پیامدهای جدایی 2 پست «خادم‌الحرمین» از پادشاهی عربستان

واگذاری قدرت پادشاهی از سلمان بن عبد العزیز به پسرش مدتی است مطرح شده است. با توجه به این‌که اکنون زمام اصلی امور در اختیار محمد بن سلمان است، رسمیت یافتن این امر چه تغییراتی ایجاد خواهد کرد؟

زمانی که شخصی از پستی پایین به جایگاهی بالاتر ارتقاء پیدا می‌کند، شرایط متفاوت‌تری ایجاد می‌شود. نگاه بین‌المللی، آیین تشریفات و پروتکل‌های دیپلماتیک متناسب با آن جایگاه سیاسی تنظیم می‌شود. وقتی فردی از جایگاه نفر دوم به موقعیت شخص اول یک کشور ارتقاء یابد، تمام تصمیمات کلیدی و راهبردی مانند اعلان جنگ و صلح را او خواهد گرفت. موارد بالا از لحاظ رسمی و بین‌المللی است. اما از لحاظ شرایط اعتقادی و داخلی عربستان، فقط پادشاه، ولی امر محسوب می‌شود. این عنوان برای ولیعهد مصداق پیدا نمی‌کند. به همین لحاظ وقتی ملک سلمان یا پادشاهان قبلی سعودی، دستوری صادر می‌کردند برای تمام شهروندان و مقامات عربستان حجت محسوب می‌شد. اما ولیعهد از چنین جایگاهی برخوردار نیست. ممکن است یک تغییر سازمانی در هیأت حاکمه عربستان ایجاد شود. به این صورت که سلمان بن عبدالعزیز با واگذاری پادشاهی به پسرش، همچنان لقب خادم‌الحرمین شریفین را تا پایان عمر برای خود حفظ کند. محمد بن سلمان پادشاه می‌شود و قدرت حاکمیتی را در اختیار می‌گیرد. در حقیقت به نوعی جدایی دین از سیاست هم اتفاق می‌افتد. گفتنی است از گذشته تا کنون، پادشاه عربستان دو لقب ملک و خادم‌الحرمین شریفین را با هم به عهده داشته است. اکنون این پرسش مطرح است که آیا شورای بیعت، این جراحی ظریف سیاسی ـ دینی را خواهد پذیرفت یا خیر؟ این مقوله‌ای است که باید منتظر ماند که چگونه این نهادها در پشت پرده معامله و لابی خواهند کرد. اکنون زمزمه‌هایی در رابطه با به پادشاهی رسیدن محمد بن سلمان در عربستان مطرح شده است. رسانه‌هایی مانند العربیه و روزنامه‌هایی از جمله الریاض، المدینه، حدود پنج ماه است که لقب «جانشین ملک» را به جای به کار بردن واژه «ولیعهد» به محمد بن سلمان اطلاق می‌کنند. مقامات فعلی سعودی در نظر دارند با یک شیب ملایم و به کاربردن کلید واژه‌های خاص متناسب با مسئولیت‌های فعلی محمد بن سلمان، اذهان مردم و منطقه را نسبت به این تغییرات آماده کنند.

با توجه به نارضایتی شدید شاهزادگان مخالف بویژه پسران ملک عبدالله (پادشاه سابق عربستان) از شرایط فعلی،‌ به نظر می‌رسد گزینه‌های چندانی برای ابراز مخالفت و خروج از وضعیت فعلی پیش رو ندارند. تحلیل جناب عالی از این شرایط چیست؟

سه احتمال در این باره وجود دارد. اول: همان طور که ملک فهد و ملک عبد الله، پادشاهان پیشین هر نوع تغییری را که تمایل داشتند اعمال می‌کردند. ملک سلمان هم تغییراتی ایجاد کرده است و کسی مخالفت نمی‌کند چون این موارد را حق پادشاه می‌دانند.

دوم:‌ نشان دادن واکنش اعتراضی و تشکیل فراکسیونی در درون خاندان سلطنتی آل سعود است که همواره با پادشاه مخالفت کرده و امتیازاتی را به نفع خود دریافت کند. به گونه‌ای که پادشاه آینده سعودی حق‌السکوتی به این مخالفان بدهد. در حال حاضر طلال بن عبد العزیز به‌طور علنی به برادر خود ملک سلمان علنا پرخاش کرده و بیان می‌کند با تصمیماتی که ملک سلمان اتخاذ می‌کند، ‌مخالف است.

سوم:‌ موضوع وقوع کودتا و ترور محمد بن سلمان است، همان‌طور که حذف فیزیکی شاهزاده‌ها پیشتر سابقه‌ای در آل سعود داشته است. البته وقوع احتمال سوم بسیار ضعیف است. اما مورد دوم از همه محتمل‌تر به نظر می‌رسد.