شفافیت دولت در گروی الکترونیکی شدن است

در این زمینه اگرچه از اواسط دهه هشتاد شمسی ایران نیز گام‌هایی درزمینه الکترونیکی شدن دولت‌ها برداشته؛ اما ظاهراً در بخش‌های مختلف هنوز آن‌طور که بایدوشاید کاهش دخالت افراد در انجام امور تجربه نشده و همین روند بعضاً باعث عدم شفافیت شده است.
این درحالی است که مقام معظم رهبری طی فرمایشاتی اخیراً نسبت به افزایش و اهمیت شفافیت در امور تأکید فرموده‌ و به مسئولان یادآوری کرده‌اند که لازم است برای مدیریت بهتر، زمینه افزایش شفافیت‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... با رعایت خطوطی قرمز ایجاد شود. ازاین‌رو جام جم آنلاین گفت‌وگویی با حمید حاج عبدالوهاب؛ معاون اسبق وزیر کار داشته که در ادامه می‌خوانیم:

• کشورهای توسعه‌یافته چطور برنامه‌ریزی کرده‌اند که شفافیت بالایی در مدیریت مملکت ایجاد کرده‌اند؟
اصولاً در کشورهای پیشرفته که ظاهراً مدعی دموکراسی هستند و امور اداری آنها از شفافیت کاملی برخوردار است؛ شیوه مقابله با فساد آنها مبتنی برافزایش شفافیت بوده که اصولاً دریافتند اصلی‌ترین مشکل عدم شفافیت به دلیل مشکلات زیرساختی، فقر جمع‌آوری و پردازش اطلاعات بوده است. این کشورها با برطرف کردن مشکلات یادشده 4 پایه اصلی برای رسیدن به شفافیت را در نظر گرفته و بر اساس آن برنامه‌ریزی کرده‌اند.

• چهاراصلی که بر اساس آن برنامه‌ریزی‌شده است کدامند؟
این چهار گزینه شامل 1. جابه‌جایی نقدینگی؛ 2. سرمایه‌های غیر نقدی؛ 3. وضعیت تولید کالا و خدمات در کشور و به‌تبع آن توزیع و مصرف نهایی آن کالا چه در داخل و چه در خارج؛ 4. وضعیت نیروی انسانی تعیین‌شده‌اند.

• در این زمینه مثالی‌هم دارید؟
بله؛ شاید در اخبار زیاد شنیده باشید که مثلاً، سیستم امنیتی آلمان برآورد کرده 2000 نفر داعشی به مناطق سوریه یا دیگر مناطق برای عملیات فرستاده‌شده است، آیا تاکنون فکر کرده‌اید این آمار بیانگر چه موضوعی است؟ غیرازاینکه جابجایی نیروی انسانی همواره رصد شده است. یا اینکه مثلاً فلان فرد ثروتمندترین فرد جهان است. البته می‌توان مثال ملموس‌تری هم داشته باشیم. همین موضوع FATF که مدعی شده‌اند بر اساس آن سیستم رد پول‌شویی و جابجایی نقدینگی گرفته می‌شود.

• این موضوع شفافیت آیا کارکردهایی غیر ازآنچه بیان‌شده نیز دارد؟
به نکته خوبی اشاره کردید؛ البته شفافیت در برخی موارد بهانه قرار می‌گیرد و نیات شومی هم در پی آن وجود دارد که بازهم نمونه بارز آن FATF است که امروز تأکیددارند ایران نیز باید آن را پذیرفته و اجرایی کند؛ بدون تردید در پس این تأکید نیاتی وجود دارد. بطور کلی آنها دنبال سلسله اطلاعاتی هستند که اگر بخواهند کشور ما یا هر کشور دیگر را به‌زانو دربیاورند، همان 4 مرحله اطلاعاتی برنامه‌ریزی کنند.

