوانان کشور و افراد نیازمند به علت فقر مالی به فروش کلیه اقدام می کنند.

دیوارهای انجمن حمایت از بیماران کلیوی ، مامن آگهی ها که نه ، باید گفت غمنامه های زندگی افرادی است که با فروش کلیه به دنبال گریز از مشکلات زندگی خود هستند. در اینجا، جان معامله می شود. خط نوشته های روی دیوار فریاد می زنند که پول بیش از جان آدمیزاد ارزش دارد.

روزگار غریبی است . وقتی گیرنده پیوند پیدا می شود، گویی بهترین خبر زندگی را به فروشنده داده اند. انگار نه انگار که این فرد قرار است قسمتی از وجود او را بکند و با خود ببرد. تنها فکر فروشنده به دست آوردن پولی است که با آن سرپناهی برای فرزندان خود تهیه کند یا بدهکاری بدهد یا هزینه درمان عزیزی را مهیا کند.

پیوند از مرگ مغزی

بیماری که دچار مرگ مغزی شده ، به تعبیر علمی از دنیا رفته است اما از نظر پزشکی اعضای وی هنوز قابلیت حیات در بدن فرد دیگر را دارند. هر چقدر افراد جامعه در این زمینه آگاه تر باشند، در لحظاتی که غم از دست رفتن یکی از نزدیکان بر آنها حاکم می شود، می توانند با تصمیم گیری منطقی برخی اعضای بیمار خود را اهدا کنند و جان بسیاری از بیماران دیگر را که نیازمند پیوند عضو هستند از مرگ حتمی نجات دهند. برآوردها حکایت از آن دارد که سالانه 3هزار نفر در ایران دچار مرگ مغزی می شوند. قانون پیوند اعضا از مرگ مغزی در سال 79به تصویب رسیده است . از آن زمان تاکنون سعی شده است که این فرهنگ در میان مردم گسترش یابد و در حال حاضر هم تعداد مکان هایی که این امکانات را در اختیار جامعه قرار می دهند، متعدد است.

افزایش نیازمندان

در 5سال آینده شمار بیماران مبتلا به نارسایی کلیه از حدود 3500مورد به 6هزار مورد جدید می رسد و در این شرایط اگر چنین ارقامی از پیوند کلیه داشته باشیم ، تنها 1500نفر از بیماران با افراد زنده ای که حاضر به اهدای عضو خود می شوند تامین می شوند، اما اکثر این بیماران بدون عضو باقی می مانند که تنها راه ادامه زندگی برای آنان ، قرار گرفتن زیر دستگاه دیالیز است.

در سال گذشته یکهزار و 858پیوند کلیه صورت گرفته که 10درصد آن پیوند از جسد بوده است.

تعداد اهداکنندگان اعضا که در قید حیات هستند، ثابت است ؛ لذا افزایش شمار اهداکنندگان عضو از مرگ مغزی الزامی است تا نیاز بیماران کلیوی و بسیاری دیگر از بیماران از جمله قلبی و کبدی که قادر به پیوند اعضا از افراد زنده نیستند، به طور کامل تامین شود.

با توجه به این که آمار حوادث رانندگی و همچنین حوادث ناشی از کار در کشور بالاست ، می توان از این طریق به جلوگیری از بازار سیاه خرید و فروش کلیه کمک کرد.اگر فقط بتوانیم از اعضای بدن یکهزار نفر از افرادی که دچار مرگ مغزی می شوند، استفاده کنیم دیگر نگران بازار سیاه خرید و فروش کلیه نخواهیم بود و آن گاه می توان امیدوار بود این تجارت کثیف از کشور ما رخت بربندد. هر چند ممکن است این کلام به مذاق دو گروه خوش نیاید.گروهی که امکان مالی پیوند را دارند و ترجیح می دهند با صرف پول سلامت خود را براحتی بدون نوبت و انتظار به دست آورند و گروه دیگر کسانی که به فروش کلیه خود به عنوان آخرین روزنه نجات از فقر می نگرند.

سیاست های غلط

مدیرعامل انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی کشور، نیازهای مالی و مشکلات اقتصادی مردم را عامل تشدید بازار سیاه خرید و فروش کلیه می داند.

مصطفی قاسمی با اشاره به مصوبه سال 75دولت مبنی بر اهدای مبلغ یک میلیون تومان به اهداکنندگان کلیه به بیماران دیالیزی و پیوندی در قالب طرح هدیه ایثار می گوید: از همان سال 75تاکنون بارها اعلام کرده ایم که چنین مصوبه ای نه تنها کمکی به بیماران پیوندی نکرد که بلعکس موجب تشدید بازار سیاه خرید و فروش کلیه در کشور شد.

مدیرعامل انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی با تاکید بر این که فروشندگان کلیه کسانی هستند که دچار مشکلات مالی اند و تنها راه را فروش یک عضو حساس و مهم از بدن خود می دانند، می افزاید: اگر از همان ابتدا یک میلیون تومان به بیمار نیازمند پیوند داده می شد تا او نیز با افزودن مبلغی به آن ، به نوعی هزینه های فرد اهدا کننده را بپردازد، الان با چنین معضلی مواجه نبودیم.

رئیس انجمن حمایت از بیماران کلیوی با اشاره به افزایش خرید و فروش کلیه در کشور تصریح می کند: اختصاص هدیه ایثار با مبلغ یک میلیون تومان به افرادی که کلیه خود را اهدا می کنند، گرچه با نیت خیر انجام شد؛ موجب افزایش تجارت کلیه در بازار آزاد شد. در این زمینه از سوی انجمن بیماران کلیوی اعتراض شدیدی به این امر صورت گرفت ؛ زیرا وارد شدن منفعت مالی در این میان موجب آمار اهداکنندگان کلیه از خانواده و خویشاوندان درجه اول که شاخه اصلی پیوند کلیه محسوب می شود، به کمتر از 5درصد برسد و اگر این امر به همین روال گسترش یابد شاهد از میان رفتن همین آمار اندک یا حتی رواج خرید و فروش کلیه میان اعضای خانواده نیز خواهیم بود.

علی اخوان بهبهانی