پیامی به مثابه دیپلماسی فراقله‌ای

محور اصلی پیام را باید اجتناب از رویارویی کشورهای اسلامی از طریق سازوکارهای برادرانه و همکاری‌جویانه دانست. آنچه که هم‌اکنون در جهان عرب علیه ایران شکل گرفته نمادی از تضادهای رو به گسترشی است که نه‌تنها بحران دیپلماتیک در روابط ایران و کشورهای منطقه را گسترش داده، بلکه برای حل و فصل نشانه‌هایی از بحران امنیتی است که در حوزه‌های مختلف ژئوپلیتیک اسلامی شکل گرفته و زمینه را برای «موازنه ضعف» به‌وجود آورده است.

پیام مقام معظم رهبری صرفا برای حجاج نبود، بلکه باید آن را به‌عنوان نمادی از «دیپلماسی فراقله‌ای» دانست که نه‌تنها گروه‌های اجتماعی و مسلمانان را مخاطب قرار می‌دهد، بلکه درصدد است تا انگاره‌ای جدید در ذهنیت زمامداران و مقام‌های اجرایی کشورهای اسلامی به‌وجود آورد. اگرچه در چنین فرآیندی طبیعی به‌نظر می‌رسد که کشورهای جهان غرب و اسرائیل نسبت به نتایج چنین رویکردی برای منافع ملی خود بیمناک باشند. هم‌اکنون جهان اسلام برای اعاده اعتبار سیاسی و جهانی خود نیازمند همبستگی است. کشورهای جهان اسلام باید نسبت به این موضوع واقف باشند که هرگونه گسست در همکاری کشورها در جهت حل مسالمت‌آمیز اختلاف‌ها، مشکلات راهبردی جدی برای آینده آنها ایجاد خواهد کرد. بحران‌سازی هیچ‌گاه مثبت و سازنده نبوده است. به همین دلیل است که پیام رهبری را باید به‌مثابه مانیفست وحدت و همبستگی اسلامی در شرایط بحران، آشوب و درگیری‌های گسترده بازیگرانی دانست که به نام اندیشه اسلامی، کارگزار اهداف راهبردی کشورهای جهان غرب بوده‌اند. حضور مسلمانان در روز عرفه نمادی از همبستگی آیینی و نمادین محسوب می‌شود. طبیعی است که چنین همبستگی آیینی‌ای ایجاب می‌کند که زمامداران کشورهای اسلامی درجهت همبستگی عملی در چارچوب سیاست قدرت منطقه‌ای ایفای نقش کنند. واقعیت بحران راهبردی منطقه‌ای در جهان اسلام را باید در سند امنیت ملی آمریکا و کشورهای جهان غرب جست‌وجو کرد. وقتی که در سند امنیت ملی آمریکا موضوع مربوط به «موازنه منطقه‌ای» مورد توجه و تأکید قرار می‌گیرد، طبیعی است که رویارویی کشورهای اسلامی در چارچوب جنگ نیابتی تابعی از ویژگی‌ها و نشانه‌های مربوط به موازنه منطقه‌ای خواهد بود. در چنین فرآیندی است که الگوی همبستگی اسلامی ایران با نشانه‌هایی از تضاد هویتی و جنگ‌های نیابتی جایگزین می‌شود.

دکتر ابراهیم متقی

استاد دانشگاه تهران