• به نظر شما آیا مقام معظم رهبری به همین دلیل موضوع شفافیت را مطرح فرموده‌اند؟
بدون تردید همین‌گونه است؛ ایشان با درایت و دیدگاه خودشان اگرچه موضوع شفافیت را مطرح کرده‌اند اما اگر دقت داشته باشید در بخشی هم موضوع امنیتی و به‌نوعی خطوط قرمز را یادآوری فرموده‌اند. به‌این‌ترتیب ایشان یادآوری فرموده‌اند که همان پایگاه داده‌های ملی باید همین 4 مرحله را در نظر داشته باشد تا مدیریت کلان کشور بر اساس داده‌ها برای مقابله با تهدیدها و کارشکنی‌های دشمن برنامه‌ریزی کند.

• زیرساخت‌های اجرایی شدن این پایگاه در ایران مهیاست؟
خوشبختانه امکانات کشور این‌طور نیست که امکان‌پذیر نباشد؛ اما نیاز به یک اراده مدیریتی و یک نگاه ژرف و مسیر نخبگان دلسوز است که انشا الله بتوانیم این کار را دنبال کنیم. اگر در این چهار مسیر بتوانیم این کار را انجام دهیم مباحثی مثل دولت الکترونیک و انتقال اطلاعات و مسائلی از این قبیل به‌راحتی میسر است.

• به دولت الکترونیک اشاره کردید؛ چرا هنوز این طرح جدی گرفته نشده و شاهد برخی مشکلات در آن هستیم؟
ببینید دولت الکترونیک هم به‌هرحال سالیان سال است که در برنامه‌های مختلف پنج‌ساله مطرح‌شده ولی متأسفانه به دلیل اینکه این مدیریت هماهنگی در پیشبرد این کار نداشتیم و در حقیقت رصد منسجمی هم از پیشرفت کار در کشور نیست، سبب شده تا دستگاه‌های مختلف همچنان با سیستم‌های دستی عمل می‌کنند و اگرچه در برخی موارد رایانه بکار گرفته می‌شود ولی بازهم کارتابل‌ها روی میز مدیران کل و معاونان و وزرا است و دستورها یا بخش‌نامه‌های کتبی باید همچنان صادر شود، دقیقاً همین‌جاست که وقتی پای انسان به میان می‌آید چالش آغاز می‌شود.

• مشکل کجاست واقعاً؟
یک مدیریت قوی لازم است تا کار را دنبال کرده و مدیرانی که تعلل می‌کنند را مورد بازخواست و پیگرد قانونی قرار دهد؛ این درحالی‌ است که باید بودجه‌های قانونی مصوب را برای تهیه زیرساخت‌های موردنیاز دقیقاً اختصاص دهیم تا کار انجام شود.

• درباره دولت الکترونیکی، مواردی مثل پلیس + 10 یا پیشخوان خدمات دولت اجرایی شده است، چطور شما معتقد هستید هنوز این کار صحیح انجام‌نشده است؟
بله اجرایی شده‌اند اما یکسری نواقص وجود دارد که لازم است برطرف شوند، هرچند نباید فراموش کنیم جزیره‌ای عمل کردن این نهادها باعث شده تا دستاوردهای تعیین‌شده برای به‌کارگیری آنها در جامعه تجربه نشده باشد و هنوز امتیاز واقعی به‌کارگیری این نهادها را نداشته باشیم.

• به نظر شما مهم‌ترین دستاورد استفاده دقیق از دو بخش یادشده چیست؟
خلاصه کلام اینکه کاهش هزینه‌های دولت اصلی‌ترین دستاورد اجرای دقیق دو نکته یادشده است. اجرای دقیق موارد یادشده سبب می‌شود، هزینه‌های جاری اداری کشور و حتی ایجاد این زیرساخت‌ها کاهش قابل‌توجهی داشته باشد. این دقیقاً چالشی است که امروز دولت با آن دست‌به‌گریبان است. به‌این‌ترتیب که همواره حجم بودجه‌ای جاری دولت از بودجه‌های عملیاتی بسیار بالاتر است و به همین دلیل همیشه بودجه جاری؛ بودجه‌های عملیاتی را بلعیده است. این درحالی‌ است که همین نکته باعث شده در نظام اداری ایران شایسته‌سالاری شکل نگرفته و نگرید.

