جهان؛ مخاطب قیام امام‌ حسین (ع)

این مستندساز سال‌هاست در عرصه مستندسازی فعالیت مستمری دارد و تمرکز عمده‌اش روی فیلم‌هایی جبهه و جنگ و موضوعات مذهبی بوده است. او البته سراغ سوژه‌های متفاوتی هم در مستندسازی رفته، مانند «والعصر» که برنده بهترین مستند جنگی در سال ۶۴ از جشنواره فیلم فجر شد. دلجویان، سپاه روح‌ا...، حسین محور وحدت، رحمت‌ا...، ذکر عاشورا یاد شهدا و سریالی داستانی به نام دو رکعت عشق از دیگر آثار اوست. با محمدتقی یازرلو درباره نحوه شکل‌گیری ایده و به‌سرانجام‌رسیدن مستندهایش گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید. 

تولید آثار مذهبی به‌دلیل سختی‌ها و حساسیت‌هایی که دارد دغدغه‌مندی شخصی می‌خواهد. این‌که شما روایت مستندگونه را انتخاب کردید به‌خاطر سختی‌های کار بود یا از اول همین نگاه را در ذهن‌تان برای ساخت اثری درباره اربعین داشتید؟
شکوه و عظمت مراسم اربعین به قدری گسترده است که ناخودآگاه همه را غافلگیر می‌کند. کمااین‌که همین امسال چهارمیلیون نفر از ایران برای اربعین راهی کربلا هستند. چنین شکوه و عظمتی برای من انگیزه‌ای جهت انعکاس آن در قالب تصویر بود تا این‌که سال ۹۴ در اولین سفرم به کربلا به‌عنوان خادم رفتم و همان‌جا بستری فراهم شد که به این انگیزه‌ام تحقق ببخشم، چراکه پیش از آن فکر می‌کردم برای فیلم‌سازی راجع به اربعین حتما خودم باید بروم و در اربعین شرکت داشته باشم اما در این سفر به‌عنوان خادم برای زوار اربعین رفتم و در نجف مستقر بودم. درواقع مسئولیتی که به‌عنوان خادم در این سفر داشتم بستری شد برای تولید مستند بیعت اربعین. تمرکز ما در این مستند و به‌ویژه در نجف، روی سختی‌های کار خدام بود. انسان‌هایی که هرکدام آدم‌های مهمی هستند و مسئولیت‌هایی دارند؛ یکی کارخانه‌دار است، یکی سالن پذیرایی دارد، یکی مکانیک است و ... . به عبارتی با افرادی روبه‌رو هستیم که گرچه یک هویت و جایگاهی اجتماعی دارند، اما همین که به‌عنوان خادم زوار مشغول به کار می‌شوند، خالصانه و متواضعانه زحمت می‌کشند. سختی‌های خدمتگزاری به‌عنوان خادم یک طرف و سختی‌های مستندسازی یک طرف. با وجود این سختی‌ها مستند برای استانداری ساخته شد که البته پس از آن با بدقولی روبه‌رو شدیم. در این مستند گوشه‌ای از خدماتی که خدام خالصانه برای زوار اربعین انجام می‌دادند را ثبت کردیم که فکر می‌کنم چهار سال متوالی در این روز از شبکه افق پخش می‌شد. 
 زمان ۴۰ دقیقه‌ای این مستند هم تقارن جالبی با اربعین دارد.
بله، نسبتی که زمان این مستند با خود اربعین و چهلمین روز شهادت شهدای کربلا دارد واقعا اتفاقی شد. این‌طور کارها دست ما نیست و طور دیگری مدیریت می‌شود.
 در ساخت مستند بعدی‌تان، اربعین زاویه نگاه‌تان تغییر کرد؟  
مستند اربعین را بعد از اشراف نسبی که از مراسم اربعین در کربلا داشتم در سال ۹۷ برای مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی ساختم. این بار خودم طرحی را در ذهنم کشیدم که براساس‌آن مستندسازی کنم. آن‌طور که در تاریخ آورده شده بعد از شهادت شهدای کربلا هر زمان که حضرت‌زینب(س) می‌خواستند به کربلا بروند در ابتدا به نجف می‌رفتند و بعد از عرض‌ ادب به امیرالمومنین(ع) راهی کربلا می‌شدند. همین امر را ما مبنایی قرار دادیم برای طرح مستند اربعین که تمام زوار از هر نقطه‌ای در نجف جمع می‌شوند و بعد از زیارت و بیعت با امیرالمومنین(ع) به سمت کربلا راه می‌افتند. در این مستند شاهد زحمات چند جانباز دوران دفاع‌مقدس هستیم که به‌عنوان خادمین زوار اربعین حسینی در صحن مطهر حضرت‌زهرا(س) در نجف به خدمتگزاری مشغول می‌شوند. به نوعی در مستند اربعین خدمات این جانبازان به زوار، با دوران دفاع‌مقدس مقایسه می‌شود.
