ایران و ترکیه در پساکودتــا

از آنجا که این دو کشور مهم و استراتژیک منطقه قابلیت و توانایی تحت تاثیر قرار دادن حوادث منطقه را دارند همیشه مورد طمع و اهداف کشورهای ماوراء منطقه قرار داشته و سعی در تحت تاثیر قرار دادن این دو کشور کرده‌اند.

از سوی دیگر ترکیه و ایران به‌عنوان دو کشوری که افتخارشان عدم تغییر مرزهای مشترکشان به قدمت بیش از 400 سال بوده و این مدت کوچک‌ترین اختلاف مرزی ندارند اکنون زمانی را دارند سپری می‌کنند که طبق برنامه و توطئه‌های غرب به‌رهبری آمریکا و با تبانی رژیم صهیونیستی تعداد زیادی از کشورهای منطقه درگیر بحران و توطئه شد و مرزهایشان در خطر تغییر و تقسیم می‌باشد. بنابراین با وجود رقابت منطقه‌ای میان دو کشور شرایط منطقه باعث نزدیکی و همکاری دو کشور بیش هر زمان دیگر شده است. در چند سال اخیر حوادث منطقه از آن جمله بحران‌های عراق و سوریه روابط ترکیه و ایران را در جهت منفی تحت تاثیر قرار داده و دو کشور در برابر این رویدادها در قطب‌های متضاد قرار گرفته بودند ولی کودتای نافرجام 15 جولای ترکیه مجددا باعث نزدیکی دو کشور شد و این تاریخ از لحاظ روابط ترکیه و ایران یک نقطه عطف محسوب می‌شود. حمایت‌های گسترده ایران در شب کودتا از دولت ترکیه باعث تقویت روابط دو کشور شده و احتمال می‌رفت که مجددا دو کشور سطح روابط خود را به حد اعلا رسانند.

عمق روابط در شب کودتا

شب کودتا در حالی که اکثر کشورها عربی از آن‌جمله عربستان و قطر که در رابطه به بحران سوریه و عراق از متحدان اصلی دولت اردوغان بوده و در برابر ایران دست به صف‌آرایی زده بودند نه تنها کودتا و کودتاگران را محکوم نکرده و از دولت آنکارا حمایت به‌عمل نیاوردند حتی بعدا اعلام گردید که با کودتاگران رابطه داشته و از سرنگونی دولت اردوغان حمایت نیز به‌عمل آورده بودند، ایران جزو کشورهایی بود که بدون انتظار برای شکست کودتا در اولین ساعت کودتا از دولت آقای اردوغان حمایت به عمل آورده و تا صبح پابه‌پای مقامات ترکیه مسائل را از نزدیک تعقیب کرده بود. به‌طوری‌که طبق اذعان مقامات ترکیه بخصوص آقای مولود چاوش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در شب کودتا پنج بار با آقای ظریف تماس تلفنی داشته است.

دلیل حمایت ایران از دولت مشروع ترکیه و محکوم نمودن کودتاگران نیز علاوه بر این‌که با ترکیه دارای روابط گسترده سیاسی، اقتصادی، تجاری و فرهنگی می‌باشد، استقرار امنیت، صلح، حقوق و دموکراسی در منطقه و ترکیه بود زیرا ترکیه مخالف مداخلات خارجی در عراق، سوریه، یمن و... بود ودر برابر توطئه گروه‌های تروریستی مورد حمایت آمریکا و اسرائیل و متحدان آنان از دولت‌های سوریه، عراق و یمن در پس کودتای ترکیه نیز به همین دلیل از دولت ترکیه حمایت به عمل آورده است.

