جای فیلم ها در آرشیو امن است

فیلم های قدیمی در آرشیو صداوسیما نگهداری می شود. بدنیست برای شروع درباره مقدمات خروج این فیلم ها از آرشیو صحبت کنیم.

پس از حضور مهندس ضرغامی در ریاست سازمان صدا و سیما این فکر به شکل جدی دنبال شد که اهتمام ویژه ای نسبت به برنامه های انقلاب اسلامی صورت بگیرد. به دنبال این نگاه ، گروهی را هماهنگ کردیم تا فیلم های باقیمانده از آن زمان را بررسی و اطلاعات جامعی از این آثار را فراهم کنند. این فعالیت طیف گسترده ای از فیلم ها را شامل می شد؛ فیلم هایی که مربوط به روزهای اول انقلاب بود، فیلم هایی که از سران انقلاب در فاصله سال های 60تا 62گرفته شده بود و فیلم هایی که مربوط به روزهای پیش از انقلاب بود در این طرح شناسایی و سازماندهی مجدد شد. در این طرح ، فیلم هایی بود که نسخه موجود از آنها در آرشیو مستهلک شده بود و به همین دلیل برای به دست آوردن نوار با کیفیت این فیلم ها به نوار مادر موجود در لابراتوار مراجعه و از آنها نسخه مناسبی تهیه کردیم . برخی فیلم ها نیز مرمت و برخی دیگر از فیلم ها نیز مجدد شستشو و مرمت شد. بد نیست بدانید فیلم ها به طور طبیعی و در یک محیط استاندارد باید هر 6ماه یکبار شستشو شود که این اتفاق انجام نشده بود. از سوی دیگر، فیلم های موجود در آرشیو فرمت های مختلفی داشتند و همین مساله نیز تا حدودی کار را سخت می کرد. پس از ساماندهی این بخش ، از 2سال پیش انتشار فیلم شناسی های مربوط به این فیلم ها را در سطح سازمان منتشر کردیم . در هر جلد از این فیلم شناسی ها 500عنوان از فیلم های موجود دسته بندی شدند و برای گروه های مختلف برنامه ساز و معاونت های متعدد ارسال شد.

این فهرست فیلم شناسی شامل چه اطلاعاتی می شد؟

در این فهرست ها اطلاعات محتوایی و فیزیکی به صورت فهرست نویسی شده و با رعایت استانداردهای بین المللی تدوین شده بود. نوع کار هم به گونه ای بود که امکان دسترسی به محتوای این فیلم ها کاملا میسر بود. در حال حاضر 7جلد از اطلاعات مربوط به این فیلم ها منتشر شده و 2جلد دیگر نیز در حال آماده سازی است.

این فهرست ها بیشتر مورد استفاده کدام گروه ها قرار گرفته است؟

سال گذشته با شبکه 4، مرکز مستند سازی ، شبکه 5، سیما فیلم و... همکاری خوبی داشتیم . طی این همکاری ، برنامه های خوبی ساخته شد. از ابتدای امسال هم پیگیر کار بودیم و با مدیران شبکه ها، گروه های برنامه ساز و قائم مقام معاونت سیما جلسات مستمری برگزار کردیم . یکی از نتایج این جلسات ، فعالیت ویژه ای بود که روی فیلم های مستند تولیدی از ابتدای دهه 40صورت گرفت . این فیلم ها تصویر دقیقی از وضعیت اجتماعی فرهنگی ایران را در سال های دهه 40ارائه می کردند که در نهایت آماده نمایش شدند. در حال حاضر هم آرشیو سرویس دهی مناسبی را به شبکه ها و گروه های برنامه ساز انجام می دهد.

این خدمات تنها شامل شبکه های سراسری می شود؟

خیر. فیلم شناسی های تهیه شده در اختیار بخش های ستادی معاونت استان ها هم قرار گرفته و به طور مستمر از چند ماه قبل با استان های مختلف مکاتباتی داشته ایم تا در صورت نیاز، آنها هم از این اطلاعات استفاده کنند. از سوی دیگر، فیلم شناسی ها در اختیار شبکه های برون مرزی ، شبکه پرس تی وی ، معاونت سیاسی ، واحد مرکزی خبر و شبکه خبر هم قرار گرفته است .

