تاثیری بی‌زوال‌

 اگر صدایی قابل انعطاف نباشد نمی‌تواند مطلب و مقصود نوشته و نویسنده را به شنونده منتقل کند. شخصیت گوینده هنر اوست که از عواطف، احساس و آموخته‌های او سرچشمه می‌گیرد و غریزه و نیروی اراده‌اش آن را وادار می‌کند که هنر خود را به اجتماع عرضه نماید. گوینده باید با مردم جوش بخورد و نسبت به‌ آنها صمیمی باشد».

خوشبختانه مصداق‌های فراوانی از این تعاریف در تاریخچه دوبلاژ ایران فراوان است؛ چه درباره تاثیرگذاری صدایشان و چه از لحاظ شخصیت اجتماعی آنان. یکی از نمونه‌های بارز این مهم، زنده‌یاد خسرو شایگان (1385  1317) می‌باشد، با این که یک سال از زمان خاموش شدن ظاهری این صدای ماندگار می‌گذرد اما تاثیر صدا و نوع شخصیت منحصر به فرد ایشان همچنان در اذهان باقی مانده و بی‌زوال است.

در میانه‌های دهه هفتاد شمسی، پخش کارتون «فوتبالیست‌ها» از تلویزیون، با محبوبیت در بین میلیون‌ها بیننده مواجه شد. سوای ساختار جذاب و البته داستان کشدارش، سهم دوبله فوق‌العاده فوتبالیست‌ها در این میزان محبوبیت چشمگیر بود. زنده‌یاد خسرو شایگان علاوه بر مدیر دوبلاژی این کارتون، در تیتراژ ابتدایی با آن صدای گیرا می‌گفت: «فوتبالیست‌ها، قسمت...» و بعد هنرنمایی گویندگانی چون نرگس فولادوند به جای شخصیت (سوباسا)، شوکت حجت (ایشی زاکی)، علیرضا شایگان (کاکرو)، حسین باغی و اردشیر منظم (گزارشگران فوتبال)، فاطمه نیرومند (واکی) و... آغاز می‌شد که نشان از انتخاب‌های هوشمندانه شایگان در این باره داشت.

زنده یاد خسرو شایگان همانند سایر هم نسلان خویش در دوبله، قبل از ورود به این حرفه به هنر تئاتر علاقه پیدا کرد و به صورت حرفه‌ای در سال 1333 پس از گذراندن دوره‌های تعلیم هنرپیشگی، در تئاتر فردوسی حضور یافت و همین پیشینه در تئاتر موجب شد که در سال 1336 به عرصه دوبله نیز وارد شود و همزمان در مقطع کارشناسی ادبیات فارسی نیز تحصیل کند. استعداد مثال زدنی وی موجب شد که از سال 1341، مدیر دوبلاژی را نیز تجربه کند و تنها یک بار برای همیشه بود که در سال 1347، در مقابل دوربین قدرت‌الله بزرگی برای فیلم گناه مادر قرار گرفت. صدای شایگان در مجموعه‌های قدیمی تلویزیون چون کوجک (نقش‌گویی به جای تلی ساوالاس)، سفر با اسلحه، دود اسلحه، پیتون پلیس، دکتر کیلدر، جستجو و... برای دوستداران دوبله یادآور خاطراتی است، اما چند نقش شاخص با صدای شایگان باقی مانده که عنوان کردنش خالی از لطف نیست؛ مانند دوبله فیلم «بدنام» آلفرد هیچکاک، نقش‌گویی به جای لوئیس کلهرن، بیلیاردباز (مایرون مک کورمک)، کازابلانکا (پل هنرید) و پاپیون (صدای مردی که همراه پاپیون در قایق و زندان است. از ویژگی‌های درخشان صدای خسرو شایگان، انعطاف صوتی آن است (در مورد ویژگی‌های یک صدای ماندگار نمی‌توان از افعال گذشته استفاده کرد.) به طوری که وقتی حالتی از تیپ صدای جدی با لایه‌‌ای از طنز را می‌گیرد، سرانجام آن نقش‌گویی به جای چارلز برانسون در نسخه دوبله ویدئویی «هفت دلاور» می‌شود یا نوعی از خباثت و شرارت در شخصیت شیطان فیلم ایوب پیامبر (ساخته فرج‌الله سلحشور) یا وقار و مردانگی در «صدا» در نقش‌گویی به جای پرسوناژ تئودن در دوبله سه‌گانه ارباب حلقه‌ها. از دیگر کارهای اخیر مرحوم شایگان در مقام مدیر دوبلاژ می‌توان به خاله سارا، بازمانده، هلیکوپتر امداد، رئیس بزرگ، جزیره گنج، بازگشت زمان،فوروارد شماره 9 و سری آثار کمدین مشهور آلمانی دیتر هالروردن (دی‌دی)  دی‌دی می‌تازد، دی‌دی و ارثیه فامیلی، دی‌دی و جاسوسان که در آن حسین عرفانی اجراهای به یاد ماندنی به جای این بازیگر داشت  اشاره کرد. سرانجام در اسفند سال 1385 بود که خسرو شایگان پس از تحمل مرارت بسیار ناشی از بیماری سرطان روده بزرگ، رخ در نقاب کشید، اما صدای ماندگار و علیرضا شایگان (که از فعالان دوبله در تلویزیون می‌باشد) برای علاقه‌مندان به دوبلاژ به یادگار گذاشت.

محمود قنبری درباره زنده‌ یاد شایگان می‌گوید: «آخرین ملاقاتی که با مرحوم شایگان داشتم، مربوط به عیادت در منزل ایشان می‌شود. واقعا خیلی سخت بود که دوست و همکار چندین ساله‌ام را در آن حال می‌دیدم ولی شوق و عشق به دوبله هنوز در او نمایان بود و می‌گفت اگر پاهایم یاری کند دوست دارم به تلویزیون بیایم و فیلم دوبله کنم اما سرپا ایستادن برایم خیلی مشکل شده همین علاقه ناب به هنر دوبلاژ از جانب زنده یاد برایم بسیار تاثیر‌گذار و خاطره انگیز خواهد بود. خیلی بی‌ادعا و بی‌هیاهو از طرفی در کار خیلی جدی و علاقه‌مند بودند. اگر نقش مکمل هم می‌گفت طوری تحلیل نقش و شناسایی از شخصیت اثر داشت که هم‌پای شخصیت اصلی فیلم می‌شد.»

حسین عرفانی هم با ذکر این نکته که بدون هیچ‌گونه تعارفی، شخصیت خسرو شایگان احترام برانگیز بود درباره ویژگی‌های شخصیت شایگان می‌گوید: «بسیار متواضع و فروتنانه با همکارانش برخورد می‌کرد. اوج این رفتار را به شخصه در دوبله فیلم دی دی و ارثیه فامیلی دیدم. در آن‌جا آن کمدین در هشت نقش بازی کرده بود و به هنگام دوبله باید در هشت تیپ صدایی نقش‌گویی می‌کردم که بسیار سخت و طاقت فرسا بود اما مرحوم شایگان طوری همه ما را هدایت کردند و طوری فضای کار را با صمیمت اداره نمودند که تمام آن لحظات برایم خاطره شد و هنوز لذت می‌برم».  یادش گرامی باد

نیروان غنی‌پور