جای خالی ستاره‌های واقعی

اما در دنیای امروز یا بهتر بگوییم دنیای تصویری امروز، فیلم‌ها بیش از هر چیزی بر جامعه اثر می‌گذارند. از این رو در دنیا سریال‌های تلویزیونی، مستندها، فیلم‌های سینمایی و حتی انیمیشن‌های فراوانی ساخته می‌شوند که در ژانر فیلم‌های زندگینامه‌ای می‌گنجند. زندگینامه یا بیوگرافی به تمام یا بخشی از زندگی یک شخصیت می‌پردازد و محور فیلم هم زندگینامه آن شخصیت است. نگارش زندگینامه در عرصه ادبیات اتفاقی پررنگ است که بارها و بارها رخ داده است. در عرصه‌های جهانی هم که پیوند ادبیات و سینما به مراتب محکم‌تر از پیوند این دو در ایران است، شاهد خلق آثار فراوانی بوده‌ایم که در سراسر جهان بینندگان فراوانی داشته‌اند، ابتدا بر اساس زندگینامه یک شخص حقیقی کتابی نوشته شده و بعدتر هم تبدیل به فیلم شده است. در ایران اما شرایط متفاوت است، هر چند در بخش‌هایی مانند ساخت سریال براساس شخصیت بزرگان موفق بوده‌ایم، اما هنرمندان کشورمان در دیگر عرصه‌ها نسبتا کم کار بوده‌اند و در سینما و انیمیشن ما که البته تقریبا صنعتی نوپاست، کمتر خبری از ساخت آثار زندگینامه‌ای یا بیوگرافی است.

تلویزیونی‌های پرمخاطب

نام امام علی‌(ع)، تنهاترین سردار (زندگینامه امام حسن‌(ع))، ولایت عشق (زندگینامه امام رضا‌(ع))، یوسف پیامبر‌(ع)، ایوب پیامبر‌(ع)، کمال‌الملک، محمدحسین شهریار، دکتر محمد قریب، ابوعلی سینا، مختار و برخی نام‌های دیگر شخصیت‌های بزرگی بوده‌اند که در ساخت سریال‌های تلویزیونی به آنها پرداخته شده و البته برخی از آنها ازطریق همین سریال‌ها به مردم شناسانده شده‌اند. با این حساب می‌توان گفت ساخت سریال‌های زندگینامه‌ای در ایران اتفاقی است که طی چهار دهه گذشته بارها رخ داده و نتایج مثبتی هم داشته است.

در این سریال‌ها که عموما هم با اقبال مواجهند و مردم حتی چندین و چند بار آنها را از رسانه ملی تماشا کرده‌ و باز هم حاضر به تماشای آنها هستند، دست روی یک کمبود گذاشته می‌شود و آن هم نیاز مردم به داشتن قهرمان‌های واقعی است. قهرمان‌هایی که مخاطب بداند صرفا حاصل خیال پردازی فیلمنامه نویس نیستند و مانند خودش روزی در این دنیا زندگی کرده‌اند و با سختی‌های فراوانی روبه‌رو بوده‌اند. فهرست کوچک بالا نشان می‌دهد رسانه ملی به سراغ شخصیت‌های مختلف از پیامبران و امامان معصوم تا هنرمندان و افراد عادی‌تر رفته است.

سینمای کم جان زندگینامه‌ای

ساخت فیلم‌های زندگینامه‌ای در دنیا اتفاق مهمی است، تا حدی که سیاست هم گاهی پا در کفش این ژانر می‌کند و آنچه را که می‌خواهد به مردم القا می‌کند، آن هم نه‌تنها مردم کشور خودش، بلکه دیگر ساکنان کره زمین. در سال‌های گذشته فیلم سینمایی «بانوی آهنی» است که دربردارنده زندگی مارگارت تاچر نخست‌وزیر انگلستان بود، زنی که بسیاری از کشورها از سیاست‌هایش آسیب دیدند، اما حالا مردمش می‌نشینند و ماجرای زندگی زنی را تماشا می‌کنند که با تلاش از شرایط سختی که دارد خارج می‌شود و به جایگاه بلندی رسیده و ما هم باید بنشینیم و برایش کف بزنیم!

خلاصه آنکه هر قدر سینمای جهان در این عرصه دستی پر دارد، دست ما خالی است. «سفیر» ساخته فریبرز صالح درباره قیس بن مسهر که به دستور ابن‌زیاد کشته می‌شود و... فیلم «محمد(ص)» ساخته مجید مجیدی، فیلم «چ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا درباره شهید چمران، فیلم «سردار جنگل» ساخته مرحوم امیرقویدل، «فرزند صبح» که بهروز افخمی آن را کارگردانی کرده است وهنوز به نمایش درنیامده، فیلم «بشارت منجی» ساخته نادر طالب زاده، «ابراهیم خلیل‌ا...» ساخته محمدرضاورزی و «شاه خاموش» ساخته همایون شهنواز از جمله این آثار هستند.

جز این فیلم‌ها، تقریبا فیلم سینمایی دیگری با فرم زندگینامه‌ای ساخته نشده است. مثلا از زندگی مولانا و خیام فیلم‌هایی در دیگر کشورها ساخته شده‌اند که هر چند به مراتب از واقعیت دور بوده‌اند، اما ما پاسخی برای آنها نداشته و فیلمی درخور درباره‌شان نساخته‌ایم. این در حالی است که ایران هم دارای شخصیت‌های علمی، فرهنگی و هنری تاثیرگذار بوده و می‌تواند همپای عرصه‌های جهانی این نوع فیلم پیش برود.

خبر خوب درباره پروین

با این‌که تا‌کنون در عرصه ساخت فیلم‌های سینمایی زندگینامه‌ای خوب کار نکرده‌ایم، نغمه ثمینی اعلام کرده مشغول نگارش فیلمنامه‌ای درباره زندگی زنده‌یاد پروین اعتصامی شاعر برجسته کشورمان است. قرار است در این فیلم روایت جدید از زندگی این شاعر به نمایش گذاشته شود. براساس گفته نغمه ثمینی نویسنده این فیلمنامه، پروین اعتصامی شاعری است که در زیرسایه خوانش‌های رسمی گم شده است و شاید آنچه بیش از اشعار پروین اهمیت داشته باشد، نحوه زندگی اوست. زنی که با جسارت پای شعر ایستاد و راه را برای آیندگان گشود. در تاریخ کشورمان زنان و مردان بزرگی که می‌شود سراغشان رفت و تصویری جهانی از آنها ارائه کرد؛ تصویری که هم این قهرمانان را در داخل کشور بخوبی معرفی کند و هم قابل ارائه در جهان باشد و در موارد بسیاری دست همسایه‌های فرهنگی‌مان را که قصد تصاحبشان را دارند، کوتاه کند. جهان امروز، جهان تصویر است و با فیلم می‌توان بهتر از هر چیزی دفاعیه صادر کرده و فرهنگ اسلامی ایران را حفظ و معرفی کرد.

زینب مرتضایی فرد

فرهنگ و هنر