بسیاری از فیلمبرداران و عکاسان دوره انقلاب بخشی از آرشیوهای خود را نگه داشته اند، اما در گفتگویی که با آنها داشتم به این نکته اشاره کرده اند که در طول سال ها، بخشی از این آرشیوها از بین رفته است . آیا آرشیو سازمان صدا و سیما تلاشی برای خرید این آرشیوها انجام داده است؟

کمابیش فعالیت هایی انجام شده ، اما این اقدامات کافی نبوده است . در برنامه ای که از چند سال قبل آغاز کردیم ، به برخی افراد مراجعه شد تا در صورتی که فیلم ها و تصاویری از آن زمان دارند این تصاویر خریداری شود. این مساله چند جنبه دارد. اول این که باید حقوق مادی این افراد رعایت شود. مساله دیگر رعایت حقوق معنوی این افراد است . طبیعی است فیلم هایی که خریداری می شود باید با اسم و مشخصات خود این افراد در آرشیو حفظ شود تا در صورت استفاده از این فیلم ها، حقوق معنوی آن نیز رعایت گردد؛ البته طبیعی است که زحمت این افراد از طریق مادی شاید به آن شکلی که باید قابل جبران نیست ، اما تلاش می کنیم حقوق معنوی آنها را رعایت کنیم.

آرشیو تلاشی برای جمع آوری فیلم های موجود در شرکت ها و سازمان های دیگر هم انجام داده است؟

بله . پس از شناسایی سازمان ها و بخش هایی که در این زمینه منابعی داشته اند، با آنها مکاتبات مختلفی انجام شده است تا در قالب تفاهم نامه های دو سویه منابعی را از آنها دریافت و خدماتی را به آنها ارائه کنیم .در برخی موارد هم پس از دریافت این فیلم ها، نسخه اصلی مرمت و یک کپی از آن به سازمان اصلی بازگردانده شده است.

بسیاری از فیلمبرداران و افراد پیشکسوت نگرانند که این فیلم ها به مرور زمان بر اثر شرایط نامناسب نگهداری از بین برود. این مساله تا چه اندازه صحت دارد؟

با اطمینان اعلام می کنم که این مساله در سال های اخیر به هیچ وجه اتفاق نیفتاده است ؛ البته درباره سال های دور این ادعا را ندارم . ممکن است در مقاطعی نگهداری فیلم ها در آرشیو به شکل کاملا استانداردی انجام نشده و مشکلاتی مانند کمبود امکانات و گستردگی کار و آرشیوهای متعدد مشکل ساز بوده باشد، اما در سال های اخیر این اتفاق نیفتاده است.

اشاره شما به آرشیوهای متعدد به چه معنی است؟

در حال حاضر در سازمان صدا و سیما 50آرشیو صوتی و تصویری وجود دارد. در تهران تقریبا برای هر شبکه و معاونت با توجه به ماموریت آن یک آرشیو داریم . در آرشیو مرکزی هم تلاش می شود فیلم ها با استاندارد بالاتری نگهداری شود؛ مثلا منابع مربوط به دفاع مقدس ، انقلاب ، سریال های فاخر و... در این آرشیو مرکزی نگهداری می شود. در آرشیو مرکزی ضوابط خاصی حاکم است و ممکن است دسترسی به منابع آن نسبت به جاهای دیگر سخت تر باشد. استانداردهای نگهداری در این محل هم به استانداردهای جهانی نزدیک تر است.

از فیلم های قدیمی معمولا چه نسخه ای تهیه می شود؟

منابع تصویری گذشته یا به صورت فیلم و نگاتیو است یا به صورت ویدئو؛ البته سعی کردیم از فیلم ها نسخه ویدئویی هم تهیه کنیم . از سوی دیگر با توجه به این که سازمان صدا و سیما در سال های اخیر وسعت چشمگیری داشته و شبکه های متعدد صدا و سیما در کشور راه اندازی شده ، این کار اندکی مشکل است . بخشی از آنتن هر شبکه از آرشیو تعیین می شود. بخشی از تولیدات شبکه ها هم ترکیبی از آرشیو و تصاویر زنده است . با در نظر گرفتن این حجم از برنامه سازی می بینید که واقعا خدمت رسانی به این شبکه ها با سیستم آنالوگ کار بسیار سختی است . به این مساله هم توجه کنید که در این میان باید رایت هر شبکه را هم رعایت کنیم.

برنامه سازان همیشه نسبت به قواعد سخت و دست و پاگیر استفاده از آرشیو معترض هستند. حتی این مساله زمانی مطرح بود که برای دسترسی به آرشیو باید از بالاترین مقام سازمان نامه آورده شود.