در کنار این دلیل پاره‌ای مسائل دیگر نیز باعث حمایت ایران از دولت قانونی ترکیه شده است. در شب کودتا دولت جمهوری اسلامی ایران از نزدیک رویدادهای ترکیه را دنبال کرده، شورای عالی امنیت ملی ایران فورا تشکیل جلسه داده و تصمیمات لازم در جهت حمایت از دولت ترکیه را اتخاذ کرده و حتی فردای کودتا رهبر معظم انقلاب اسلامی آیت‌الله خامنه‌ای طی سخنانی اعلام داشته‌اند دلایلی موجود است که کودتای ترکیه از سوی آمریکا و ناتو صورت گرفته است. در ضمن ایران یکی از مخالفان اصلی جماعت گولن و اقدامات تفرقه‌افکنانه وی میان مسلمانان شیعه و سنی بود و وابستگی کودتاگران به این گروه نیز باعث مخالفت ایران از این کودتا بوده است.

سناریوی روابط ایران و ترکیه در صورت پیروزی کودتاگران

در صورت موفقیت کودتا در ترکیه از لحاظ ایران سه مشکل خاص پیش می‌آمد:

1ـ اول این‌که کودتا در یک کشور همسایه باعث ناامنی می‌شد و در مناطق کردنشین شرق ترکیه مسائل مهم امنیتی به وجود می‌آمد و امکان داشت این موضوع با تحریک قدرت‌های اجنبی خارج از منطقه دامن زده شود و در مناطق مرزی ایران نیز باعث مشکلاتی گردد.

2ـ دوم میان ایران و ترکیه در رابطه با پاره‌ای از مسائل منطقه اختلافات جدی وجود دارد، ولی در حال حاضر دولت اردوغان بهترین گزینه در ترکیه برای ایران محسوب می‌شود، زیرا اعتقاد بر این است که شخص فتح‌الله گولن به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در سال 1979 و گسترش این حرکت به رهبری امام خمینی(ره) در منطقه به‌عنوان یک آلترناتیو از سوی آمریکا و سازمان‌های جاسوسی اروپا به‌وجود آورده شده و سعی شده است تا برای ایجاد بستر مناسب برای ایجاد و تشدید اختلاف میان مسلمانان به‌عنوان شیعه و سنی از وی به‌عنوان رهبریت اهل تسنن استفاده نماید. به‌طوری‌که گولن که دائم خود را به‌عنوان یک فرد انسانگرا و انساندوست معرفی می‌نماید و همیشه نسبت به یهودیان، مسیحیان نگاه انسانی و محبت‌آمیز دارد و با رهبران آنان همیشه در ارتباط بوده و سعی دارد تا محبت آنان را در دل اهل سنت جا اندازد، ولی وقتی که شیعه و ایران مطرح می‌شود وی با یک چهره کاملا متفاوت و خشن ظاهر شده و بدون مخفیکاری و به‌طور علنی کینه و نفرت خود را نسبت به تشیع و ایران به‌زبان می‌آورد و سعی در تحریک سنی‌ها علیه ایران داشت. حتی در یکی از سخنرانی‌های خود می‌گوید که از ایران و شیعه‌ها به اندازه‌ای نفرت دارد که اگر اعلام کنند که راه بهشت از ایران می‌گذرد وی به بهشت از طریق ایران نمی‌رود و ایران را دور خواهد زد (البته معلوم نیست که چه کسی به وی گفته اهل بهشت هست!!) و بنابراین در برابر به‌قدرت رسیدن چنین فردی در ترکیه در واقع به‌قدرت رسیدن مستقیم آمریکا و سازمان‌های جاسوسی در ترکیه بود و ترکیه به احتمال زیاد مجددا از سوی قدرت‌های غربی تحت سیطره نرم قرار می‌گرفت ایران ترجیح داد تا در مقابل این جناح از دولت فعلی ترکیه و شخص اردوغان حمایت نماید.