قطعا تولید آثار فرهنگی مانند ساخت یک مستند مستلزم کمک کشور میزبان است. عراقی‌ها برای ساخت این مستند چقدر همراهی کردند؟
در تولید مستندهای‌مان طلب هیچ کمک مالی از عراقی‌ها نکردیم، اما در بخش‌های دیگر اعم از فیلمبرداری، لوکیشن مناسب و ... بسیار به ما کمک کردند. عراقی‌ها در مقابل دوربین ما خیلی محجوب بودند. 
ریشه‌ محبت و عشق شما به امام‌حسین(ع) از کجا نشات می‌گیرد؟
من در یک خانواده مذهبی در رامیان استان گلستان متولد و بزرگ شدم. از همان ایام در مراسم عزاداری دستجات سنتی و نخل و ذوالجناح و شیوه عزاداری‌ای را دیدم که البته با دیگر مناطق ایران متفاوت بود. بعدها که در رشته فیلمسازی فعالیت می‌کردم مترصد فرصتی بودم تا درباره مراسم عزاداری منطقه خودمان اثری بسازم که منتهی شد به ساخت مستندهایی درباره اربعین. 
 از نظر شما سینما چه اندازه می‌تواند در رساندن مفاهیم عاشورا نقش داشته باشد؟ 
به قول یکی از بزرگان و اساتید سینما، اگر تمام بشریت در تمام رشته‌ها هنرمند شوند و همگی بخواهند درباره واقعه عاشورا هنرآفرینی کنند باز هم محتوا کم نمی‌آورند. به‌واقع هر گوشه مقتل (نوعی تاریخ‌نگاری است که به چگونگی شهادت شخصیت‌های مهم دینی از زبان شاهدان و راویان عینی می‌پردازد) را که می‌خوانم سریالی چندین قسمتی می‌بینم. هر شخصیتی در عاشورا داستانی دارد و عاشورا به خودی خود درامی است تکرارنشدنی. به این دلیل که تمام اعتقادات پیامبراکرم(ص) و معصومین(ع) در عاشورا تجلی پیدا می‌کند. بنابراین عاشورا  دارای عظمتی است که تا ابد جای کار دارد. ما در سینما روی عاشورا کم‌کاری کردیم یا اگر کاری انجام داده‌ایم غالبا سطحی و گذرا بوده. درحالی‌که برای تولید یک اثر درباره قیام امام‌حسین(ع) ماه‌ها و سال‌ها باید وقت گذاشت. از امروز باید به فکر ساخت اثری راجع به اربعین سال آینده بود که جنبه بین‌المللی داشته باشد، چراکه عشاق اصلی امام‌حسین(ع) در تمام جهان پراکنده شده‌اند. در سفری که به بنگلادش داشتم اهل تسنن را دیدم که در دهه اول محرم چنان عزاداری می‌کنند که عزاداری شیعیان ایران در برابر آن کمرنگ است. باید برای عاشقان امام‌حسین(ع) در سراسر جهان خوراک فرهنگی شایسته‌ای تهیه کرد. 
 با این توضیح خود شما هم مستندهای‌تان را در ابعاد بین‌المللی ساختید یا به‌نظرتان مخاطبی که هیچ شناختی نسبت به واقعه عاشورا ندارد می‌تواند با کارهای‌تان ارتباط برقرار کند؟
همان‌طور که گفتم در مستند بیعت ‌اربعین علاوه بر مستندسازی، خادم زوار هم بودم و طبعا در چنین شرایطی مستند خیلی دقیق ساخته نمی‌شود اما در مستند اربعین موقعیت‌هایی دیده و سخنانی بیان می‌شود که نشانگر عشق جمعیتی است که برای اربعین از سراسر جهان گرد هم می‌آیند. حضور چنین انسان‌های شیدایی یعنی فارغ از این‌که انسان‌ها در کجای دنیا هستند یک حسی به‌شدت روی آنها تاثیرگذار بوده. به‌هرحال ما تلاش‌مان را کردیم که حرفی جهانی در قالب مستندهای‌مان بزنیم. 
 و در پایان، اربعین امسال به کربلا می‌روید؟
خیر، متاسفانه امسال قسمت نمی‌شود به کربلا بروم، اما در حال تحقیق روی موضوعی درباره انتفاضه شعبانیه عراق (قیام مردم عراق بر ضد حکومت صدام‌حسین) در سال ۱۹۹۱ هستم. پیرو این موضوع با شخصی گفت‌و‌گو کردم که رهبر نهضت کربلا در همان ایام بوده که داستان مفصلی دارد که البته آن‌هم به نوعی با اربعین مرتبط است.