گاهی قدم بزن!

به گزارش جام‌جم، پیاده‌روی و گردشگری سال هاست در کشورهای مختلف و در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا در اولویت‌های نخست مدیریت شهری قرار گرفته است. از سال 2000 که پویشی با عنوان «پیاده‌روی در قرن 21» به راه افتاد تا به امروز، بسیاری از کشورها با حضور سالانه در نشستی جهانی با همین عنوان تجربیاتشان را به اشتراک می‌گذارند تا در این مسیر به راهکارهای علمی و مناسب تری برسند. ایران از اندک کشورهایی است که تاکنون نه تنها در چنین برنامه‌هایی حضور نداشته، بلکه هیچ فعالیتی هم در راستای ترویج و تسهیل پیاده‌روی انجام نداده است. با این توضیحات گمان می‌کنید جایگاه پیاده روی در تفکر جامعه ما بویژه جامعه شهری کجاست و چرا گردشگری پیاده در کشور ما مهجور مانده است؟محمد درویش، مدیرکل پیشین دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط‌زیست که خود روزانه مسیرهای بسیار طولانی را پیاده روی می‌کند در این باره به ما می‌گوید: پیاده‌روی می‌تواند به گردشگری و حوزه‌های صنعت، تجارت و کشاورزی هم کمک کند. سال‌هاست با بحران در کلانشهرهای‌مان روبه‌رو شده‌ایم به طوری‌که هرچه قدر اتوبان، پل، تقاطع غیرهمسطح و پارکینگ طبقاتی بیشتری ساختیم، مشکل ترافیک حل نشد. هر قدر کیفیت سوخت ماشین‌ها را بهتر کردیم، باز هم تلفات ناشی از آلودگی هوا بیشتر شد. از این رو در برخی کشورهای اروپایی تصمیم گرفته شد در چیدمان شهری به جای ماشین‌محوری به سوی انسان محوری حرکت کنند. این کنشگر حوزه محیط‌زیست می‌افزاید: یکی از معضلات شهرنشینی کم تحرکی است که باعث افزایش بیماری‌های گوناگونی از جمله دیابت، کبد چرب، فشار خون، سکته مغزی و قلبی و مشکلات ریوی می‌شود، به همین دلیل جوامع به سمت گسترش پیاده راه‌ها می‌روند.

خیابان‌هایی با ظرفیت پیاده راه شدن

البته جسته و گریخته و بدون این‌که برنامه‌ریزی مدونی در این زمینه صورت گرفته باشد، حرکت‌هایی درخصوص توجه به گردشگری پیاده در کشورمان صورت گرفته است.

به عنوان مثال 26 مهر 95 یک
پیاده روی عصرانه مردمی به دعوت کمیته گردشگری، میراث فرهنگی و بافت تاریخی شواری شهر تهران و با پیشنهاد تبدیل شدن خیابان ولیعصر به پیاده‌رو صورت گرفت.

آنجا بود که محمد درویش، پیشنهاد تبدیل خیابان ولیعصر به پیاده راه را بیان کرد و با اشاره به این‌که اکنون ده هزار میلیارد تومان به طور روزانه صرف هزینه ترافیک در تهران می‌شود و در هر ماه 203 نفر به خاطر این وضعیت ترافیک در تهران کشته می‌شوند، تاکید کرد در شرایط بحرانی تهران، تامین مسیر ایمن دوچرخه سواری و پیاده راه‌ها ضروری است. اما خیابان ولیعصر هنوز پیاده راه نشده است. این طرح اما در یکی دو خیابان دیگر در کشورمان در حال اجرایی شدن است، به‌عنوان مثال در خیابان چهارباغ اصفهان. پیاده راه کردن این خیابان توسط شهرداری اصفهان از چند سال پیش و طی چند فاز آغاز شد و آخرین مرحله
آن هم اخیرا به پایان رسید و از امروز با ممنوع شدن عبور خودروها به طور کامل به بهره برداری
می رسد. مسئولان شهری اصفهان معتقدند از آنجا که چهارباغ کانون گردشگری اصفهان است، اگر پیاده راه شود بهتر می‌تواند مورد استفاده گردشگران قرار گرفته و به‌عنوان عامل مهمی برای ارائه هویت فرهنگی این شهر و جذب گردشگر، عمل کند.

