متولد ناقص‌الخلقه اورشلیم

فصل مشترک همه این مستندها، راه رفتن روی مرز حساسیت است. چیزی که به آن مرز واقعیت می‌گویند. چیزی که سیدمرتضی آوینی از آن به‌عنوان منزل گزیدن در دامنه آتشفشان یاد می‌کند. آرمان مدیا در مستندهای اخیرش نشان داده که ترجیح می‌دهد به جای صحبت کردن از موضوعات کم‌خطر و خنثی، سراغ موضوعاتی برود که در دایره افکار عمومی ضریب بالایی دارد. تیم مستندسازی آرمان مدیا با وجود این‌که نسبت خود را با انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی نفی نمی‌کند اما ترجیح می‌دهد با حفظ موضع و نگاه به‌سراغ موضوعات ملتهب برود و روایت خود را از چنین موضوعاتی ارائه دهد. موضوعاتی که غالبا در رسانه‌های رسمی هم بایکوت‌شده و حرف راجع بهشان زده نمی‌شود.
آرمان مدیا اما دستمال به سرش بسته و دست به زانو زده و چارچوب‌های محافظه‌کاری را کنار گذشته و در دامنه آتشفشان منزل گزیده. نکته قابل تقدیر بعدی در حرکت‌های اخیر آرمان مدیا، اتکا به اقتصاد بخش خصوصی برای ورود به حوزه‌های ملتهب اجتماعی و سیاسی است. نگارنده این سطور دورادور در جریان است که این گروه جوان و چابک با تولید مستندهای صنعتی و همکاری با مراکز بزرگ تولیدی، ایجاد در آمده کرده و از درآمد مزبور برای تولید مستند در راستای دغدغه‌های هویتی خودش استفاده می‌کند. نکته جالب توجه دیگر این‌که اغلب این مستندها هم بعد از تولید با فروش تک نسخه‌ای به دست مخاطبان و مشتریان می‌رسد. نکته‌ای که در نوع خودش جالب و قابل تقدیر است.
از مثبت تا منفی
همه این نکات مثبت اما مانع از آن نیست که سلسله کارهای این گروه جوان را عاری از نقد بدانیم. هرچند این مستند کوشیده با رفتن به دل ماجرا، روایتی از داخل چارچوب‌های جمهوری اسلامی به اسرائیل بیندازد و طرف گفت‌وگوهایش هم افرادی باشند که به نوعی سکونت در سرزمین‌های اشغالی را تجربه کرده‌اند. اما سوگمندانه باید اعتراف کرد که صرف هیجان‌زده شدن تیم تولید در برخورد با کسانی که تابعیت اسرائیلی دارند مانع از یک نگاه منظم و درست شده است. دوربین در مستند «متولد اورشلیم» با یک قاب کلوزآپ سراغ یهودیانی رفته که تابعیت اسرائیلی دارند یا حتی سابقه خدمت و سکونت در سرزمین‌های اشغالی.
نفس این موضوع برای هر فرد ایرانی می‌تواند مهیج و جذاب باشد. این‌که کسانی که حاکمیت‌شان بزرگ‌ترین دشمن خارجی جمهوری اسلامی و جهان اسلام محسوب می‌شوند چه نوع زندگی دارند و چه فعالیت‌ و چه احساس و موضعی راجع به وقایع مختلف. این جذابیت‌ها در حکم قطعات مختلف یک پازل هستند که باید در یک منطق روایی قرار گرفته و مخاطب را در رسیدن به یک تصویر نزدیک به واقعیت یاری کنند. اینجاست که کمیت «متولد اورشلیم» لنگ می‌زند. میزان این لنگ زدن هم آن‌قدری نیست که بشود از کنارش گذشت. «متولد اورشلیم» سراغ موضوعی رفته که حداقل در 60-70 سال اخیر مساله اول مسلمانان و جهان اسلام بوده. مساله یک میلیارد نفر از جمعیت روی کره زمین.
پازل درهم ریخته
«متولد اورشلیم» قرار بود یک روایت نرم از اسرائیلی‌ها باشد اما به‌دلیل نداشتن منطق و نقشه روایی مشخص، استفاده‌ای از واقعیت‌هایی که در برخورد با اسرائیلی‌ها صید کرده؛ نمی‌کند. مستند انگار که صرفا مجموعه‌ای بصری از از قطعات پراکنده زندگی یک سری انسان باشد که بدون منطق کنار یکدیگر چسبیده و می‌توانند مربوط به هر انسانی در هر نقطه‌ای از کره زمین باشند. مجموعه‌ای از گفت‌وگو و رفت و آمد با چند اسرائیلی و مهمان شدن در منزل آنها- اتفاقی که گویا عوامل تولید هم متوجه آن شده‌اند.
فقدان منطق روایی مشخص منجر به نوعی بازنمایی مثبت یا حداقل خنثی از حاکمیت صهیونیست‌ها شده. گریزهای سختِ سیاسی که راوی گهگاه در گفت‌وگوهایش با بعضی اسرائیلی‌های ساکن آلمان می‌زند دقیقا به دلیل همین موضوع است. گریزهایی که نه تنها از روایت مستند بیرون زده و مثل یک وصله نچسب به مستند اضافه شده‌اند، بلکه بیش از هر چیز، فقدان منطق روایی و به تبع آن، ضعیف و نحیف‌بودن فرآیند پژوهش را در مستند به رخ می‌کشد. گویی تیم تولید به یکباره پا درون زندگی شخصی اسرائیلی‌ها گذاشته و حالا انگار که جا خورده باشد که اینها هم مثل مسلمانان و مثل ایرانیان انسان هستند و زن و فرزند و خانمان دارند و چای می‌نوشند.
فریز شده در تاریخ
نکته مهم دیگر آنکه «متولد اورشلیم» نه تنها منطق روایی ندارد بلکه در گفت‌وگو و رویارویی با اسرائیلی‌ها روی زمینی ایستاده که به اندازه کافی سفت نیست. تنها دستاویز مستند در برخورد با اسرائیلی‌های سوژه فیلم آن است که 70 سال قبل کاری انجام شده که «انسانی» نبوده و خیلی «کثیف» است. انگار که مساله اسرائیل و صهیونیسم از دید ایرانی‌ها یک مساله تاریخی متعلق به هفتاد سال قبل است. همین منطق هم باعث شده که راوی در واکنش به پاسخ یکی از سوژه‌هایش حرفی برای گفتن نداشته باشد وقتی که روحانی یهودی از سابقه تشکیل ایالات متحده می‌گوید که روی خون سرخپوستان بنا شده و الان کسی از آن یاد نمی‌کند و پذیرفته شده.
در ادامه هم تایید می‌کند دنیای فعلی دنیای زور است و چند سال دیگر کسی از اتفاق کثیف هفتاد سال قبل فلسطین یادی نخواهد کرد. ضعف پژوهش و فقدان منطق روایی البته موضوعی نیست که محدود به «متولد اورشلیم» باشد. آرمان مدیا در اثر قبلی خود در «انقلاب جنسی» هم با این آفت مبتلا بود. بگذریم از این‌که خودشان چندان این نقد را وارد نمی‌دانند و می‌خواهند با تمسک به استدلال‌هایی مانند این‌که ما قرار نیست جنایات رژیم صهیونیستی و امثالهم را نشان دهیم از زیر بار این نقدها بگریزند.

محمدصادق علیزاده

ادبیات و هنر