• به نظر شما استفاده از دولت الکترونیک می‌تواند روند شفافیت را در امور بیشتر کند؛ حالا این شفافیت در اقتصاد کشورمان چه تأثیری خواهد داشت؟
وقتی صحبت از عدم شفافیت می‌کنیم درواقع سخن از سیل مخرب نقدینگی سرگردان می‌کنیم، صحبت از احتکار می‌کنیم، سخن از رانت می‌گوییم و ... .

• شما فکر می‌کنید دولت واقعاً توانایی شفاف کردن خود را بر اساس معیارهایی که مقام معظم رهبری اشاره فرموده‌اند، دارد؟
ببینید اگر امکانش نبود قطعاً مقام معظم رهبری در این زمینه اظهارنظر نمی‌فرمودند، من معتقدم اگر اراده جهادی داشته باشیم دولت تدبیر و امید در باقیمانده دوره فعالیتش نیز می‌تواند شفافیت را به اقتصاد و امور کشورمان هدیه دهد که به‌عنوان باقیات و صالحاتش شناخته خواهد شد.

• ایجاد شفافیت در امور آیا در بخش‌های دیگر نیز تأثیرگذار است؟
طبیعتاً فکر می‌کنم اگر بتوانیم در این فاصله شفافیت را در امور مملکتی ایجاد کنیم، حتماً می‌توانیم سایر سیاست‌های ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری را نیز اجرایی کنیم. به‌عنوان‌مثال الگوی مصرف، مثلاً حمایت از تولید و کالای ایرانی، مثلاً مساله استفاده از مزیت‌های نسبی خودمان در بخش‌های انرژی و امثال اینها.

• در بسیاری از کشورها اغلب قراردادها، هزینه‌ها و سایر اطلاعات سازمان‌ها و نهادهای دولتی در دسترس عموم قرار دارد، آیا در ایران نیز چنین قانونی داریم؟
بله قانون داریم و در بخش‌هایی به‌صورت جسته‌وگریخته کارهایی انجام می‌شود، به‌عنوان‌مثال شهرداری و برخی نهادهای دیگر. امروز شهرداری یکسری گزارش‌ها می‌دهد. طبق قانون شهرداران موظف هستند به مردم گزارش دهند؛ ولی ما معمولاً این گزارش دهی را در رسانه‌ها کمتر شاهد هستیم. به‌عنوان‌مثال شهرداری تهران خیلی تلاش کرده بخشی از پیمان‌هایش را در سیستم قرار دهد، درحالی‌که مباحث این‌طور نیست. یعنی به جهت قانونی موظف‌اند تمام بیلان کاری و خدماتشان را به‌صورت شفاف و مکتوب ارائه دهند. در بخش‌های مختلف نیز همین‌طور است؛ یعنی در بخش‌های اداری، دستگاه‌ها موظف‌اند خدماتشان را به‌گونه‌ای مدیریت و تنظیم کنند که قابلیت ارزیابی توسط مردم را داشته باشد یا امکان دسترسی مردم به بانک‌های اطلاعاتی مختلف وجود داشته باشد و الی‌آخر.

• پس اگر این قانون راداریم، چطور مقام معظم رهبری دوباره به آن تأکید فرموده‌اند؟
به نکته خوبی اشاره کردید، ببینید فکر می‌کنم این نکته‌ای که مقام معظم رهبری مطرح کردند به این دلیل است که متأسفانه وقتی می‌بینند موارد تأکیدی ایشان از یک طریقی در قالب همایش و کنفرانس محدود می‌شود، با زبان دیگری این مسائل را مطرح کنند و طبیعتاً خودشان هم که بارها اشاره کردند به مسئولان هم تذکر به‌صورت ابتدایی می‌دهند. ولی وقتی کار در سیستم گیر می‌کند این مشکل ایجاد می‌شود.

