بازی را بازی نگیریم

پرسش‌هایی که جوانشیر بنیاب، مشاور فعال در مرکز تجربیات و ایده‌های نو در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و از موسسان بخش سرگرمی‌های سازنده ایران با ما درباره‌اش سخن گفته است.

نقش تربیتی بازی‌ها

بازی‌های دوران کودکی پازل و بخشی مهم از تربیت نسل آینده است. برای تعیین طرح‌های مناسب برای بازی‌ها و اسباب‌بازی‌ها باید افقی روشن از 50سال آینده را تصویر کرد و براساس آن کودکان را به بازی تشویق کرد و اهداف را رواج داد. کودکان امروز، بزرگسالان فردایند و باید دقت کرد ابزار بازی چه شخصیتی از آنها می‌سازد.

بازی در مسیر صحیح زندگی

آن اسباب‌بازی که ذهن کودک را به چالش می‌کشد و او را درگیر تفکر می‌کند، آن بازی دسته‌جمعی که کودکان را وارد اجتماعی از همسن و سالان می‌کند یا آن اسباب‌بازی که کودک را به تحرک وامی‌دارد از همان ابتدا او را در مسیر صحیح زندگی قرار داده است.

اما بازی‌های یکنواخت کامپیوتری که تحرک و بودن در اجتماع را از او دور می‌کند آینده او را درگیر مشکلات خواهد ساخت. طراحان اسباب‌بازی باید به آینده کودکان توجه داشته باشند و والدین هم ‌باید فرزندان خود را به انجام بازی‌هایی مفید برای تربیت آنها تشویق کنند.

خمیرهای واقعی، تیرهای مجازی

در زمان قدیم کودکان با گل بازی می‌کردند و اشکال مختلف می‌ساختند. کودکان نسل قبلی خمیربازی می‌کردند و با خمیرهای رنگی اشیای مختلف می‌ساختند. این از همان ابتدا استعداد هنری آنها را به فعالیت وامی‌داشت و توجهشان به شکل و بُعد را معطوف می‌کرد، اما در این دوره خمیربازی بچه‌ها رنگ باخته و جای خود را به تصاویر کامپیوتری داده است.

کودک در یک بازی می‌آموزد که باید سیب یا مثلا تیرهای زیادی را جمع کند. تصویری که او از سیب می‌بیند طرحی دوبعدی بدون خلل و فرج یک سیب واقعی و فاقد عطر این میوه است. برای او مهم نیست و تنها چیزی که کودک می‌داند آن است که باید هرچه سریع‌تر سیب‌هایش را اضافه کند تا امتیازات و تیرهایش را بیشتر کند و این برای آینده او بسیار مضر خواهد بود.

فرهنگ‌پذیری

نخستین فضایی که کودک در آن مفهوم اجتماع را می‌آموزد دنیای بازی‌های دسته‌جمعی است. بازی‌هایی که حتما باید در خانه توسط دو یا چند کودک انجام شود یا سرگرمی‌هایی که در پارک‌ها برای کودکان قرارداده شده تا به همراه هم انجام دهند و لذت دسته‌جمعی ببرند. بچه‌ها گاهی می‌برند و گاهی می‌بازند. این را از همان ابتدا یادمی‌گیرند که بردوباخت بخشی از زندگی است و برای تجربه شادی باید سختی را هم تحمل کرد.

درحقیقت بازی‌های دسته‌جمعی پایه اجتماعی‌شدن کودک برای زندگی آینده‌اش را تشکیل می‌دهد. این بازی‌ها معمولا شورونشاط و سروصدای بچه‌ها را به همراه دارد و متاسفانه شاید به‌همین‌دلیل است که بعضی از والدین ترجیح می‌دهند بازی‌های کامپیوتر و تبلت را جایگزینشان کنند که در سکوت انجام می‌شود.

تنبلی و رخوت برای نسل آینده

بچه‌ای که ساعت‌ها در یک گوشه چشمانش را به صفحه لپ‌تاپ می‌دوزد و با نوک انگشتانش تصاویر کامپیوتری را این‌سو و آن‌سو می‌کند میراثی متفاوت در پیش خواهد داشت. تنبلی و رخوت چیزی است که از امروز سهمیه آینده او شده است.

اما فکر کنید یک دسته بچه با هم وسطی بازی می‌کنند. عده‌ای این‌سو و آن‌سو می‌ایستند، عده‌ای وسط و این توپ است که تعیین می‌کند چه کسی می‌تواند به بازی ادامه دهد و چه کسی باید از میدان به در شود. این بازی سراسر شور و هیجان است و بچه‌ها متوجه نمی‌شوند حین لذت و شادی چه اندازه دویده‌اند و ناخودآگاه ورزشی مفید کرده‌اند. کودکی که امروز درگیر بازی‌های پرتحرک می‌شود، در آینده هم به فردی پرتحرک و سالم تبدیل می‌شود.

