اشتغال‌زایی نباید به بیراهه ‌برود

چرا بنیاد برکت به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) عمده فعالیت‌هایش را روی موضوع اشتغال‌زایی متمرکز کرده است‌؟
در بخش اشتغال کشور، سه مشکل عمده و اساسی وجود دارد. در وهله اول، تعداد شاغلان نسبت به جمعیت در قیاس با کشورهای دیگر بسیار پایین است که باعث شده نیروهای مولد ما کم باشند. ما اگر قرار باشد نیروی کارمان را به‌نسبت جمعیت به سطح آسیا و اقیانوسیه برسانیم، باید 13 میلیون نفر به نیروی کارمان اضافه کنیم تا تعداد شاغلان کشور از 24 میلیون به 37میلیون نفر برسد. از سوی دیگر، نرخ بیکاری در کشور 12درصد است که نشان می‌دهد سه میلیون بیکار داریم.
البته نرخ بیکاری رسمی با آمارهای غیررسمی تفاوت‌هایی دارد.
بله، میزان بیکاری‌مان در قیاس جهانی بالاست. نرخ جهانی بیکاری 4 درصد است، در حالی ‌که اگر بخواهیم به همان نرخ رسمی 12 درصد هم استناد کنیم، این رقم در کشور ما بسیار بیش‌تر از متوسط جهانی است.
اشکال دوم، بهره‌وری پایین نیروی کار است. براساس گزارش سازمان بین‌المللی کار، در کشور ما، بهره‌وری به‌ نسبت کشورهای گروه اول که بالاترین نرخ بهره‌وری را دارند، معادل یک پنجم است، یعنی نیروی کار این کشورها، پنج برابر نیروی کار ما بهره‌وری دارد. مشکل سوم، اجبار به مهاجرت برای دسترسی به فرصت‌های شغلی است. معمولا این مهاجرت به شکل سلسله‌وار از روستاها به شهرهای کوچک، از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و از شهرهای بزرگ به کلانشهرها اتفاق می‌افتد که نارسایی‌های متعددی از جمله حاشیه‌نشینی، معضلات اجتماعی، ناامنی و ده‌ها مشکل دیگر را در پی دارد. بنیاد برکت با توجه به این تحلیل‌ها و عنایت به رهنمود‌ها و تأکیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر محرومیت‌زدایی و توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی مناطق محروم و روستایی، سیاست توسعه اشتغال و برطرف کردن سه چالش فوق را مبنا و هدف فعالیت‌هایش قرار داده است.
با همه‌ اقدامات و فعالیت‌های دامنه‌دار در زمینه اشتغال‌زایی، همچنان بنیاد برکت بیشتر با خدمات عمرانی و زیربنایی‌اش در جامعه شناخته می‌شود.
اصولا در کشور ما به مسائل سخت‌افزاری اهمیت بیشتری داده می‌شود تا فعالیت‌های نرم‌افزاری و بسیاری از مقامات و مسؤولان ما در افتتاحیه‌ها و کلنگ‌زنی‌ها در معرض دید عموم قرار می‌گیرند. مردم هم بیشتر این مسائل را می‌بینند و رسانه‌ها نیز، چنین رویکردی را در پیش می‌گیرند.
حتی نمایندگان مجلس، استانداران و فرمانداران هم در دیدار با مسؤولان ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) بیشتر به دنبال مطالباتی در حوزه عمرانی و زیربنایی هستند. آیا اهمیت فرآیند اشتغال‌زایی به‌خوبی درک نشده یا مسؤولان به دنبال اموری هستند که در بازه زمانی کمتری در جامعه نمود داشته باشد؟
هر دو. به ‌هر حال مقامات استانی و محلی دوست دارند پروژه‌های عمرانی و زیربنایی در زمان تصدی مسؤولیت‌ خودشان کلنگ‌زنی و افتتاح شود تا به نوعی در رزومه کاری آنها ماندگار بماند. البته در کشور ما از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز چنین رویه‌ای حاکم بوده‌ و همه مسؤولان مایل‌اند خود را با طرح‌های عمرانی مطرح کنند. از سوی دیگر، در کشور ما به فرآیند اشتغال‌زایی نگاه علمی و منطقی نمی‌شود. تصور بر این بوده که اشتغال‌زایی یعنی فقط پول و تزریق نقدینگی و اعطای وام. به‌هر حال، هیچ‌گاه نگاه منطقی و علمی به فرآیند ایجاد اشتغال نبوده است.
به‌طور اجمال در خصوص طرح‌هایی که برای اشتغال‌زایی در بنیاد برکت تبیین و پیش‌بینی شده است توضیح می دهید؟
مدلی که ما در روستاها و مناطق محروم کار می‌کنیم، با روش‌های معمولی که در شهرها برای توسعه سرمایه‌گذاری اشتغال انجام می‌شود، متفاوت است. وقتی برای اشتغال‌زایی به روستاها ورود می‌کنیم ابتدا با انسان‌هایی مواجه می‌شویم که اگر هم بخواهند فعالیتی کنند، کسب‌وکاری بلد نیستند. در عین حال، منابع مالی ندارند و سرمایه‌شان را هم تجمیع نکرده‌اند. در نهایت، اگر هم تولیدی داشته باشند بازاری برای فروش آن پیدا نمی‌کنند. همه این معضلات مشهود، سبب‌ساز ایجاد طرح «آسمان» (آیین‌نامه سرمایه‌گذاری مردمی و اشتغال نیروی انسانی) شده است. طرحی که برای احیای سرمایه‌های انسانی اجتماعی است. با اجرای طرح آسمان، جوامع محلی احساس می‌کنند می‌توانند فعالیت داشته باشند و حتی خودشان ایجاد شغل کنند. به عنوان مثال از زمانی‌که طرح آسمان در جزیره هرمز اجرایی شده است، بیشتر از 10 درصد جمعیت 4000نفری این جزیره مشغول کار شده‌اند. کار خاص فیزیکی هم در هرمز انجام نشده، مگر این‌که سرمایه‌های انسانی اجتماعی احیا شده است.
