اگر برنامه ندارید لااقل کپی کنید!

اگر بخت مدد کند از اواخر امروز تا صبح جمعه هم مردم استان تهران پس از یک دوره کلنجار نسبتا طولانی با آلودگی هوا، روی برف و باران را خواهند دید و کمی هوای تازه تنفس خواهند کرد اما از این تغییرات جوی چه سود وقتی که ابرها می‌روند و آفتاب می‌تابد و دوباره هوا آلوده می‌شود؟

از ابتدای امسال مردم پایتخت که تقریبا یک‌هشتم مردم ایران هستند ۱۳۵روز هوای ناسالم تنفس کرده‌اند که دو روز آن هوایی خطرناک بوده است. همین مردم سال پیش تا این لحظه ۸۷روز هوای ناسالم داشتند و روز خطرناکی را هم تجربه نکردند. البته امسال حال و روز مردم بقیه شهرهای بزرگ کشور و هوایی که تنفس کرده‌اند نیز بهتر از این نبوده است اما این وضعیت یعنی چه؟ آیا معنایی جز عقبگرد می‌توان برای آن در نظر گرفت؟ آیا این‌گونه نیست که مسئولان همه دست روی دست گذاشته‌اند و مشغول نظاره بوده‌اند؟ آیا این آلودگی مدام، خبر از ناتوانی در اجرای برنامه‌ها یا بالاتر، خبر از بی‌برنامگی نمی‌دهد؟

آلودگی هوا معضلی چندوجهی و معلولی است که علل مختلف دارد، بنابراین چالشی پیچیده است اما راه‌حل برطرف‌کردن آن چندان پیچیده نیست و این راه را سال‌هاست شهرهای بزرگ و آلوده جهان پیموده‌اند و نتیجه گرفته‌اند. پس مشکل ما چیست که دائم مشغول درجا زدن و عقبگرد هستیم؟ آیا مشکل اصلی ما بی‌برنامگی است یا غلط بودن سیاست‌ها یا نبود اراده؟

از بی‌برنامگی اگر سخن بگوییم قطعا به بیراهه نرفته‌ایم چون داشتن یک قانون جامع به نام «هوای‌پاک» و اجرا نشدن آن بعد از گذشت پنج سال بهترین دلیل برای اثبات بی‌برنامگی است یعنی که ما در این سال‌ها فقط یک نسخه کاغذی از قانون را به دست گرفته‌ایم و به آن بالیده‌ایم اما نه مجریان برای اجرای آن برنامه داشته‌اند و نه مراجع نظارتی پیگیر شده‌اند که چرا کاری از پیش نرفته است. در مورد بی‌ارادگی هم که یک نقل قول تازه از غلامعباس ترکی، معاون قضایی دادستان کل کشور در حقوق عامه کافی است که «چالش عمده اجرا نشدن قانون هوای پاک، نبود اراده لازم برای حل مسأله و اولویت ندادن به آن در سطح ملی است.»

و از بی‌برنامگی و بی‌ارادگی بدتر، اتفاقاتی مثل یارکشی‌ها و توپیدن‌های جناح‌ها و گروه‌های مختلف به همدیگر است که در چند روز اخیر در پی بحرانی شدن وضعیت هوای تهران سعی دارند توپ کم‌کاری‌ها را به زمین یکدیگر بیندازند و خود را تطهیر و مخالفان و منتقدان را لجن‌مال کنند. حالا در این آشفته‌بازار تکلیف ما مردم عادی چیست؟ آیا غیر از این است که مسئولان فعلی و سابق باید به ملت پاسخگو باشند و اگر واقعا برنامه‌ای برای کاهش آلودگی هوا ندارند با صراحت اعلام کنند یا اراده کنند و هرچه زودتر از برنامه سایر کشورها که کارنامه موفقی در کنترل آلودگی هوا داشته‌اند، استفاده کنند؟

آسمان آبی، رویا نیست

آلودگی هوا که برای شهرهای بزرگ کشورمان تبدیل به معادله‌ای لاینحل شده، مدت‌هاست که در شهرهای بزرگ جهان یک معادله حل‌شده به شمار می‌رود. کارشناسان داخلی‌مان هم می‌گویند دیگر مجهولی در این معادله وجود ندارد زیرا برای همه چالش‌ها راه‌حل‌های متعدد در دسترس است و فقط می‌ماند عزم و اراده برای اقدام کردن. با این‌که کلانشهرها و شهرهای آلوده کشورمان هیچ‌گاه اوضاعی به وخامت شهری همچون مکزیکوسیتی نداشته‌اند اما راهکارهایی که مسئولان مکزیکی به کار بسته‌اند از آسمان تیره این شهر (که می‌گفتند در آن پرنده‌ها در حال پرواز می‌میرند) آسمان معمولا آبی ساخته است.