راهی برای حفظ هویت تاریخی

اصولا ایجاد پیاده راه‌های گردشگری درخصوص خیابان‌هایی مطرح می‌شود که هویت و بافت تاریخی ،فرهنگی یا تفریحی دارند و می‌توانند علاوه بر تفریح سالم پیاده روی، گردشگران را با داشته‌های تاریخی یک محله و خیابان آشنا کنند و کنار همه اینها به حفظ آن آثار و هویت تاریخی‌اش کمک کنند. یک راهنمای تور در بافت‌های تاریخی دراین‌باره به جام‌جم می‌گوید: آنچه در پیاده‌روی اتفاق می‌افتد در ماشین سواری نمی‌افتد. ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که همه چیز با سرعت رخ می‌دهد. پیاده‌روی قدرت انتقال را بالا می‌برد، گرچه نمی‌توانیم وارد بسیاری از مکان‌ها شویم، اما می‌توانیم نمای باارزش شان را ببینیم. می‌توانیم بسیاری از مغازه‌ها را از بیرون تماشا کنیم و این تماشا کردن‌ها و گفت‌وگوها درباره این آثار روی ضمیر و باور ناخودآگاه ما اثری می‌گذارد که شاید نتوان از راه دیگری به آن رسید. سعید روشن در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان جامعه را به سمت پیاده روی کشاند و فرهنگسازی لازم را ترویج داد هم می‌گوید: بسیاری از افراد شهرنشین هستند، اما شهروند نیستند. تجربیات بین نسلی می‌تواند منتقل شود، اما صافی انتقال نداریم. یک بخش به خانواده و مدرسه بازمی‌گردد و یک بخش را گردشگری هدفمند انجام می‌دهد. شما مدیر یا کارمندی را در نظر بگیرید که ویژگی‌های انسانی دارد و در یک سیستم بروکراتیک اداری کار می‌کند و همزمان در شبکه‌های مجازی هم هست و چند شخصیت در شبکه‌های اجتماعی دارد.در همین حال، فعالیت‌های سیستمی دیگری دارد که این سیستم‌ها در او همپوشانی دارند. این فعالیت‌ها آدم را پیچیده می‌کند، پس وقتی شما می‌خواهید برای آنها برنامه ریزی کنید و طرح گردشگری بریزید باید پیچیدگی‌های آنها و شهری را که در آن زندگی می‌کنند در نظر بگیرید. اگر این دو عامل را نشناسیم عملاً ممکن است در تخیل طرحی بریزیم که در واقعیت ناموفق باشد. دلیلش این است که مخاطب را نشناخته‌ایم و تلاشی هم برای شناختنش نکرده ایم.

