جای خالی سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی در شعر امروز

در این دیدار که خلاف روال مرسوم دیدار شاعران با رهبر معظم انقلاب، صرفا به شعرخوانی حاضران اختصاص نداشت و با بیانات مفصل‌تر حضرت آقا همراه بود، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تأکید بر اهمیت محتوای اشعار دینی، خاطرنشان کردند: «مدح و مصیبت ائمه(ع) بخش مهمی از شعر دینی است اما در این بخش باید سخنان معقول، منطقی و برخاسته از نگاه و سلیقه‌ درست به‌کار برده شود و از برداشت‌های عامیانه و سطحی و بیان مسائل جعلی و توهمی پرهیز شود». در واقع روی سخن ایشان در این فراز، تلویحا به برخی مداحی‌ها و اشعاری بود که در ظاهر به دین می‌پردازند، اما این پرداخت، مغلوط به باورهای دست چندم و گاه خرافی و جعلی است که در صدد تهییج مخاطبان به سویه‌هایی انحرافی از دین هستند.

اما گذشته از کلیت شعر دینی، موضوع دیگری که مقام معظم رهبری در این دیدار در رابطه با آن تاکید کردند «مساله‌ سبک زندگی و وظیفه‌ شاعران دینی در قبال آن» بود. این سبک زندگی و نوع توجه شاعران دینی به آن، در سخنان رهبر معظم انقلاب، با چند مصداق همراه بود. به‌طور مثال ایشان متصل‌کردن حوادث صدر اسلام با حوادث امروز را رسالتی مهم برای شعر و شاعران دینی خواندند و افزودند: «پیغمبر اکرم و ائمه معصومین(ص) همگی اهل مبارزه‌ شدید و مؤثر با ظلم، طاغوت، کفر، نفاق و فسق بودند و به همین علت نیز به‌ دست حاکمان جابر و جائر به شهادت رسیدند». حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از همین رو از مبارزه با ظالمان که منحصر به مبارزه با شمشیر نیست سخن گفتند تا به شعر برسند؛ آنجا که افزودند: «امروز تبلیغات در دنیا حرف اول را می‌زند که می‌توان با ابزار بیان و شعر با ظالمان مبارزه کرد و در سال‌های اخیر نیز نمونه‌های بسیار خوب و امیدوارکننده‌ای دراین‌خصوص تولید شده است.»

از سخنان رهبر معظم انقلاب در این دیدار می‌توان متوجه دغدغه ایشان در رابطه با نقش شعر در ترویج سبک زندگی اسلامی شد. از سخنان ایشان، می‌شد فهمید که می‌خواهند شاعران را به ظرفیت عمیق احکام و معارف اسلامی آگاه کنند، چرا که به زعم ایشان، استفاده از مضامین عالی در اشعار دینی می‌تواند رویکرد مفیدی به آن ظرفیت‌ها باشد. به طور مثال ایشان فرمودند: «مفاهیم بلند و درس‌آموزی در ادعیه و مناجات‌ها به‌ویژه در صحیفه‌ سجادیه وجود دارد و می‌توان از این اقیانوس و دریای موّاج در اشعار مذهبی استفاده کرد» و افزودند: «می‌توان با تبیین سبک زندگی اسلامی و بیان مفاهیم و مبانی اخلاقی، سیاسی و فرهنگی در قالب شعر به وظیفه‌ خود عمل کرد». منظور ایشان از وظیفه، مقابله با هجمه‌های فرهنگی غرب بود.

شعر اصیل ایرانی، نجیب است

حسین اسرافیلی، شاعر پیشکسوت با بیان این‌که شعر ابزار تأثیرگذار بر عواطف و احساسات آدم‌هاست به جام‌جم می‌گوید: قطعا از طریق شعر می‌توان به نحوی تأثیرگذار به طرح و ترویج امور مختلف از جمله موضوعات اجتماعی و سبک زندگی پرداخت. اما متأسفانه امروز نمونه‌های جاری شعر مطرح در جامعه، مضامین دیگری دارند.

به گفته او، بیشتر آثاری که برای دریافت مجوز به وزارت ارشاد ارائه می‌شوند یا اشعاری که در شبکه‌های اجتماعی دست به‌دست می‌چرخند، به برهنگی می‌پردازند و با شعر آبرومند و نجیب و اصیل فارسی فاصله زیادی دارند. اسرافیلی با بیان این‌که شعر اصیل فارسی شامل حکمت و اخلاق و مکارم اخلاقی است، می‌افزاید: شاعران بزرگ ما مانند حافظ و سعدی و بیدل در شرح اخلاق و آموزش کرامات اخلاقی می‌کوشند. اما متأسفانه امروز حتی آثاری که با مجوز ارشاد منتشر می‌شود، خالی از این مضامین است.

