حوادث طبیعی، واکنش‌های غیرطبیعی!

خطر برخاستن نمک دریاچه ارومیه از تبریز تا زنجان را تهدید می‌کند. تالاب‌ها در مسابقه‌ای پرشتاب، بنای خشک شدن گذاشته‌اند، سطح آب زیرزمینی کمتر و عمق چاه‌ها بیشتر می‌شود و هوای خاک آلود،‌ گریه خوزستان و ایلام و سیستان و بلوچستان را درآورده است.

یافته‌های علمی نشان می‌دهد، ایران از نظر وقوع حوادث طبیعی و احتمال خسارات ناشی از آنها در زمره کشورهای حادثه‌خیز جهان قرار دارد.

شرایط زمین شناسی، اقلیمی و بوم‌شناختی ایران از یک سو و تخریب فزاینده عرصه‌های طبیعی باعث شده تا سرزمین ما آسیب‌پذیر شود که تنها بخشی از آن ناشی از شرایط جغرافیایی است، طوری که از 41 حادثه طبیعی ثبت شده در جهان، بیش از 30 مورد آن در ایران سابقه وقوع دارند.

اگرچه آمارهای متفاوت توسط مراجع متعدد ارائه شده ولی به استناد گزارش پایگاه داده‌های بین‌المللی بلایای طبیعی (www.emdat.be) در یک قرن گذشته بالغ بر 200 حادثه طبیعی بزرگ پر خسارت در ایران رخ داده که بیش از 300هزار کشته و زخمی دربر داشته و با بی‌خانمان کردن حدود نیم میلیون ایرانی، علاوه بر صدمات غیرقابل جبران عاطفی و اجتماعی، افزون بر 23 میلیارد دلار خسارت مالی به اقتصاد کشور وارد کرده است.

چنین آماری نشان می‌دهد، ما چه در حوزه دولتی و عمومی و چه در حوزه مردمی از آمادگی لازم برخوردار نیستیم.

در همین چند ساعت اولیه ادعا شد، محدودیت جدی برای اعزام و فرود و برخاست بالگرد در منطقه وجود دارد که صرف‌نظر از میزان صحت و دقت خبر، حتی احتمال بروز این اتفاق پذیرفتنی نیست. حتی مقامات دولتی، مسئولان محلی و رسانه‌ها برای واکنش بعد از بروز یک حادثه نه آموزش ندیده‌اند و نه تمرین نکرده‌اند که چگونه با حفظ توان فنی و روحی خود، بدون ایجاد رعب و وحشت یا ارائه آمار متناقض، مردم را برای مدیریت بحران و رویارویی با تبعات یک شرایط دشوار هدایت کنند.

مانورهای بحران در مدارس و ادارات به شوخی برگزار می‌شود و بیشتر زنگ شادی و خنده است. منصفانه نیست که همه سیب‌های گندیده در سبد نیروهای امدادی و نهادهای انتظامی گذاشته شود ولی هیچ گاه سوال نشود، آیا امکانات و آموزش کافی و روزآمد به آنها داده شده که امروز برای رویارویی با بحران واکنش حرفه‌ای و تخصصی مناسب داشته باشند؟

وقایع طبیعی، یکباره و گاهی هولناک از راه می‌رسند و غیرطبیعی‌ترین واکنش مدیران و رسانه‌ها شماتت یکدیگر، مقصریابی و تسویه حساب سیاسی است و در مقابل گاهی مردم با ابتکار شخصی و سازوکارهای سنتی عملکرد بهتر، دقیق‌تر و موثرتری دارند.

باور کنیم که امروز همان فردایی است که دیروز نگرانش بودیم. با چند اقدام علمی و عملی پیشگیرانه که اغلب ساده و کم‌هزینه هستند، می‌توان غافلگیر نشد. باور کنیم، حوادث طبیعی غیرمترقبه نیست بلکه واکنش‌های احساسی و غافلگیرانه ما غیرطبیعی است.

دکتر اصغر محمدی‌ فاضل - رئیس پیشین دانشکده محیط زیست