برای کار آرشیو چارچوبی تعریف شده است . آرشیو سازمان وظیفه نگهداری منابع برای نسل آینده با نگاهی ملی را به عهده دارد و در اولویت برنامه های آن سرویس دهی به بخش های مختلف صدا و سیما پیش بینی شده است . طبیعی است در این مسیر باید رایت ها به طور کامل رعایت شود. فیلمی که توسط یک فیلمبردار ضبط شده را نمی توان به گونه ای در اختیار دیگران قرار داد که به نام افراد دیگری پخش شود. درست است که سازمان در همان زمان دستمزد این فرد را پرداخته ، اما حق مالکیت معنوی تا ابد مربوط به فیلمبردار اولیه است و ما هم اجازه نخواهیم داد فردی این فیلم را تکه تکه کند و در لابه لای برنامه به نام خود استفاده کند. به همین دلیل ممکن است براحتی فیلم را در اختیار شبکه های دیگر هم قرار ندهیم .البته هر روز صدها ساعت از فیلم های آرشیوی در سازمان استفاده می شود و هیچ کاری زمین نمی ماند.

شیوه استفاده از برنامه های آرشیو چگونه است؟

هر برنامه مصوبی که برآورد بودجه داشته و قرار باشد تولید شود، می تواند با مراجعه به آرشیو از ما خدمات بگیرد. ما کار این برنامه سازان را راه می اندازیم و حتی اگر تصاویر مورد نظر در کشور موجود نباشد، این تصاویر از خارج کشور تامین می شود؛ اما گلایه افراد از شیوه سرویس دهی آرشیو ممکن است مربوط به افرادی خارج از سازمان باشد که برای کار و تولید شخصی یا برای یک نوع فعالیت دیگر از فعالیت فرهنگی به آرشیو مراجعه می کنند. طبیعی است این افراد نباید انتظار داشته باشند به محض مراجعه ، تمام آرشیو در دسترس آنها قرار گیرد. مثلا برخی از برنامه ها خارجی است و سازمان حق نمایش آن را برای تعداد محدودی پخش خریداری کرده و به همین دلیل مکلف است این مساله را رعایت کند. طبیعی است این برنامه در اختیار فرد دیگری قرار نخواهد گرفت.

شیوه ارائه برنامه به خارج از سازمان چگونه است؟ آیا اساسا کاری در این زمینه صورت می گیرد؟

یکی از شیوه های رایج در قالب تفاهم نامه های رسمی است . در برخی موارد برنامه ها از طریق اداره کل بازرگانی و بین الملل فروخته می شود؛ البته در حال حاضر هم با راه اندازی سروش سیما امکان دسترسی به برنامه های چند سال قبل فراهم شده و حتی در برخی موارد می توان این برنامه ها را دانلود کرد.

اگر برنامه سازی بخواهد درباره مد برنامه بسازد، آیا برای کارهای تحقیقی امکان استفاده از آرشیو را دارد؟

اگر به سفارش شبکه خاصی این کار را انجام دهد، هیچ مشکلی وجود ندارد. هر بخش سازمان با یک معرفی نامه مختصر و ساده به آرشیو وصل می شود، اما اگر فردی بخواهد به صورت شخصی برنامه ای بسازد و این برنامه را بعدها به سازمان بفروشد براحتی نمی توان منابع آرشیو را در اختیار او گذاشت ؛ البته از سال ها قبل برای برخی استفاده های شخصی راهکارهایی در نظر گرفته شده بود، مثلا اگر تصویری از یکی از خانواده های شهدا پخش می شد، با یک مکاتبه ساده ، تصویر تهیه و برای خانواده مذکور ارسال می شد.

همه آرشیوها زیر نظر شما فعالیت می کنند؟

از نظر ستادی بله ، اما در صف ، زیر مجموعه یک واحد هستند. در شبکه 5آرشیو به نمایندگی از اداره کل آرشیو حضور دارد، ولی در سیستم آنجا هم دیده شده است . از صدها نامه ای که به آرشیو ارجاع می شود شاید به تعداد انگشتان دست هم نامه ای نباشد که نیاز باشد من آن را ببینم.

قدیمی ترین تصویر موجود در آرشیو مربوط به چه زمانی است؟

تصویری از مظفرالدین شاه در سفر به اروپاست که البته تصویر صامتی است . این تصویر در اصل روی نگاتیو بوده که مرمت شده است.

راستی آرشیو فعلی از چه زمانی در صدا و سیما ایجاد شد؟

در صدا و سیما از سال 1320آرشیو صدا به وجود آمد و آرشیو تصویر هم از سال های 47 46ایجاد شد؛ البته روی این آرشیو همیشه کار انجام نشده ، اما از 10سال قبل به این طرف تر درست کردن آرشیو هدفمندتر شده است . در این آرشیو منابع مختلفی است که با فرمت های مختلفی فراهم شده است . در سال های اخیر هم فرمت های تصویری بسرعت در حال تغییر است و همین مساله دیجیتالی کردن آرشیو را با مشکل همراه می کند، اما امیدواریم روزی آرشیو به شکل شایسته ای بتواند به همه بخش ها خدمات بدهد.

رضا استادی