کوه اسباب‌بازی و فرزند تنها

دکتر علی شمیسا - استاد دانشگاه و مولف کتب درسی: در نسل‌های پیشین تعداد فرزندان هر خانواده بسیار بیشتر از شرایط فعلی بود و بندرت خانواده‌ای را می‌شد یافت که تک‌فرزند باشد، بالطبع اسباب‌بازی‌های کمتری هم سهم هر کودک می‌شد. اما متاسفانه با رواج گرفتن آفتی به نام تک فرزندی و دوفرزندی، بچه‌های امروز از هر چه می‌خواهند تقریبا بهره‌مند می‌شوند. والدین امروز گاه به‌دلیل رفع حسرت‌های دوران کودکی خود برای فرزندانشان هر اسباب‌بازی‌ای را تهیه می‌کنند و اتاق او را پر از عروسک و دیگر اسباب‌بازی‌هاست. بی‌آن‌که متوجه پیامدهای مضر آن باشند.

فرزند باید از همان دوران کودکی مفهوم به‌دست آوردن با صبر و تلاش را بیاموزد تا این اصل در ذهن او برای آینده نهادینه شود. کودک به عروسکی علاقه‌مند می‌شود، به مادر می‌گوید و مادر هم او را تشویق می‌کند تا با جمع کردن پول‌های قلکش یا انجام چند کار الگوبخش توان به‌دست آوردن خواسته را بیابد.

کودکی که اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش را با تلاش و درکنار آن با حمایت والدین به‌دست می‌آورد، برای آینده یاد می‌گیرد که راه‌حل به‌دست آوردن هر چیز تلاش است. اما کودکی که بلافاصله بعد از خواستن صاحب اسباب‌بازی می‌شود در دوران بزرگسالی در مقوله هدفمندی، تلاش و موفقیت بشدت دچار مشکل خواهد شد. پدر و مادری که به تربیت صحیح فرزند خود اهمیت می‌دهند باید بتدریج و به شکل منطقی برای او اسباب‌بازی تهیه کنند و او را از تمام خواسته‌ها اشباع نکنند تا فرزند از همان ابتدا با مفهوم نداشتن، خواستن، تلاش و دستیابی و گاه حتی شکست آشنا شود.

انواع بازی، مزایا و معایب

بازی‌های بومی: بازی‌هایی که همه ما خاطرات دلنشینی از آن داریم، از الک‌دولک سیزده به در گرفته تا گرگم به هوابازی‌ها سرشار از انرژی تا در شکل جدی‌ترش ورزش‌های حرفه‌ای و باستانی و چوگان و ... این بازی‌ها دارای مزایایی است از جمله تحرک جسمی ‌و ورزشی بودن، بومی ‌و ملی‌بودن و در عین حال زیبایی و نشاطی که برای کودک و انسان به ارمغان می‌آورد.

بازی‌های مهاجم: کم نیستند انواع سرگرمی‌های اینترنتی، بازی‌های رایانه‌ای، عروسک‌های وارداتی و انواع وسایل هجومی ‌مانند تفنگ‌ها و... از مارک‌های مختلف که می‌خواهند هرکدام روی ذهن کودک اثرگذاری مشخص و تعیین‌شده‌ای دارند.

این بازی‌ها قطعا معایب بسیاری دارد، از نداشتن تحرک جسمی‌و روحی تا تسخیر ذهن کودکان ما توسط دشمن و تولیدکنندگان بیگانه.

راهکار: در روزگاری که بازار و سبد مصرفی اسباب‌بازی در کشور تقریبا سرشار از اجناس قاچاق و در خدمت تولیدکنندگان خارجی است، قطعا باید در بخش تولید آن هم تولید اسباب‌بازی‌های معنی‌دار و جذاب با پیوست فرهنگی تلاش بیشتری داشت. در این میان نباید تجربه ناموفق سال‌های گذشته را فراموش کرد و از آن باید درس گرفت، عروسکی که با بهترین کیفیت هم ساخته شود اما کودک آن را نشناسند و با آن ارتباط برقرار نکند، هیچ کارکردی ندارد. در کنار تولید، معرفی و ورود مرتبط به عرصه انیمیشن و فیلم و دیگر پیوست‌های فرهنگی لازم است.

ترویج بازی‌های بومی ‌و ملی نیز وظیفه‌ای است که از درون خانواده‌ باید احیا شود که برای محقق‌ شدن آن بی‌تردید آموزش و تشویق و حضور پررنگ رسانه‌ای لازم است.

لیلا رعیت