شهرهای جدید بی‌بهره از مسیر گردشگری پیاده

کارشناسان حوزه گردشگری می‌گویند: پیاده راه تعریفی علمی دارد. جایی است که از ابتدا تا انتهایش سنگفرش و کناره هایش درخت کاشته می‌شود و از منظر شهری، آلودگی‌ها و ترددها را کم می‌کند و مشارکت همدلانه را افزایش می‌دهد. در کنار اینها، کافی است به دلِ یک بافت قدیمی مثلا در خوزستان برویم و پی ببریم بافت‌های قدیمی در شهرهایی همچون بهبهان، دزفول و شوشتر و رامهرمز، رازآمیز هستند. فرد تمایل و رغبت زیادی به کشف در آنها دارد. اما مشکل اینجاست که در شهرها و شهرسازی جدید ما، طراحی برای پیاده راه وجود ندارد. درواقع شهرهای جدید از ابتدا برای خودروسواری طراحی شده‌اند نه پیاده‌روی و پیاده‌راه‌ها؛ برخلاف شهرهای قدیم که مسیر پیاده بسیار مهم بود. در عصر جدید چون ماشین و تردد با آن مهم شد، اتوبان و بزرگراه کشیده شد و البته بعدتر شهرداری‌ها به این نتیجه رسیدند که همان خیابان را مسدود و به پیاده‌رو یا پیاده راه تبدیل کنند. در حقیقت آنها پیاده راه نیستند، بلکه خیابان‌های مسدود شده هستند. از سوی دیگر تخریبات صورت گرفته بسیار در سال‌های اخیر در بافت‌های تاریخی خطر ریزش آنها را تهدید می‌کند و این نگرانی جای خالی سرمایه‌گذاری در گردشگری پیاده‌روی را بشدت محسوس کرده است. بافت‌های تاریخی به‌عنوان یکی از بکرترین مناطق برای ایجاد مسیرهای گردشگری پیاده روی از تهدیدهای بسیار زیادی رنج می‌برند. این امر بویژه در استان‌هایی چون خوزستان بیشتر از سایر نقاط به چشم می‌خورد، در همین خصوص محمدعلی دوایی فر،شهردار دزفول با بیان این که حدود 12هزار واحد مسکونی در بافت 250 هکتاری دزفول وجود دارد که به علت قدمت بالا و فرسودگی نیمی از آنها ناپایدار بوده و خطر ریزش آنها را تهدید می‌کند، همچنان معتقد است مشخص نیست کدام یک از واحدهای مسکونی در بافت قدیم دزفول ارزش تاریخی دارد یا ثبت ملی است. اما عبدالنبی شیربیگی، شهردار تازه انتخاب شده شوشتر با اشاره به پر تراکم بودن بافت تاریخی 140 هکتاری این شهر می‌گوید: در حال بررسی این موضوع هستیم که شوشتر را به سه منطقه تقسیم کرده و مدیریت بافت تاریخی را احیا کنیم تا مدیریت این بخش به صورت متمرکز اداره شود. با انجام این کار می‌توان مشاغل سنتی را بیش از پیش حفظ و احیا کرد و برای گردشگران مسیر مشخص کرد.

آنچه از سخنان دو شهردار مهم‌ترین شهرهای تاریخی خوزستان برداشت می‌شود این است که هیچ راهبرد مشخصی برای حفاظت از بافت‌های تاریخی و توسعه گردشگری پیاده روی وجود ندارد و آنچه گفته یا پیگیری می‌شود علایق شخصی خود شهرداران و برخی ضرورت هاست.

در عین حال این پرسش هم درذهن ایجاد می‌شود که کدام شهرهای تاریخی ظرفیت پیاده‌روی گردشگری دارند و چند سال انتظار لازم است تا نگاه مدیریتی در این باره تغییر کند و نظام شهری بسامان‌تری شکل بگیرد؟ راهکارها چه هستند و چه باید کرد؟

خداحافظی چهارباغ با خودرو

خیابان چهارباغ اصفهان اکنون تنها پیاده راه تاریخی و مطرح کشورمان است که تردد هرگونه خودرو در آن از امروز ممنوع می شود.عملیات اجرایی پیاده‌ راه‌سازی خیابان چهارباغ عباسی پس از آن صورت گرفت که این خیابان به منظور احیای دولتخانه صفوی سنگفرش شد تا به خیابان سپه و سپس میدان امام(که قبل تر تردد خودرو در آن ممنوع شده بود) متصل شود. این طرح در چند مرحله اجرایی شد که مرحله اول آن سنگفرش ضلع شرقی خیابان چهارباغ عباسی حدفاصل میدان امام حسین(ع) تا خیابان شیخ بهایی بود. اجرای فاز 2 پیاده راه‌سازی خیابان چهارباغ عباسی در محدوده منطقه یک و شامل سنگفرش غرب محور این خیابان بود. فاز 3 پیاده راه‌سازی چهارباغ عباسی نیز در محدوده منطقه 3 حدفاصل شیخ بهایی تا آمادگاه و فاز چهارم آن از خیابان آمادگاه تا میدان انقلاب است. قرار بود خیابان چهارباغ عباسی تا پایان سال 96 به طور کامل به
پیاده راه تبدیل شود.