ادای‌دین به حماسه‌سازان ‌کُرد

این مجموعه سرگذشت جوانی آزاده و کرد به نام سوران است که در میان پیچ و خم‌های بعد از انقلاب و ماجرای ورود کومله به کردستان، تسلیم نمی‌شود و تلاش می‌کند از آب و خاک خود دفاع کند.

سوران اقتباسی از کتاب «عصرهای کریسکان» است که پیش از این به قلم کیانوش گلزارراغب منتشر شده‌بود. سوران به‌واسطه روایت جذابی که برای مخاطبان تلویزیون دارد، توانسته بازخوردهای مثبتی در میان تماشاگران داشته‌باشد. گفت‌وگو با مجتبی فرآورده تهیه‌کننده، سروش محمدزاده کارگردان و مهدی نصرتی بازیگر نقش سوران را در ادامه می‌خوانید.

مجتبی فرآورده را با تهیه‌کنندگی فیلم‌های سینمایی «ملک سلیمان نبی» و «۲۳ نفر» می‌شناسیم. تهیه‌کنندگی سریال سوران اتفاق مهمی در کارنامه کاری اوست و توانسته گروه بسیار همدلی را برای تولید شکل دهد.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا به سراغ اقتباس از کتاب عصرهای کریسکان برای تولید یک اثر نمایشی رفته‌است، گفت: ما گنجینه بسیار ارزنده‌ای از گذشته خود داریم؛ گذشته‌ای نه چندان دور که افراد هم‌نسل من تجربه‌اش کرده‌اند‌. به همت مرکز سریال سوره، زمینه‌ای مهیا شد تا سوران با اقتباس از اثر ارزشمند عصرهای کریسکان، نوشته کیانوش گلزارراغب ساخته‌ شود. البته تقریظ رهبر معظم انقلاب بر این کتاب، عیار و اعتبار آن را هم دوچندان کرده‌است.
     
معرفی قهرمان گمنام
فرآورده ادامه داد: کارهایی که تاکنون من به عنوان تهیه‌کننده تولید کرده‌ام یا اقتباس از رمان و قرآن یا واقعه تاریخی بوده‌ که بن‌مایه حقیقت و واقعیت در آن نهفته‌است و هیچ ذهن خلاقی نمی‌تواند آن را تخیل کند. اگر تلاش کنیم و درست آن را به تصویر بکشیم، قطعا مخاطب ارتباط بهتری با این دست آثار برقرار خواهد کرد.

تهیه‌کننده سوران با اشاره به دلیل انتخاب این اثر تاکید کرد: ناگفته نماند که ما به دنبال معرفی قهرمان گمنام این کتاب نیز بودیم. مضاف بر این‌که درباره مرزنشینان کمتر کارهای جدی و درخور توجهی ارائه شده‌است. این مسأله باعث شد سوران را بسازیم و مخاطب را با واقعیت‌هایی که در اواخر دهه ۵۰ شمسی در مرزهای غربی کشور اتفاق افتاد، آشنا کنیم.

فرآورده درباره همکاری با کیانوش گلزارراغب برای اقتباس از کتاب عصرهای کریسکان، عنوان کرد: بدیهی است که در یک اثر اقتباسی، کارگردان مجبور به نمایشی کردن و تصویری کردن کتاب است و ما به‌واسطه اقتضائات زبان تصویر، مجبور به دخل و تصرف در متن شدیم، ولی در این مسیر همکاری بسیار ارزنده‌ای با کیانوش گلزارراغب داشتیم و ارتباط‌مان با او برقرار بود. اساسا از نقاط قوت داستان‌های نوشته‌شده توسط این نویسنده، این است که او با تمام وجود اتفاقات مختلف را لمس کرده‌است.

