انتقال‌های پر انتقاد

جنگل‌های حرا یا مانگرو زیستگاه بسیاری از موجودات دریایی و محل تخم‌ریزی آنهاست و بی‌شک با آسیب‌دیدن حرا، جمعیت آبزیان منطقه هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد. تمرکز فعالیت‌های توسعه‌ای بویژه نصب آب شیرین‌کن در سواحل دریای عمان برای تامین نیازهای آبی سه استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خراسان رضوی این نگرانی را ایجاد کرده که تبعات منفی نصب این آب شیرین‌کن‌ها بر تنوع زیستی دریای عمان، غیر قابل جبران باشد اما کارشناسان می‌گویند دریای عمان به دلیل دسترسی به آب‌های آزاد از نصب آب شیرین‌کن‌ها نسبت به خلیج فارس آسیب کمتری خواهد دید ضمن آن‌که راهکارهایی هم وجود دارد که اثرات زیست محیطی این فعالیت‌ها را به حداقل رساند.

توسعه ایران در افق 1404، متمرکز بر استقرار صنایع در سواحل مکران است. در کمتر از یک دهه آینده انواع پتروشیمی‌ها، صنایع مختلف و جمعیتی انبوه به سواحل مکران منتقل خواهند شد. از سوی دیگر جنگل‌های مانگرو با تنوع زیستی بالا در سواحل گواتر مستقرند که بیم آن می‌رود با این برنامه‌های توسعه‌ای آسیب جدی به آنها وارد شود و به تبع آن تنوع زیستی دریای عمان دستخوش آسیب شود. استقرار آب شیرین‌کن‌ها برای تامین نیازهای سه استان سیستان و بلوچستان،هرمزگان و خراسان رضوی، نگرانی‌ها در زمینه رعایت ملاحظات زیست‌محیطی را در سواحل مکران بیشتر کرده است.

اما عبدالرضا کرباسی، معاون پیشین محیط‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با جام‌جم در این باره عنوان می‌کند: نصب واحدهای نمک‌زدا (آب شیرین‌کن) به دلیل «تلخ‌آبی» که دارد، منجر به افزایش شوری آب می‌شود.

آن طور که او می‌گوید، این نگرانی برای محیط‌های بسته‌ای مثل دریای خزر بسیار جدی است، زیرا شوری در این دریا محبوس می‌شود. در خلیج فارس هم که نیمه بسته است، این نگرانی وجود دارد اما نصب آب شیرین‌کن در دریای عمان انتخاب خوبی است و کمترین اثرات زیست‌محیطی را دارد.

کرباسی درباره نگرانی‌های ایجاد‌شده برای تجمع طرح‌های توسعه‌ای در سواحل مکران می‌گوید: سازمان حفاظت محیط‌زیست وقتی می‌خواهد مجوز کار عمرانی بدهد، باید گزارش ارزیابی اثرات تجمعی پروژه‌های قبلی را هم طلب کند تا تبعات تمام این طرح‌ها بر اکوسیستم دریای عمان بررسی شود.

خطر قانون مناسب با اجرایی بد

آنچه مسلم است، ضوابط و استانداردهای محیط‌زیستی در ایران بسیار سختگیرانه تدوین می‌شود اما به نظر می‌رسد یک جای کار اشکال دارد که بسیاری از طرح‌ها با اثرات تخریبی زیاد خبرساز می‌شوند و امروز محیط‌زیست ایران حال و روز خوشی ندارد. حتی تنوع زیستی محیط‌های دریایی هم از این قاعده مستثنا نیستند. معاون پیشین محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این باره بیان می‌کند: وقتی پتروشیمی یا یک واحد صنعتی گزارش اثرات زیست محیطی پروژه خود را می‌دهد در ابتدا مدعی می‌شود بهترین تصفیه خانه را ایجاد می‌کند و پسابی که به دریای عمان می‌ریزد، طبق استانداردها خواهد بود. واحدهای بعدی متقاضی فعالیت صنعتی هم همین ادعا را مطرح می‌کنند. به همین دلیل همه چیز روی کاغذ به نظر صحیح می‌آید.

این درحالی است که اگر تمام صنایع، تصفیه خانه‌های استاندارد ایجاد کنند، می‌توان امیدوار بود که اجرای طرح‌ها اثری جدی روی تنوع زیستی دریای عمان نگذارد. به اعتقاد کرباسی، سازمان محیط‌زیست باید نقش نظارتی خود را بالا ببرد و بعد از این‌که صنایع شروع به فعالیت کردند، خروجی آنها را بررسی و مشخص کند آیا نتیجه همان چیزی که ادعا می‌کردند هست یا خیر،چراکه فقط به این شکل‌خسارت وارده شده از سوی صنایع به محیط‌زیست به حداقل خواهد رسید.

لزوم توجه به دانش اقیانوس‌شناسی

نقش نظارتی سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه نصب آب شیرین‌کن‌ها بسیار مهم است، زیرا در صورتی که استانداردهای این سیستم‌های نمک‌زدا فقط روی کاغذ نوشته و در عمل شورابه حاصل از آب شیرین‌کن آزادانه در دریا رها شود، احتمال انقراض نسل بخشی از آبزیان وجود خواهد داشت.

