تاراج طبیعت زنجان با قاچاق چوب

 حدس این‌که پای قاچاقچیان چوب پس از استان‌های شمالی به استان‌هایی نظیر زنجان هم باز شده، کار دشواری نیست، اما دشوارتر فهم چرایی همکاری برخی کشاورزان با قاچاقچیان است.

گرچه فهم این مساله هم چندان سخت نیست و از کشت و کاری که پس از قطع درختان روی زمین‌های تصرف شده صورت می‌گیرد می‌توان دریافت چرا کشاورزان و افراد محلی راه دسترسی قاچاقچیان به مناطق جنگلی را هموار کرده و اجازه کشیدن جاده و تردد و قلع و قمع به آنها می‌دهند.

افزایش قیمت محصولات کشاورزی باعث شده برخی کشاورزان و افراد بومی به یاری قاچاقچیان چوب شتافته و به کمک آنها یکی‌یکی درختان را از پای درآورده و جایشان غلات بکارند و سایر محصولات زراعی.

در حالی که قطع درختان به دلیل صدمات جبران‌ناپذیری که به طبیعت وارد می‌شود، محدودیت قانونی و جریمه به دنبال دارد؛ عملا در روستاهای استان زنجان قطع و فروش درختان به منبع درآمدی برای گروهی سودجو تبدیل شده و در یک سال اخیر با افزایش بسیاری نیز همراه بوده است.

بی‌شک دلیل عمده این وضعیت، ضعف قانونی یا نبود ضمانت اجرا در حمایت از محیط‌زیست است. زنجان چهارمین استان تولیدکننده چوب در کشور است که حدود ۱۷الی۱۸هزار هکتار از ارضی آن به زراعت چوب اختصاص دارد و عمده درختان تولیدی صنوبر و کبوده است که اخیرا در مزارع و باغات و اراضی کشاورزی، گونه‌های سوزنی برگ، کاج و سرو نیز کاشته می‌شود و به همسایه‌های همجوار چون قم صادر شده و بخشی نیز در خود استان و کارخانه‌های چوب‌بری مصرف می‌شود.

تقی سالک، کارشناس منابع طبیعی با بیان این‌که قانون قطع درختان تغییر پیدا کرده است به ما می‌گوید: از سال ۹۹ تعییراتی در قانون قطع درختان صورت گرفته که براساس آن زارعان چوب دیگر نمی‌توانند مانند گذشته بدون مجوز در باغ و مزرعه خود اقدام به قطع درخت کنند و لازم است برای قطع درخت در زمین زراعی خود نیز با گرفتن مجوز از منابع طبیعی به این کار اقدام کنند، در غیر این صورت کارشان غیرمجاز بوده و قاچاق محسوب و به نفع منابع طبیعی مصادره می‌شود.

وی اضافه می‌کند قطع درختان فقط در بخش درختان جنگلی محدودیت قانونی دارد که اگر موردی در جاده‌ها مشاهده شود، خودرو متوقف و تمامی چوب حمل‌شده ثبت و ضبط می‌شود.

کاهش زراعت، افزایش قاچاق

سالک با بیان این‌که در استان زنجان ۱۰۰هزار هکتار جنگل طبیعی وجود دارد که عموما غیرقابل بهره‌برداری است، می‌گوید: کامیون‌های حامل درخت که در مسیر زنجان تردد می‌کنند بیشتر متعلق به جنگل‌های منطقه شمال است. با وجود این در صورت مشاهده در محدوده استان توسط ماموران حفاظت متوقف و بار آنها ضبط می‌شود.

وی به تولید دو الی سه میلیون اصله چوب استان در سال‌های گذشته اشاره کرده و یادآور می‌شود: زراعت چوب موضوع مهمی است که در حال حاضر با کاهش تولید آن روبه‌رو هستیم، درحالی که استان ظرفیت لازم برای تولید بیشتر را دارد که اگر این اتفاق بیفتد هم ارزآوری خوبی خواهد داشت و هم جلوی قاچاق چوب گرفته می‌شود.

چوب وارد کنیم

هادی رستملو، فعال محیط‌زیست ممنوعیت واردات چوب را دلیل مهم قاچاق چوب می‌داند و می‌گوید: قرار گرفتن کشورمان در منطقه نیمه‌خشک این ضرورت را به دنبال دارد که نسبت به واردات چوب اقداماتی انجام شود تا همین اندک جنگل‌ها و درختان باقیمانده هم نابود نشود.

وی با اشاره به این‌که هم‌اکنون بخش زیادی از جنگل‌های ثبت ملی شده هیرکانی درحال نابودی است، طرح تنفس که در برنامه سوم توسعه تصویب شد را عاملی برای جلوگیری از تخریب جنگل‌ها عنوان می‌کند. گرچه فرهنگ‌سازی و محدود کردن صنایع چوبی را هم به عنوان راهی برای کاهش مصرف چوب در این راستا مفید می‌داند.