شاعر مجموعه‌ شعر «تولد در میدان» معتقد است، تا زمانی که شاعران ما بویژه آنها که در رأس انجمن‌ها و محافل شعری قرار گرفته‌اند یا اداره‌کنندگان کارگاه‌ها و گروه‌های شعری هستند مانند فرهنگسراها، افراد متعهدی نباشند و دغدغه اخلاق را نداشته باشند، نمی‌توان توقع داشت که زندگی اسلامی ـ‌ ایرانی در شعر ما متبلور شود. اسرافیلی با تأکید بر این‌که شاعران ما باید شعر شاعران گذشته را الگوی خود قرار دهند، عنوان می‌کند: منظور من از گذشته قرن هفتم و هشتم نیست، بلکه اشعار 80 ـ 70 سال پیش ما نیز اصالت و نجابت شعر فارسی را در خود دارند.

خط‌شکنی بزرگان ادبی

رضا اسماعیلی، شاعر آیینی نیز با بیان این‌که تبیین زندگی اسلامی ـ ایرانی باید در شعر نیز اتفاق بیفتد، چنان‌که شاعران بزرگی مانند مولانا و سعدی به این مهم پرداخته‌اند، به جام‌‌جم می‌گوید: ولی در فضای کنونی وقتی طرح موضوع می‌کنیم که شاعران در شعر خود به سبک زندگی و مسائلی چون حجاب، پوشش اسلامی، تربیت اسلامی، همسرداری و سلوک اخلاقی و اجتماعی بپردازند، آنها گارد می‌گیرند و می‌گویند مگر وظیفه شعر پرداختن به این مسائل است؟

به گفته او، سعدی شاعر بزرگ ما در کنار غزل‌های فاخر عاشقانه، در بوستان و گلستان به مسائل زندگی روزمره می‌پردازد: مسائلی چون اخلاق، آداب اجتماعی، نگه داشتن حرمت پیران، همسرداری، مردم‌آزاری و... که در زندگی روزمره با آن دست به گریبان هستیم. حتی مولانا، در مثنوی معنوی در قالب حکایات بسیار شیرین و آموزنده، همین مسائل را مطرح می‌کند و به اخلاق، حکمت و سجایای اخلاقی و کرامات انسانی می‌پردازد و با موفقیت از این عرصه بیرون می‌آید.

اسماعیلی با تأکید بر این‌که شاعر در عین این‌که می‌تواند در آیینه شعر، توانمندی‌های ادبی خود را به رخ بکشد و با به‌کارگیری صنایع لفظی و معنوی و صنعتگری ادبی، شعری را خلق کند که در اوج باشد، می‌افزاید: این شاعر گاهی هم با اقتدا به بزرگان ادبی ما، می‌تواند به مسائل روزمره زندگی بپردازد و در کنار مردم قرار گیرد و با زبانی سهل و ممتنع و به دور از پیچیدگی‌ها درس ادب، اخلاق و زندگی دهد و سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی را بیان کند؛ این‌که چگونه باید زندگی کنیم، چه پوششی داشته باشیم و چگونه در اجتماع ظاهر شویم، حرمت بزرگ‌ترها را چگونه باید نگه داشت، جوانمردی چیست و....

این شاعر آیینی در پاسخ به این‌که چگونه این مسائل در شعر امروز ما به صورت تأثیرگذار و دور از شعارزدگی نمود پیدا می‌کند، می‌گوید: متأسفانه بزرگان ادبی ما در این زمینه تعلل کرده‌اند و به هر علت ورود پیدا نکرده‌اند. جوانان هم به پیشکسوتان و بزرگان عرصه ادبیات نگاه می‌کنند و الان مردد هستند که درباره این مسائل شعر بگویند یا خیر. تا زمانی‌که بزرگان در پیله سکوت فرو رفته باشند، این اتفاق نمی‌افتد. بزرگان ادبی باید وارد میدان شوند و خط‌شکنی کنند. آنگاه جوانان ما جرات و جسارت پیدا می‌کنند تا وارد میدان شوند و درباره این موضوعات و مضامین شعر بسرایند.به گفته اسماعیلی، بزرگان ادبی ما باید از خودگذشتگی کنند و در کنار مردم و جبهه مردم قرار گیرند و با زبان مردم و با شعر سبک زندگی را به آنها آموزش دهند.

سعدی و پروین اعتصامی برای زندگی بهتر

در سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، اشاره به برخی شاعران دیده می‌شود وقتی که ایشان با اظهار خرسندی از پیشرفت شعر دینی و افزایش شاعران فعال در سرودن شعر دینی، می‌فرمایند: «شعر خوب، بسیار تأثیرگذار و ماندگار است و ما امروز به شاعرانی احتیاج داریم که از لحاظ تراز شعری همچون حافظ، سعدی و صائب تبریزی باشند که این هدف با کار، تلاش، مطالعه، خواندن شعرهای بزرگان و به‌کار بردن الفاظ خوب در اشعار، دست‌یافتنی است». یکی از شاعرانی را که ایشان نام آورده‌اند، می‌توان سرآمد بزرگانی دانست که به شعر، به عنوان مروج اصیل سبکی از زندگی راستین می‌نگریستند. سراسر آثار سعدی، با توصیه‌هایی شاعرانه و در عین حال حکیمانه در رابطه با زندگی بهتر مواجهیم. در بین شاعران معاصر شاید پروین اعتصامی را بتوان به این لحاظ کنار سعدی نشاند؛ دو شاعری که همواره در کلام رهبر معظم انقلاب به‌عنوان سخن‌سرایانی بزرگ محسوب شده‌اند.