برای تکمیل فرآیند اشتغال‌زایی، طرح دوم یعنی «سحاب» (سرمایه‌گذاری حمایتی اشتغال‌زایی برکت) پیش‌بینی شده است. در قالب این طرح، افراد آموزش می‌بینند که با توجه به ظرفیت‌های منطقه‌ای، چه فعالیت‌هایی داشته باشند و سپس از آنها حمایت می‌شود.
در طرح دیگر که «مهتاب» (مدل‌ هادی تلاش اقتصادی برکت) نام دارد به متقاضیان آموزش داده می‌شود چه مشاغلی را برای فعالیت انتخاب کنند. ما در بنیاد برکت برای همه کسب‌وکارهای خرد و خانگی روستایی استانداردهای حرفه‌ای تبیین کرده‌ایم. در حال حاضر، 16 حرفه در سطح روستاها انجام می‌دهیم که شش حرفه شامل پرورش دام سبک، تولید انرژی خورشیدی، زنبورداری، فرش‌بافی، پرورش دام سنگین و بوقلمون، استانداردسازی شده و بقیه نیز در دستور کار است.
طرح چهارم هم «آفتاب» (آیین‌نامه فقرزدایی و توان‌افزایی برکت) است و به پشتیبانی و پایدارسازی طرح‌های اشتغال‌زایی ایجادشده می‌پردازد. طرح آفتاب در اصل پشتیبان مشاغل شکل‌گرفته در طرح‌های قبلی است. این چهار طرح در هم تجمیع شده و مدل توسعه اشتغال پایدار را تشکیل می‌دهند.
در گذشته شاهد بوده‌ایم سازمان‌ها و نهادهایی به اشکال مختلف مثل تزریق نقدینگی یا اعطای وام اقدام به ایجاد فرصت‌های شغلی کرده‌اند که بعضا نیمه‌کاره رها شده و به نتیجه مطلوب نرسیده است. بنیاد برکت برای پرهیز از این نارسایی‌ها چه تمهیدات و راهکارهایی اندیشیده است؟
نه نتها در گذشته که در حال حاضر هم این اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، مجلس اجازه برداشت 5/1 میلیارد دلاری از صندوق ذخیره ارزی را برای ایجاد اشتغال به دولت داده است، چرا که فکر می‌کنند اشتغال با پول فراهم می‌شود. البته برای ایجاد اشتغال نیاز به پول و نقدینگی است، اما پول فقط یکی از عوامل به‌شمار می‌رود. . چهار طرحی که توضیح دادم، نزدیک به 48 گام دارد که فقط یک گام آن بحث مالی است. باید همه متغیرهای مؤثر را در تحقق اهداف درنظر گرفت. بر این باوریم که اگر الگوهای در دست اجرای ما - که خوشبختانه پایلوت شده و به نتایج خوبی هم رسیده - توسعه یابد، بخش اعظم معضل بیکاری در مناطق محروم و روستایی حل خواهد شد.
چرا با وجود تمام فعالیت‌ها و اقدامات بنیاد برکت و نهادهای این چنینی همچنان شاهد روند مهاجرت به شهرها و خالی‌شدن روستاها از سکنه هستیم؟
بنیاد برکت وابسته به ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) در حد توان خود فعالیت دارد، اما کشور ما بسیار پهناور است. طرح‌های ما در حال حاضر در 18 استان، 77 شهر و 2742 روستا اجرا می‌شود، در حالی‌که 39 هزار روستای بالای 20 خانوار در کشور داریم. برای تحت پوشش قرار دادن همه کشور مجموعه حاکمیت باید وارد میدان شود.
چرا همچنان شاهد کاستی‌ها و معضلاتی در مناطق محروم و روستایی کشور هستیم، آن‌هم با وجود نهادهای متعددی که در این حوزه فعالیت دارند؟
به این دلیل که نگاه کلی تا امروز برای توسعه مناطق روستایی، بر مبنای فیزیکی و زیرساخت‌ها بوده است. بسیاری از دستگاه‌ها آب و برق و گاز به روستاها برده و مدرسه و مسجد ساخته‌اند، ولی یک دستگاه را نمی‌شناسید که خود را مسؤول اصلاح ساختار اشتغال روستاها معرفی کند. هر چند وزارت کار خود را متولی اشتغال معرفی می‌کند، اما واقعا نفوذ و ابزارش را ندارد. به لحاظ قانونی هم وظیفه ذاتی خاصی ندارد. اگر همه دستگاه‌های اجرایی به میدان بیایند ظرف شش تا هفت سال مشکل اشتغال را در مناطق روستایی می‌توان حل کرد.
بنیاد برکت چه برنامه‌ها و چشم‌اندازهایی برای اشتغال‌زایی هر چه بیشتر در کشور دارد؟
پیش‌بینی‌مان برای ده سال آینده ایجاد یک میلیون و 200 هزار طرح اشتغال‌زایی در مناطق روستایی است. فکر می‌کنیم با این تعداد طرح، چهار میلیون نفر را در کشور که در حال حاضر دچار مشکل معیشتی هستند، از محرومیت خارج خواهیم کرد. برای سال آینده تعداد شهرها و روستاهای تحت پوشش را به ترتیب از 77 شهر و 2742 روستا به 120 شهر و 5000 روستا خواهیم رساند .