رستملو می‌گوید: با آن‌که در برخی کشورها چون روسیه مصرف چوب بالاست، با این حال آسیبی به جنگل‌های طبیعی آنها وارد نمی‌شود که دلیلش وجود جنگل‌های صنعتی و دست‌کاشت برای مصارف صنعتی است، حال آن‌که ما از جنگل‌های چندین میلیون ساله هیرکانی خود برای تهیه زغال استفاده می‌کنیم. درچنین شرایطی به نظر می‌رسد برای مبارزه با این پدیده، آگاه‌سازی جامعه، مشارکت دادن جوامع مدنی، بهبود شرایط اقتصادی افراد و نظارت‌های منظم و دقیق می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. درحالی که در مقابل جرایم قطع درخت کمترین اثر را دارد،چراکه مصوبات موجود در این خصوص مربوط به سال‌های پیش از انقلاب است و آخرین بازبینی‌های انجام شده این مصوبات نیز مربوط به سال ۷۶ است.

طرح تنفس، مفید برای شمال مضر برای همسایگان

این فعال محیط‌زیست اجرای طرح تنفس جنگل‌ ها را بسیار موثر در جلوگیری از بهره‌برداری از جنگل‌های هیرکانی دانسته و می‌گوید: اجرای این طرح باعث شد بهره‌برداری از جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور متوقف شود. از سویی، شاهد افزایش قیمت چوب، توقف صنایع چوب شمال از جمله شرکت توسکا، تالش و شرکت‌های زیر مجموعه بودیم که همین موارد باعث شد استفاده از جنگل‌های طارم در برنامه گروهی قرار بگیرد. به عبارتی، اجرای طرح تنفس با این‌که به نفع جنگل‌های شمال بود اما به جنگل‌های همسایگان بسیار آسیب زد.

به گفته رستملو، طبق ماده ۱۷ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها مصوب سال ۱۳۴۶ قطع این گونه از درختان جنگلی ممنوع است: زربین، ارس، شمشاد، سرخدار، گردو، آزاد، راش، بلوط، زبان گنجشک، ملچ، افرا، شیردار، الوکک، توسکا، نمدار، اوجا، سفیدپلت، کلهو و ممرز.

حواسمان به قاچاقچیان هست

سرهنگ رضا مهدیون، فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان به کمبود چوب در استان اشاره کرده و با بیان این‌که قاچاق چوب بیشتر در جنگل‌ها رخ می‌دهد، می‌گوید: مناطق جنگلی زنجان بیشتر در قسمت‌های شمالی و جنوبی رودخانه قزل‌اوزن در شهرستان طارم و بخشی از ارتفاعات شمالی قره‌پشتلو واقع شده و بیشتر گونه‌های موجود در این نواحی شامل زالزالک، سنجد و بادام کوهی است که همواره در معرض تهدید قاچاقچیان قرار دارد. مهدیون می‌افزاید: در زمینه جلوگیری از قاچاق چوب و به حداقل رساندن خسارت و پیشگیری از خرید و فروش چوب اقداماتی چون بازدید از کارگاه‌های چوب‌بری، ابلاغ دستورالعمل نشانه‌گذاری مدیریت و بهره‌برداری و خرید و فروش از درختان جنگلی و استقرار گروه‌های حفاظت در مبادی ورودی شهر، در راس امور ماموریت‌های اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و به‌خصوص یگان حفاظت این اداره‌کل قرار گرفته است.

همکاری دلالان و اهالی منطقه

به گفته فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، سال ۹۹ تعداد ۷۴فقره کشفیات صورت گرفت که حضور به‌موقع تیم گشت و همکاری سازمان‌های مسکن و شهرسازی، امور آب و محیط‌زیست در این موضوع بسیار موثر بود.

مهدیون می‌افزاید: قطع درختان بیشتر توسط دلالان سابقه‌دار و با همکاری اهالی منطقه انجام شده که با تعامل و همکاری مراجع قضایی استان با مجرمان و متخلفان در این حوزه طبق قانون به‌شدت برخورد می‌شود.

وی با بیان این‌که خلاهای موجود در قانون، اثر مجازات‌های بازدارنده را کم می‌کند، می‌گوید: فرهنگ‌سازی در این خصوص می‌تواند بسیار مهم باشد، آموزش از کودکی در مدارس از موارد دیگری است که تا امروز شاهد آن نبوده‌ایم، حال آن‌که ورود سمن‌ها و اجرای برنامه‌های مختلف، مردم را نسبت به این امر حساس کرده است.

این مسؤول یادآور می‌شود در راستای شعار سال، حرکت‌هایی چون اعطای وام، زمین و نهال رایگان در جهت فراهم کردن بستری برای حمایت از تولید چوب کشور شده است تا بتوانیم با این کار در راستای گسترش مناطق جنگلی و تولید چوب قدم‌های مثبت برداریم و سعی داریم درختانی با رشد سریع و مصرف آب کم کاشته شود.

فائزه تقیلو - جام‌جم زنجان