در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
نگاه و تفسیر غالب
برخی منتقدان سینما، جوکر را «آغاز یک مسیر تازه در سینمای جهان» خواندهاند و آن را قصه ضدقهرمانهایی توصیف کردهاند که شاید همچون اغلب ابرقهرمانهای هالیوودی به شکلی ناخواسته وارد مسیر مبارزه با هر آنچه مخالف آنهاست، شدهاند ولی سرانجام این مسیر بهجای آن که همچون کنش قهرمانانه ابرقهرمانها صرفا نجات بعد فیزیکی مردم باشد، زنده کردن فکر و بیدارکردن ذهنهای به خوابرفته جامعه است. جوکر انقلابی از آدمهایی است که در دسته «نداشتهها»ی حکومت جا گرفتهاند و حالا علیه همه روایتهایی که سالها بهواسطه رسانههای رسمی از آنها ارائه شده است، شوریدهاند.
در نگاه اول «جوکر» درواقع یک هشدار و زنگ خطر خطاب به جامعهای است که تفاوتها را نادیده میگیرد؛ جامعهای که با نادیده گرفتن یک طبقه متفاوت، به جامعه تک طبقه تبدیلشده است و اتفاقا در این مسیر، رسانههای رسمی نیز سیاستگذاران این جامعه را یاری میکنند.
مرز نامشخص واقعیت و وهم
بخش اعظم آنچه در جوکر اتفاق میافتد، مخصوصا قسمت پایانی، برای تفسیر مخاطب باز است. پایانبندی جوکر میتواند از زوایای گوناگونی بررسی شود که هر یک از آنها تا حد زیادی در روند فیلمنامه و چیزی که از آن درک شده تأثیر میگذارد. در طول فیلم به بینندگان یادآوری میشود که با یک فیلمنامه بسیار غیرقابلاعتماد سروکار دارند؛ چراکه یکی از موضوعات اصلی در جوکر نحوه تلفیق و جدا کردن واقعیت از فانتزی از رهگذر یک حجاب ضخیم جنون است. ازاینرو، طبیعی است جزئیاتی از جمله صحنههایی را که ممکن است در رویاها باشد، زیر سؤال ببرد. این که جوکر واقعا در چه دورهای قرار دارد؟! توهماتی که جوکر در طول فیلم دارد، بیشازپیش شخصیت او (و خود فیلم) را پیچیده میکند. کار ممکن است بهجایی برسد که بیننده حتی شک کند آیا واقعا در حال دیدن زندگی جوکری است که تاکنون میشناخته یا ماجرا چیز دیگری است!
شورشهای آغازشده توسط آرتور فلک مستقیما منجر به قتل توماس و مارتا وین میشود و این تصویر را میدهد که جوکر پایه و اساس آشوب و بینظمی را برای سالهای بعد در خیابانهای شهر گاتهام را پدید آورده است. اما آیا این امکان وجود دارد که بتمن از قبل در جدول زمانی جوکر وجود داشته باشد؟!
به نظر وجود بتمن در جوکر بر این نظریه استوار است که بیشتر داستان در ذهن آرتور فلک اتفاق میافتد. دقت کنیم که آرتور فلک مدتی قبل از تبدیلشدن به شخصیت جوکر به دلیل اختلالات روانی به یک مرکز روان شناسی و مشاوره مراجعه داشته و دارو مصرف میکند درصحنه آخر مجدد جوکر را در بخش روانی بیمارستان میبینیم. ازآنجا که ساعتها در تمام مدت فیلم، زمان ثابت 11و 11 دقیقه را نشان میدهد، مشخص میشود که آرتور فلک در توهم و خیالات خود سیر میکند. درواقع میتوان گفت آرتور فلک در تمام مدت فیلم از ابتدا روی صندلی مرکز روانی که در سکانس آخر نشان داده میشود نشسته است و تقریبا تمام اتفاقاتی که در جوکر دیده میشود را در سر میپرورانید و چهبسا خانم روان شناسی که با وی مصاحبه میکرد درواقع اولین قربانی نگونبخت وی باشد!
