با «گام تمام‌کننده» چقدر‌فاصله داریم؟

ایران اعلام کرده است که در چند روز آینده گام چهارم کاهش تعهدات را برمی‌دارد. با توجه به روند مناسبات ایران و غرب پس از گام سوم، این گام چه اهمیت راهبردی ای دارد؟
گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای از چند جهت مهم است؛ نخست این‌که نشان می‌دهد اراده راهبردی ایران که در مصوبه 18 اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی متجلی شده تحت تاثیر تهدیدها، پیشنهادهای اغواکننده و لابی‌های مذاکراتی قرار نمی‌گیرد و تا وقتی که دو هدف اصلی ایران یعنی توقف استراتژی فشار حداکثری آمریکا علیه ایران و بازگشت کامل آمریکا به برجام که قاعدتا به معنی لغو تحریم‌هاست محقق نشود این روند ادامه خواهد داشت.
دوم این‌که برداشتن این گام به طرف مقابل نشان خواهد داد ایران واقعا اگر لازم باشد ابایی از خروج از برجام ندارد. الان سه گام به لحاظ حقوقی برداشته شده ــ اگرچه دولت در عمل خیلی با احتیاط حرکت کرده است‌- و گام چهارم می‌تواند ایران را در مرز خروج فنی از برجام قرار بدهد. این امر غرب را بر سر این دوراهی قرار می‌دهد که اگر واقعا خواهان حفظ برجام است باید برای آن هزینه بدهد و اگر برجام را نمی‌خواهد طبعا نمی‌تواند از ایران بخواهد در توافقی بماند که برای طرف مقابل ارزش خودش را از دست داده است.
سوم هم این‌که برداشتن قوی گام چهارم به غرب نشان می‌دهد اجماع داخلی برای هزینه‌مند کردن فشارهای غرب همچنان برقرار است و تحولات داخلی در این روند تغییری ایجاد نکرده است.
شما قبل از برداشته شدن گام سوم از سوی ایران، در مصاحبه‌ای گفته بودید این گام باید آخرین گام باشد. اکنون که روند گام‌های ایران ادامه یافته است به نظر شما چشم‌انداز گام‌های ایران چگونه باید باشد و آیا برای این روند می‌توان انتهایی متصور شد؟
سرعت حرکت دولت با سرعت توقعات امثال بنده هماهنگ نیست. من همواره عقیده داشته‌ام دولت باید همان شبی که ترامپ از برجام خارج شد از توافق خارج می‌شد و برای بازگشت به توافق مذاکره می‌کرد. مرحله‌بندی گام‌ها هم چندان به نفع ایران نیست و ایران با توجه به این‌که پس از سفر نیویورک روشن شده برجام برای اروپا و آمریکا ارزشی ندارد باید هر چه سریع‌تر یک گام تمام‌کننده بردارد. من توقع دارم گام چهارم این‌گونه باشد، ولی فکر می‌کنم باز هم این اتفاق به طور کامل رخ نخواهد داد. با این حال این روند، روند درستی است و روی محاسبات غرب اثر گذاشته و مرتبا پیشنهادهای آنها را بهتر کرده است. البته عقیده من این است که این پیشنهادها هرگز به میزانی بهبود پیدا نخواهد کرد که به لحاظ راهبردی به نفع ایران باشد.
رهبر انقلاب چندی قبل دستوری به سازمان انرژی اتمی دادند و این سازمان هم فورا درباره اجرای این دستور، اعلام آمادگی کرد. آیا می‌توان بین دستور رهبری و محتوای گام چهارم ارتباطی ایجاد کرد؟
دستور رهبر معظم انقلاب که به طور علنی هم بیان شد تا برای هیچ کس قابل تخلف و پس گرفتن نباشد، در واقع اعلام سیاست ایران بود مبنی بر این‌که روند کاهش تعهدات هسته‌ای ادامه خواهد یافت. اروپایی‌ها توقع داشتند با تهدیدی که در نیویورک مطرح کردند مبنی بر این‌که اگر ایران گام چهارم کاهش تعهدات را بردارد ممکن است آنها هم از برجام خارج شوند اراده ایران برای برداشتن گام چهارم سست شود. دستور رهبر انقلاب در واقع نشان داد در اراده ایران تغییری ایجاد نشده و ایران از حیث راهبردی از برجام دل کنده است. تا قبل از سفر نیویورک، راهبرد ایران این بود که به نحوی طرف مقابل را به برجام پایبند کند، اما بعد از سفر نیویورک روشن شده که برجام ارزش راهبردی خود را برای غرب از دست داده و به همین دلیل راهبرد جدید به عقیده من باید این‌گونه باشد که ایران دست خود را برای روزی که برجام به طور کامل از بین می‌رود پر کند.
تحلیل شما از رفتار اروپا و آمریکا در برابر گام چهارم چیست؟
همان‌طور که گفتم -و از ابتدا هم تاکید کرده بودیم -هدف اروپا و آمریکا نگه داشتن ایران در برجام و اعمال بیشتر تحریم‌هاست و هرگز به دنبال سبک کردن تحریم‌ها مگر به‌طور کاملا تاکتیکی و مقطعی نخواهند رفت، چرا که تحریم تنها ابزار واقعی آنها برای مهار قدرت راهبردی ایران در حوزه‌های مختلف است. الان دیگر کاملا روشن است که اروپا و آمریکا مشترکا در پی کنار گذاشتن برجام و جایگزین کردن آن با یک توافق جدید هستند که حوزه‌های غیر هسته‌ای را هم پوشش بدهد. در این شرایط تعهد ایران به برجام هیچ معنایی ندارد.
آیا می‌توان این نگرانی را مدنظر داشت که ممکن است گام‌های ایران هر چه جلوتر می‌رود ضعیف‌تر شده و اثرگذاری آن بر حریف کمتر شود؟
گام‌های ایران ضعیف‌تر نخواهد شد چون بر هم انباشته می‌شود. الان به لحاظ فنی فقط دو حوزه فردو و بازرسی‌ها از برجام باقی مانده که قاعدتا گام چهارم باید به نوعی ناظر بر آنها باشد. این گام‌ها همدیگر را تکمیل می‌کنند و آن وقت ایران این امکان را پیدا می‌کند که گام‌های ترکیبی و بلندتری بردارد. نقطه نهایی که خروج فنی کامل از برجام است گزینه‌های بسیار متنوعی به ایران خواهد داد.

مریم شریف‌زاده

سیاسی