وی یادآور شد: همکاری گلزارراغب از این جهت بود که یک اصل را پذیرفت و آن هم این بود که ما باید در عین حفظ روح اثر، تغییراتی در آن ایجاد می‌کردیم. از سوی دیگر تلاش کردیم ارتباطی موثر با خانواده امیر سعیدزاده که موضوع اصلی کتاب عصرهای کریسکان و سریال سوران است، داشته‌باشیم؛ چراکه قرار بود زندگی خصوصی این فرد را به تصویر بکشیم و اتفاقا از طرف آنها هم همکاری خوبی شد که امیدوارم کارمان را به‌درستی انجام داده‌باشیم.

این تهیه‌کننده همچنین درباره ترکیب بازیگران سریال گفت: معتقدم قبل از شروع کار باید رویکرد را در نظر گرفت. از نظر من سوران باید با بازیگر ناشناخته ساخته می‌شد، البته تاکید می‌کنم منظورم شهره و چهره نبودن است؛ یعنی مخاطب از او سابقه ذهنی نداشته‌باشد. ما در استفاده از هنرپیشگان مشهور ابایی نداریم، اما هر چیزی را باید سر جای خود استفاده کرد. پس تصمیم گرفتیم از افرادی استفاده کنیم که در رسانه‌ملی شناخته‌ شده نباشند. ملاحظه می‌کنید که بازیگران سریال سوران، چهره‌های مشهوری نیستند و همین موضوع کار سریال را برای دیده شدن آن و جذب مخاطب سخت کرده، اما همین انتخاب به آن ویژگی منحصربه‌فردی بخشیده‌است.

فرآورده در‌باره انتخاب مهدی نصرتی، بازیگر نقش سوران تصریح کرد: شاید جالب باشد بدانید که ما او را برای ایفای نقش دیگری انتخاب کرده‌بودیم. نصرتی قصه را خواند و گفت از شخصیت سوران خوشش آمده‌است و پس از جمع‌بندی‌های لازم به این نتیجه رسیدیم که نقش سوران را به او بسپاریم و به نظرم نصرتی هم به دلیل چهره‌ نبودنش و توانایی‌اش در بازی، به‌ خوبی از پس نقش برآمده‌است. ناگفته نماند که مهدی نصرتی شاید در تلویزیون شناخته شده نباشد، اما در دو اثر سینمایی لباس شخصی و ضد ایفای نقش کرده و برای ضد نامزد بهترین بازیگر نقش اول مرد هم شده‌است که امیدوارم این بازیگر توانا بیش از پیش دیده‌ شود.
     
باورپذیری اثر برایم مهم بود
‌سروش محمدزاده، کارگردان جوان مشهدی اولین فیلم سینمایی بلندش را با نام چهارشنبه سال ۹۴ جلو دوربین برد و توانست در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر، جایزه بهترین کارگردانی را در بخش هنر و تجربه بگیرد. او پس از این توفیق به سمت تلویزیون رفت و تله فیلم ایکس ری را به سفارش ناجا ساخت و پس از مجموعه سیاوش در شبکه نمایش خانگی، هم بازی را به آنتن نوروزی ۱۴۰۰ شبکه دو  سیما سپرد. محمدزاده در تازه‌ترین اثرش، یعنی سریال سوران گونه تاریخی، جنگی و درام را برگزیده و سعی کرده‌است وقایع سیاسی مربوط به آشوب‌های کومله و جریان‌های جدایی‌طلب منطقه کردستان را در اوایل انقلاب به تصویر بکشد.

وی درباره چگونگی ساخت این اثر گفت: زمانی که این سریال پیشنهاد شد، ابتدا فیلم‌نامه و بعد از آن کتاب را خواندم و آن مقطعی از کتاب را که قرار بود تبدیل به سریال شود، مد نظر قرار دادم، ولی در همان مراحل ابتدایی به این نتیجه رسیدیم که در فیلم‌نامه اولیه، قصه در عرض گسترش داده شده و سفر طولی قهرمان که برای مخاطب جذابیت دارد در آن کم‌تر لحاظ شده‌است.