اکبر شهرباف، مدیر بخش ارتباط با صنعت پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی در گفت‌وگو با جام‌جم، درباره راهکارهایی در زمینه کاهش تبعات منفی استقرار آب شیرین‌کن‌ها در آب‌های دریای عمان، بیان می‌کند: گردش آب در خلیج فارس به دلیل بسته بودن منطقه خیلی طول می‌کشد اما آب شیرین‌کن‌های زیادی در جنوب خلیج فارس مستقر شده و به همین دلیل، محدودیت‌هایی در این منطقه ایجاد شده است.

آن طور که او می‌گوید، قطعا دریای عمان نسبت به خلیج فارس در نصب آب‌شیرین‌کن ظرفیت بسیار بیشتری دارد و چنانچه طرح، اصولی پیش برود و از علوم اقیانوس شناسی برای گرفتن آب از دریای عمان و پسابی که از آب شیرین‌کن به دریا برمی‌گردد، استفاده شود، حداقل معضلات محیط‌زیستی را برای این دریا در پی خواهد داشت، چراکه دنیا از آب شیرین شده دریا به عنوان یکی از منابع مطمئن تامین آب، استفاده می‌کند و ایران نیز می‌تواند از این ظرفیت بهره ببرد.

به گفته شهرباف، مهم‌ترین اصل در استقرار آب شیرین‌کن‌ها این است که برداشت آب از کدام لایه دریا انجام می‌شود. ضمن آن‌که پساب دستگاه‌های آب شیرین‌کن هم باید به لایه‌ای منتقل شود که حداقل مشکلات را برای محیط اطراف ایجاد کند و شوری را به جریانات اصلی آب انتقال دهد تا این شوری به آب‌های آزاد و بین‌المللی منتقل شود.

او تاکید می‌کند: اگر از امکانات و متخصصان پژوهشگاه اقیانوس شناسی استفاده شود، حداقل مشکلات را در آینده خواهیم داشت. توجه به علم اقیانوس‌شناسی، راندمان آب شیرین‌کن‌ها را افزایش می‌دهد و در اقتصادی شدن فعالیت این نمک‌زداها موثر خواهد بود.

مدیر بخش ارتباط با صنعت پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی ادامه می‌دهد: اگر صاحبان آب شیرین‌کن‌ها از این معلومات استفاده کنند، با حداقل هزینه‌ها بیشترین بازدهی را خواهند داشت اما متاسفانه تاکنون از این دانش استفاده نشده است.

بازگشت شورابه ‌

صاحبان آب شیرین‌کن‌ها نه فقط از علم اقیانوس‌شناسی استفاده نمی‌کنند، بلکه شرایطی ایجاد کرده‌اند که‌بخشی از آب شیرین‌کن‌های نصب شده در حاشیه خلیج فارس، شورابه‌های خود را به دریا بریزند. این در حالی است که عبدالرضا کرباسی، دانشیار دانشگاه تهران می‌گوید: در دنیا واحدهای نمک‌زدا تلخ آب خود را به دریا وارد نمی‌کنند.

او ادامه می‌دهد: معمولا استخرهای بزرگی روی خشکی ایجاد می‌شود و جلبک‌هایی مثل سندموس را در این استخرها پرورش می‌دهند. این جلبک‌ها قادرند شوری تلخ آب‌های خروجی از دستگاه‌های آب شیرین‌کن را کاهش دهند.

به گفته کرباسی شوری آب دریا در زمان ورود به دستگاه‌های آب شیرین‌کن حدود 35 گرم در لیتر است. خروجی دستگاه‌های آب شیرین‌کن نیز شوری حدود 80 گرم در لیتر دارد. در کشورهای مختلف با استفاده از توان جلبک‌های سندموس، شوری آب خروجی دستگاه‌های آب شیرین‌کن را حدود 40 گرم کاهش داده و این آب اصلاح شده را وارد دریاها یا محیط‌های آبی که از آن برداشت شده،‌ می‌کنند.

او تاکید می‌کند: وزارت نیرو هم می‌تواند از استخرهای اصلاح درجه شوری خروجی دستگاه‌های آب شیرین‌کن استفاده کند.

معاون سابق محیط‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست راهکارهای دیگری هم برای جلوگیری از ورود آب شور به دریا ارائه می‌کند. به اعتقاد او بهترین راهکار بازیابی نمک موجود در پساب آب شیرین‌کن‌هاست. آن طور که او می‌گوید صنایع پتروشیمی نمک زیادی نیاز دارد و اگر به آنها مجوز بهره‌برداری از استخرهای ایجاد شده در خشکی را بدهیم، آب شور خروجی آب شیرین‌کن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین صنایع چیپس و... هم به نمک دریا خیلی نیاز دارند و باید برای آنها مجوز بهره‌برداری صادر کرد. اگر این راهکارها کفایت نکرد باید جلبک سندموس را رشد داد تا پساب آب‌شیرین‌کن‌ها را به شوری اولیه باز گرداند و بعد به دریای عمان ریخت.

با توجه به صدور مجوز فعالیت‌های توسعه‌ای مختلف برای سواحل مکران، حفظ تنوع زیستی دریای عمان در گرو تشدید فعالیت‌های نظارتی سازمان محیط‌زیست است.