• منظور شما از سیستم چیست؟
اجازه دهید قبل از پاسخ به شما این نکته را یادآوری کنم منظور کم‌کاری یا بی‌توجهی مسئولان به دستورها و فرمایشات مقام معظم رهبری نیست، بلکه سیستم سنتی اداری ایران ناخودآگاه چنین مشکلی ایجاد می‌کند. اصلی‌ترین چالش این است که سیستم اداری ایران به‌نوعی استعداد کش شده نه استعداد پرور. بطور کلی ساختار نظام اداری ما باید متناسب با جهت‌گیری‌های توسعه‌ای که در افق 20 سال تنظیم‌شده و برنامه چندساله صورت گرفته، اصلاح شوند. وقتی اصلاح نشود، طبیعتاً خود سیستم مقاومت می‌کند. برای انجام قوانینی که می‌تواند هم شفافیت برای مردم به ارمغان بیاورد و هم سرعت و دقت کار و خدمات‌رسانی به‌موقع خادمان خودشان – منظور مسئولان و مدیران دولتی است - را رصد کند.

• برخی از مسئولان نگران هستند که اگر واقعیات را به‌صورت شفاف به مردم بگویند واکنش‌هایی در جامعه ایجاد شود که هزینه بیشتری برای نظام داشته باشد، شما با این پیش‌فرض موافق هستید؟
خیر؛ مردم ما واقعاً مردمان خوبی هستند. من در چند استان استاندار بودم، حقیقتاً مردم ایران وقتی بدانند مدیری صادقانه برخورد می‌کند؛ در اولین مرحله آن مدیر محبوب خواهد شد و در پی آن مردم به او اعتماد می‌کنند. پس وقتی به‌عنوان‌مثال در شرایط اقتصادی فعلی از مردم می‌خواهیم درصحنه باشند اگر قرار باشد مسائل را با مردم درست در میان نگذاریم و به شکل دیگری موارد را جلوه دهیم، درواقع سرمایه‌های اجتماعی کشور نسبت به دولتمردان را ازدست‌داده‌ایم نه اینکه کار دیگری انجام داده باشیم. پس مسئولین در هر رده‌ای که باشند باید توجه داشته باشند، این لطف خدا بوده که در این مقام هستند و در بخش بعدی وظیفه آنها خدمت گذاری به مردم است، بنابراین اگر مشکلی ایجاد شد که ناشی از تصمیم‌گیری اشتباه آنها بود باید عذرخواهی کنند و بعد آن مشکل را جبران کنند .

• فکر نمی‌کنید شفافیت بعضاً می‌تواند اطلاعاتی را در اختیار دشمنان ما قرار دهد که نباید بدانند؟
طبیعتاً اطلاعاتی که باعث سوءاستفاده دشمن باشد نیازی نیست به‌عنوان مردم‌سالاری عنوان کنیم. نکته اینجاست که مقام معظم رهبری نیز دقیقاً به همین موضوع اشاره‌کرده‌اند. رسانه‌های معاند ایران در تلاش هستند از رسانه‌ها داخلی استفاده کنند تا اطلاعاتی علیه خودمان به دست آورند و بر اساس آنها جریان سازی کنند. پس مدیریت با ماست دقیقاً همان‌طور که مقام معظم رهبری اشاره فرموده‌اند. اجازه دهید برای شما مثالی بزنم: اطلاعاتی داریم که امروز جریانی تحت عنوان «جم» در ایران توسط کشورهای اروپایی حمایت می‌شود و به‌وسیله یکی از دانشکده‌‌های داخلی ایران تحت عنوان نمونه‌گیری‌های اطلاعاتی یا موضوع کارآفرینی درحالی‌که جمع‌آوری اطلاعات ریزودرشت اقتصادی است. این اتفاق نباید روی دهد و به‌قول‌معروف با هزینه خودمان برای دشمنان خوراک تهیه کنیم. باید حواسمان جمع باشد که دچار مشکلاتی نشویم. در این موضع باید اطلاع‌رسانی؛ مبتنی بر منافع ملی و از آن‌طرف هم حواسمان باشد که یک نوع خودباختگی در برابر جریان‌های به‌ظاهر بین‌الملل هستند نداشته باشیم .
عماد عزتی / جام جم آنلاین