محمدزاده افزود: در نتیجه عباس ریاحی، نویسنده اثر مجددا سیناپس را بر اساس چیزی که جمع‌بندی کردیم، نوشت. چیزی که در لحن کتاب برایم جذاب بود (با توجه به روایتی که از زبان سعید سردشتی خاطره‌نویسی شده‌بود)، لحن ساده و جذابش بود، ولی طبعا نمی‌شد آن را تبدیل به فیلم کرد، چراکه از دو جهان متفاوت می‌آمدند.

کارگردان سوران یادآور شد: در نهایت با همفکری عوامل تصمیم گرفتیم لحن خودمان را برای روایت این قصه پیدا کنیم. در گفت‌وگوهایی هم که با آقای عباس ریاحی داشتیم به این نقاط مشترک رسیدیم و خوشبختانه او همان شکل موردپسند همه را پیش برد. در قصه هم به توافق می‌رسیدیم، زیرا عباس ریاحی هم درک درستی از کتاب و شیوه اقتباسی که لازم است از آن صورت گیرد، داشت و هم در مدت کوتاهی فهمیدیم که چه چیزی از داستان می‌خواهیم.

این کارگردان در پاسخ به این پرسش که ضرباهنگ قصه چقدر موضوعیت داشته‌است، بیان کرد: ما به دنبال داستان طولی در قصه‌پردازی و سفر قهرمان بودیم و از طرفی هم از همان ابتدا ضرباهنگ تند قصه برایم موضوعیت داشت. یعنی احساس می‌کردیم اگر قرار است چنین داستانی در این مقطع تاریخی گفته شود، ضرباهنگ تند آن می‌تواند بیننده را همراه‌تر کند.

محمدزاده ادامه داد: با توجه به این‌که نمی‌خواستیم از بازیگران معروف‌تر استفاده کنیم، این نگرانی هم وجود داشت که مخاطب چگونه می‌تواند با قصه همراه شود. پس باید دستاویزی برای همراه کردن مخاطب در نظر می‌گرفتیم و به نظرم این دستاویز، قصه‌پردازی سریع و ضرباهنگ تند در پردازش داستان بود. کارگردان سوران در پاسخ به این پرسش که برای بازنمایی تصویر کردستان در این مقطع تاریخی در یک سریال‌ تلویزیونی چه چیزی مهم بود، تصریح کرد: مهم‌ترین بخش، بازنمایی باورپذیر جغرافیا و مردم بود. ما به چهل‌ و اندی سال قبل مراجعه می‌کنیم که نه اثری از آن جغرافیا مانده و نه مردمی‌که در آن زیست کرده‌اند. البته برای من مهم بود رگه‌هایی از درام و ملودرام را هم تزریق و مخاطب عام را نیز همراه کنم و نخواستم اثرم صرفا کاری مستندگونه باشد. ما نمونه‌هایی در سینما  از این فضای مستندگونه داریم.
     
عشق به خانواده و امنیت کشور
مهدی نصرتی که بازی در آثار سینمایی چون«لباس شخصی»، «ضد»، «مجبوریم» و «دربست» را در کارنامه خود دارد، در این سریال ایفاگر نقش سوران است؛ شخصیت اصلی که در واقع قهرمان قصه است و خط اصلی قصه، با وجود وی شکل می‌گیرد. این شخصیت دوست داشتنی و سمپاتیک به لطف ویژگی صورت و جنس بازی‌اش، جالب توجه و باورپذیر از آب درآمده‌است.