در سال ۹۲ میلادی سازمان ملل متحد، این شهر را آلوده‌ترین شهر کره‌زمین معرفی کرد. این لقب مسئولان این کشور را به‌طور جدی به تکاپو انداخت به‌طوری‌که در مکزیکوسیتی از یک‌سو محدودیت تردد برای خودروهای شخصی اعمال شد و از سوی دیگر وسایل حمل‌ونقل عمومی با استانداردهای بالای زیست‌محیطی نیز گسترش یافت و در عرض چند سال کیفیت هوا در این شهر بهبود پیدا کرد.

در شهرهای مختلف چین ازجمله پکن که آلودگی هوا همواره یکی از معضلات بوده است از سال ۲۰۱۸ برنامه ایجاد مناطق جنگلی جدید کلید خورد. بر این اساس دولت چین ایجاد مناطق جنگلی به وسعت ایرلند را در دستورکار قرار داد تا ضمن ارتقای وضعیت زیست‌محیطی، با تغییرات اقلیمی نیز مقابله شود. همچنین در چین سیستم مبادله انتشار آلاینده‌ها اجرا می‌شود به این معنی که نیروگاه‌ها می‌توانند مقدار مشخصی دی‌اکسیدکربن‌ منتشر کنند و اگر کمتر از این مقدار خروجی داشتند، بخش مازاد را به نیروگاه‌های دیگر بفروشند. در چین همچنین توسعه خودروهای برقی توسعه شتابانی دارد به‌طوری‌که گفته می‌شود از هر دو خودروی برقی در جهان، یکی در چین حرکت می‌کند.

رایگان شدن استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی هم یکی از مهم‌ترین برنامه‌های دولت هند برای کاهش آلودگی هوا در دهلی‌نو است، همان‌طور که اصلی‌ترین سیاست دولت آلمان برای مقابله با آلودگی‌هوا به‌کارگیری خودروها و زیرساخت‌های سازگار با محیط‌زیست ازجمله اتوبوس‌ها و ایستگاه‌های شارژ برقی است. سوخت قهوه نیز به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های کاهش آلودگی‌هوا در لندن به کار گرفته می‌شود. این سوخت حاصل بازیافت پسماند قهوه است که پس از فرآوری، روغن قهوه با روغن‌های حیوانی و گیاهی مخلوط می‌شود و به مصرف می‌رسد.

قابل ذکر است که سال‌ها قبل از این در شهر لندن نوسازی و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی انجام شده و این روند همچنان تداوم دارد. بنابراین آسمان آبی یک رویا نیست، بلکه ایده‌آلی در دسترس است همان‌طور که لهستان با اجرای بزرگ‌ترین پروژه اتوبوس‌های برقی و اتریش با به‌کارگیری اتوبوس‌های برقی ۲۴ متری و افزایش جابه‌جایی مسافر به این طریق، آسمان آبی و هوای پاک را به مردم‌شان هدیه داده‌اند.

آیا احضار مسئولان کارساز است؟

در این سوی جهان، در غرب آسیا و در کشور گربه‌ای و دوست‌داشتنی ما اما تقریبا هیچ‌کدام از این اقدامات صورت نگرفته است، یکی به دلیل ترک فعل‌ها و اراده نداشتن‌ها، دیگری به سبب بی‌بودجه ماندن هوای پاک و یکی به خاطر مواخذه نشدن کم‌کارها. البته غلامعباس ترکی، معاون دادستان کل کشور در حقوق عامه می‌گوید: «تاکنون حداقل نام چهار سازمان‌ و نهاد که موظف به اجرای قانون هوای پاک بوده‌اند، تحت عنوان ترک فعل در گزارش ارسالی مجلس به قوه قضاییه ذکر شده و متهمان پرونده آلودگی‌هوا احضار هم شده‌اند» اما سؤال این است که آیا قضیه با چند احضار و چند گزارش فیصله خواهد یافت یا این احضارها فتح بابی برای اقدام و عمل مسئولان در حوزه آلودگی‌هوا خواهد شد؟

این سؤال وقتی جدی‌تر می‌شود که بدانیم غلامعباس ترکی درباره بودجه قانون هوای پاک چه صحبت‌هایی کرده است. او گفته «به دلیل اجرا نشدن ماده ۳۳ قانون هوای پاک و پیش‌بینی نکردن سازوکار مناسب برای شناسایی، وصول و تخصیص درآمدهای حاصل از اجرای این قانون، اعتبار و بودجه‌ای هم برای دستگاه‌های مجری در بودجه سنواتی تخصیص نیافته که این موضوع یک مانع جدی برای تحقق اهداف قانون است.»
اما اکنون این سؤال شکل می‌گیرد که آیا مسئولان در پنج سال اخیر پز قانونی را داده‌اند که برایش بودجه‌ای وجود نداشته و اکنون مسئولانی احضار می‌شوند که باید با دست خالی به جنگ آلودگی هوا بروند؟ البته اگر کسانی احضار شده‌اند که بودجه‌ای در اختیار داشته‌اند اما آن را صرف هوای پاک نکرده‌اند البته که باید پاسخگو باشند.

روزنامه جام جم