3ـ سوم این‌که ترکیه هم اکنون یکی از شرکای تجاری ایران می‌باشد. به همان اندازه که ترکیه به‌عنوان یک کشور مهم منطقه و همسایه ایران، برای ایران اهمیت دارد ایران نیز به عنوان یک کشور مهم و قطب جهان اسلام برای ترکیه مهم است و دو کشور در زمینه‌های متعدد با یکدیگر مراوده داشته و پیشرفت‌های خودرا سعی دارند به‌وسیله همدیگر پیش ببرند. تا قبل از به‌قدرت رسیدن دولت حزب عدالت و توسعه در ترکیه حجم روابط اقتصادی و تجاری ایران و ترکیه در سطح بسیار پایینی قرار داشت و زمانی که این حزب به قدرت رسید حجم این روابط تنها 600 میلیون دلار بود. در حالی که در زمان دولت اردوغان روابط دو کشور در تمامی زمینه‌ها رشد فزاینده‌ای داشته و در یک مقطع حجم مبادلات دو کشور در سال حتی به 22 میلیارد دلار رسیده بود. گرچه سال گذشته به دلایل بحران سوریه، موضعگیری تند مقامات ترکیه در قبال مسائل منطقه و دامن زده شدن اختلافات مذهبی از سوی دولت ترکیه حجم روابط اقتصادی و تجاری دو کشور با 30 درصد کاهش نسبت به سال قبل به 9 میلیارد دلار تنزل پیدا کرده است. اخیرا در پی دیدارهای مقامات دو کشور و ایجاد شرایط جدید مجددا شرایط گسترش روابط دو کشور رو به بهبودی گذاشته است. پیروزی کودتاگران در ترکیه تخریب تمام این پیشرفت‌ها در روابط دو کشور و بازگشت به دوران قبل از حکومت حزب عدالت و توسعه می‌باشد که در پایین‌ترین سطح خود قرار داشت و تمامی این مسائل باعث شده تا جمهوری اسلامی ایران از وضع موجود در ترکیه حمایت به عمل آورده و اجازه ندهد تغییرات بنیادین در این کشور صورت گیرد. زیرا ایران خود به عنوان یک نظام مردمی ترجیح می‌دهد که با دولت‌های مردمی و دموکراتیک همکاری داشته باشد تا با نظام‌های کودتاگر ...

ترکیه دنبال گشایش‌های جدید

ترکیه به دلیل محدودیت‌های منابع زیرزمینی همیشه سعی کرده تا از طرق مختلف توسعه و پیشرفت کشور را میسر سازد و در این زمینه روابط با کشورهای دیگر و ایجاد منابع درآمد برای این کشور اهمیت بالایی دارد. به دلیل همین تامین منافع برای کشور در سیاست خارجی ترکیه همیشه مهم بوده و هست. امروزه ایران چه از لحاظ سطح نسبتا خوب تجاری و اقتصادی، جایگاه مهم جهانگردان ایران در بخش توریسم ترکیه (که تقریبا در سال1/5 میلیون نفر از ایران به ترکیه سفر می‌نمایند)، تامین بخش عمده انرژی ترکیه از سوی ایران، تاثیر و نفوذ فزاینده ایران در جهان اسلام، مرز مشترک نسبتا طولانی میان دو کشور و مهم‌تر از همه نگرانی امنیتی مشترک، روابط ترکیه و ایران کماکان ادامه خواهد داشت و حتی ترکیه که به خاطر از دست دادن تمام اهداف و آرزوهای خود در سوریه تغییر سیاست داده و احساس می‌کند کشورهای غربی متحدش به وی خیانت کرده‌اند با حل بحران سوریه به احتمال زیاد روابط خود را با ایران و روسیه بیش از پیش افزایش خواهد داد و سعی خواهد کرد تا با نزدیکی به کشورهای مهم منطقه در برابر غربی‌ها نسبت به خود، مصونیت پیدا نماید.

دیگر هم برای ملت ترکیه و هم برای دولت یقین شده است که در پس کودتای 15جولای، آمریکا و ناتو وجود داشته و کشورهای غربی نیز تلویحا از آن حمایت به عمل آورده‌اند. همچنین هم مقامات دولتی و هم مردم ترکیه متوجه حمایت‌های ایران از دولت ترکیه هستند و نادیده گرفته شدن آن حداقل در آینده‌ای نزدیک امکانپذیر نیست و تمامی این مسائل آینده روابط دو کشور را روشن ترسیم می‌کند.

مالک کایا / کارشناس مسائل ترکیه