سادهسازی بیعدالتی!
درباره خیزش طبقه فرودست علیه ثروتمندان در این فیلم نیز باید گفت وِین پدر از اتهام تعدی به مادر جوکر مبرا میشود و شکل کشته شدنش هم معصومانه است، مشکل او این است که فقط پولدار است و فقرا برای این در برابرش قد علم میکنند که چرا ما پولی در جیب نداریم و او پول دارد، چرا برخی در والاستریت دارند روزبهروز پولدارتر میشوند و ما نمیشویم! این پرداخت ابتدایی و سادهانگارانه به مسأله تضاد طبقاتی و بیعدالتی است.
آنارشیستی که جوکر و طرفدارانش شکل دادهاند، زمینههای قوت یافتن بتمن را به وجود میآورد و شاید این همان لطیفهای است که جوکر در پایان فیلم به آن میخندد و بهصورت کنایهآمیز تصویر بروس وین را بالای سر جنازه پدر و مادرش نشان میدهد تا روز انتقام بتمن برسد.
حضور بتمن نکته کلیدی داستان
یک نکته اصلی فیلم این است که چطور جوکر با داستان مبدأ بتمن ارتباط دارد. حضور بروس وین (بتمن) نوجوانی که در جوکر ظاهر میشود از نکات کلیدی فهم داستان جوکر است. چراکه از نظر سینمای هالیوود این بتمن است که قهرمان اصلی مبارزه با بیعدالتی و اصلاح وضع موجود است. قهرمانی که اتفاقا برخاسته از طبقه مرفه جامعه است، اما کاستیها و بیعدالتیهای جامعه را نیز میپذیرد و در جهت اصلاح آن تلاش میکند، اما در چارچوب! در چارچوب حفظ نظم موجود.
یکی از مهمترین لحظههای فیلم، صحنههای پایانی است که بتمن نوجوان (بروس وین) در کنار پدر و مادر ترور شدهاش ایستاده است. وقتی پدر و مادر بروس وین کشته میشوند طبیعتا او باید مشغول ناله و زاری باشد، اما کارگردان با چنین تصویری و نمای تراولینگ عامدانه دوربین، همهچیز را به آینده و به اعتلا رسیدن و بلوغ بروس وین (بتمن) واگذار میکند. درواقع منجی این جامعه پس از مرگ توماس وین، فرزند سرمایهدار اوست و این تصویر تصدیق میکند که جوکر فیلمی ضد سرمایهداری نیست.
هرچند بهظاهر فیلمساز در دوقطبی سرمایهداری و ضدسرمایهداری، طرف ضد سرمایهداری را گرفته، اما بذر تصویرسازی از قهرمان اصلی این دوقطبی پیش از اینها در ذهن مخاطب سینمایی کاشته شده است. بروس وین با لباس بتمن، سالها بعد قهرمان این شهر میشود و مقابل شرورهای آنارشیستی همچون جوکر خواهد ایستاد.
فیلم جوکر بسیار رندانه ضمن پذیرش و اذعان به بیعدالتیها و مشکلات موجود، نشان میدهد اعتراض به بیعدالتی طبقه سرمایهدار نتیجهای جز هرجومرج، کشتن شهروندان شهر و گسترش تروریسم ندارد. تلاش رهبران مبارزه با بیعدالتی همچون جوکر که از قضا سلامت روانی و ریشه و نسب اصیلی ندارند نتیجهای جز هرجومرج و آنارشی ندارد. تشدید این وضعیت نیز پررنگ شدن نیاز به ظهور بتمن را تشدید میکند! به یاد داشته باشیم که از دیالوگهای مشهور جوکر در فیلم «شوالیه تاریکی» است که میگوید: «من و بتمن دو روی یک سکه هستیم و یکدیگر را کامل میکنیم!»
ماشاا... ذراتی
سینما
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
برای بررسی کتاب «خلبان صدیق» با محمد قبادی (نویسنده) و خلبان قادری (راوی) همکلام شدیم