 بازیگر نقش سوران ابتدا در پاسخ به این سؤال که شخصیت سوران چه ویژگی‌هایی داشت که آن را برای ورود خود به تلویزیون و حضور در یک سریال انتخاب کردید، گفت: از بین پیشنهادهایی که شد، یکی از دلایل پیوستنم به این سریال ، عوامل حرفه‌ای پشت دوربین آن بود. آدم‌های خوشنام و باتجربه‌ای که در آثار دیگر سابقه همکاری با بعضی از آنها را داشتم. وی ادامه داد: البته در روزهای اولیه پیش‌تولید وقتی از تهیه‌کننده و کارگردان پرسیدم چرا دنبال بازیگر چهره نرفتید‌ و سراغ من آمده‌اید، در جوابم گفتند که«چون ما می‌خواهیم یک قصه تعریف کنیم، همین. دنبال این نیستیم که چیزی یا کسی را به رخ بکشیم.» شنیدن چنین حرفی و دانستن آن برای هر بازیگری می‌تواند تعیین‌کننده باشد.

این بازیگر با اشاره به این‌که بعد از خواندن فیلمنامه هم، شخصیت سوران و تنوع اتفاق‌هایی که در طول قصه با آنها مواجه ‌شده، انگیزه‌های تازه‌ای‌ برای پیش رفتن کار شده، گفت: سوران که از روی شخصیت شهید امیر سعیدزاده، معروف به سعید سردشتی نوشته شده، در حالی‌که بسیار ساده به نظر می‌آید، پیچیده‌ است و در کمال درون‌گرایی، ویژگی‌های رفتاری شخصیت‌های برون‌گرا را دارد. این شخصیت ویژگی‌های زیادی داشت که بازی کردن آن با وجود سختی‌ها جذاب بود.

نصرتی در ادامه چگونگی آشنایی با ابعاد شخصیتی سوران را مطرح کرد و افزود: در زمان پیش‌تولید و بعد از خواندن فیلمنامه مسائلی با شخصیت سوران داشتم که با سروش محمدزاده مطرح کردم. در چند جلسه و مواقعی هم که با حضور عباس ریاحی، نویسنده جلسه برگزار می‌شد، ما به صورت ویژه درباره این شخصیت و درک ابعاد مختلف شخصیتی و رفتاری‌اش حرف زدیم. جلسات به‌خوبی پیش‌می‌رفت و من همزمان در تمرین‌ها و تحقیقات شخصی‌ام سعی می‌کردم اول شخصیت نوشته شده در فیلمنامه را بشناسم و بعد از آن به مقایسه نقاط مشترک با خود شخصیت سعید سردشتی برسم. وی درباره همزمانی روحیه مبارزه‌طلبی و عاشق بودن شخصیت سوران گفت: روحیه مبارزه‌طلبی این شخصیت از همان عشق به خانواده و فراهم کردن امنیت آنها نشأت می‌گیرد. من این دو ویژگی شخصیتی سوران را جدا از هم ندیدم، اما زیربنای این شخصیت و کلمه تعیین‌کننده وجودش،‌ عشق است. در حقیقت فرقی نمی‌کند موضوع، خانواده، همسر یا وطن باشد و تفاوتی ندارد چقدر نگهداری آن عشق سخت باشد.

نصرتی درباره سختی‌های صحبت با لهجه کردی گفت: من و بقیه بازیگرانی که با لهجه و زبان کردی آشنایی نداشتیم، دو ماه قبل از شروع فیلمبرداری و در زمان پیش‌تولید، تقریبا هر روز با مشاور لهجه، احمد جعفری تمرین می‌کردیم.

نصرتی در پایان درباره همکاری با سروش محمدزاده، کارگردان اثر خاطرنشان کرد: من بعد از آشنایی با سروش محمدزاده، یک فیلم از ایشان و چند قسمت از سریال‌های قبلی او را تماشا کردم تا با نوع کارش بیشتر آشنا شوم. این کارگردان پیش از کارگردانی، تدوینگر قابلی هم بوده‌است و این تخصص در سرعت بخشیدن به کار فیلمبرداری و اتلاف نکردن وقت و توان گروه تاثیر زیادی داشت. یکی از نقاط قوت همکاری با او این است که به بازیگر آزادی عمل می‌دهد و از فکرهای خلاقه استقبال می‌کند.