یلدا مجال چشم‌وهمچشمی نیست

این موضوع را می‌توان با نگاهی به رفتار شتاب‌زده این روزهای بسیاری از مردم به‌خوبی دریافت. زیرا امسال هم که گرانی‌ها فشار سنگینی را روی دوش خانواده‌های ایرانی وارد کرده، همچنان خیلی‌ها به دنبال این هستند که تا می‌توانند برای به رخ کشیدن خود، مراسم یلدا را سنگین‌تر برگزار کنند.
البته انجام این رفتار در میان ما ایرانی‌ها مخصوص امروز و دیروز نیست، بلکه محصول نوعی دوگانگی رفتاری است که از سالیان دراز گذشته در فرهنگ عمومی ما رخنه کرده است. این روزها نمود این دوگانگی رفتاری را می‌توان در بازار عرضه و تقاضای اقلام مصرفی مشاهده کرد، بازاری که هیچ‌گاه مبنای درستی نداشته و همیشه بیشتر مردم در آن صرفا براساس منافع شخصی و کاملا برخلاف منافع عمومی رفتار می‌کنند و با هجوم بردن به آن، بهانه را به دست سودجویان می‌دهند تا اوضاع بازار را هرچه بیشتر آشفته کنند.
این در شرایطی است که درصد بالایی از کسانی که این روزها به بازار میوه و آجیل هجوم آورده‌اند، در واقع کسانی هستند که از اوضاع معیشتی مناسب برخوردار نیستند، اما حاضرند برای اثبات خود به دیگران، هزینه‌های بالایی را برای برگزار کردن مراسم شب یلدا متحمل شوند.
این رفتار ناشی از رقابت ناسالمی است که همواره در این روزهای خاص بین اقشار قوی‌‎تر و ضعیف‌تر جامعه شکل می‌گیرد. رقابتی که در آن کسانی که از توانایی مالی مناسبی برخوردارند، هرچه می‌توانند خرج می‌کنند و افرادی هم که وضع مالی‌شان خوب نیست، سعی می‌کنند با استفاده از پس‌انداز و یا حتی قرض کردن در این رقابت کم نیاورند.
آشفته‌بازار
اما جدا از اشکالی که در این زمینه به فرهنگ عمومی کشور وارد است، می‌توان دولت را هم تا حدی در شکل‌گیری این آشفته‌بازار مقصر دانست. چراکه وقتی دولت نمی‌تواند بازار را کنترل کند و نظارت ضعیفی بر رفتار اصناف دارد، به تبع در رفتارهای اقتصادی مردم نیز هرج و مرج ایجاد می‌شود. در واقع، بازار بحران‌زده امروز، ناشی از این است که دولت نتوانسته ساز و کار منطقی و مشخصی برای کنترل بازار ایجاد کند.
فقدان تدبیر دولتی در کنترل بازار، همچنین خود را در ضعف عملکرد دولت برای تامین اقلام مخصوص روزهای ویژه نشان می‌دهد. اگر دولت برای تامین اقلام بازار شب یلدا از ماه‌ها پیش برنامه‌ریزی درستی می‌کرد، امروز شاهد گرانی افسارگسیخته اقلامی مانند آجیل، میوه، شیرینی، گوشت و مرغ نبودیم.
می‌خرند و گلایه می‌کنند
البته ایجاد این گرانی‌ها فقط ناشی از برنامه‌ریزی نادرست دولت نیست. بلکه می‌توان گفت خود مردم هم وقتی به بازار هجوم می‌برند، نقش پررنگی در به‌هم‌ریختن تعادل در عرضه و تقاضای بازار و در نتیجه، بالا رفتن بیش از حد قیمت‌‎ها بازی می‌کنند.
اما خیلی از این افراد که نقش‌شان در آشفتگی این روزهای بازار قابل انکار نیست، خودشان در صف اول گلایه از اوضاع نابسامانی معیشتی و گرانی اجناس قرار گرفته‌اند. این اشخاص که جیبشان پر از پول است و زبانشان پر از شِکوه، همان کسانی هستند که از پیش از طلوع آفتاب پشت در مغازه‌ها صف می‌کشند و وقتی مغازه باز شد، اجناس را جعبه جعبه می‌خرند.
اما بخشی از مردم هم که در این شرایط به بازار هجوم برده‌اند، کسانی هستند که درگیر جو روانی این روزها شده و از سوی خانواده نیز تحت فشارند. جیب بیشتر این افراد خالی است، اما ناچارند برای راضی نگه داشتن خویشان خود، تا حد توان یلدا را پر زرق و برق برگزار کنند.
از سویی دیگر، آفت تجمل‌گرایی که هر سال بیشتر از سال گذشته در رفتارهای اجتماعی مردم نمود پیدا می‌کند، به مراسم شب یلدا نیز آسیب وارد کرده است. این روزها اگر شما از خیر برگزار کردن یلدا بگذرید یا بخواهید ساده آن را برگزار کنید، نوعی بی‌کلاسی به حساب می‌آید و خیلی از مردم قبول نمی‌کنند که می‌توان با برگزاری یک مراسم ساده هم، دور هم جمع شد و از آن لذت برد.
بنابراین یلدای امسال نیز بار دیگر نشان می‌دهد که هنوز بسیاری از مردم با یکدیگر صادق نیستند و می‌خواهند هر طور شده خود را در چشم بقیه افراد بالاتر جلوه دهند که حتی حاضرند برای این موضوع زیر بار قرض‌های سنگین نیز بروند. به عبارت ساده‎‌تر، هنوز هم در جامعه ما چشم‌ و همچشمی وجود دارد، آسیبی که خود را در هر مراسمی نشان می‌دهد و باعث خالی‌تر شدن جیب اقشار ضعیف جامعه و پر شدن جیب سودجویان فعال بازار می‌شود.

غفور شیخی

جامعه‌شناس