4 گام ایران در برابر بدعهدی برجامی ترامپ

ایران سعی دارد با پیگیری اعتراضات خود از مجرای کمیسیون مشترک و با جلب حمایت سایر طرف‌های برجام، آمریکا را وادار به اجرای تعهدات خود نماید. اما اظهارات و موضعگیری‌های ترامپ و افرادی که او برای عضویت در دولتش انتخاب کرده است، تردیدها درباره پایبندی دولت ترامپ به تعهدات مندرج در برجام را افزایش داده است. ترامپ قبلا از پاره کردن برجام و سپس از اصلاح آن صحبت کرده است. در تازه‌ترین موضعگیری نیز تیلرسون فرد پیشنهادی ترامپ برای پست وزارت امور خارجه گفته است باید در برجام بازنگری شود. این موضعگیری‌ها احتمال بروز بدعهدی و نقض عهد بیشتر از سوی آمریکا را در دوران ریاست جمهوری ترامپ افزایش داده است. پرسش این است که سیاست و برنامه ایران در مواجهه با وقوع این احتمال و بروز بد عهدی بیشتر از سوی دولت آینده آمریکا چه باید باشد؟

پاسخ این سوال را با روشهای مختلفی می‌توان بدست آورد. یکی از روش‌ها ترسیم الگوی رفتاری ایران در موارد مشابه در گذشته و تطبیق آن با شرایط جدید است. یکی از رویدادهای مشابه در تاریخ جمهوری اسلامی که می‌توان موضوع پذیرفتن برجام و بدعهدی‌های آمریکا را با آن مقایسه کرد و رفتار احتمالی ایران را در مواجهه با آن، و نقشه راهی برای بدست آوردن نتایج بهتر ترسیم کرد، پذیرش قطعنامه 598 در سال پایانی جنگ تحمیلی و مواجهه با پیامدهای آن است. این دو رویداد را در چند سرفصل می‌توان ترسیم و با یکدیگر مقایسه کرد و با استنتاج از آن رفتار ایران در مواجهه با بدعهدی‌های بیشتر آمریکا را پیش‌بینی و براساس آن راهکار ارائه نمود.

نگاهی به این سرفصل‌ها تشابه اتفاقات، واکنش‌ها و رفتارها را در دو رویداد نشان می‌دهد. بنابر این اگر بخواهیم مواجهه ایران با بدعهدی‌های آمریکا در برخورد با برجام را ترسیم و نقشه راهی برای مواجهه با دولت آینده آمریکا ترسیم کنیم مروری بر مواجهه ایران با پیامدهای پذیرش قطعنامه 598 که از رهنمودهای امام خمینی(ره) نشات می‌گرفت، می‌تواند راهگشا باشد.

در مورد قطعنامه 598 پس از پذیرش آن امام خمینی(ره) رسما اعلام کرد پذیرش قطعنامه تاکتیک جنگی نیست و ضمن درخواست از نیروها برای همراهی جهت اجرایی شدن آن، مخالفت با آن را حتی حرام اعلام کردند. مسئولان نظام را مورد حمایت قرار داده و اعلام کردند آنها با در نظر داشتن مصلحت نظام قطعنامه را پذیرفته‌اند. در عین حال ضمن تاکید بر حفظ آمادگی برای مواجهه با وضعیت‌های احتمالی، در باره اقدامات و توطئه‌های تفرقه افکنانه هشدار دادند. بر این اساس حفظ وحدت مسئولان، حفظ وحدت بین مردم و مسئولان و حفظ وحدت بین آحاد مردم را جهت پیگیری اهداف و منافع ملی مورد تاکید قرار دادند. در این چارچوب پس از آن‌که حزب بعث عراق نقض عهد کرد و بعد از پذیرش قطعنامه مجددا به ایران حمله کرد، ایران تلاش کرد با حفظ اجماع داخلی، سیاست خارجی خود را برای پیگیری اهداف و منافع ملی با استفاده از فرصت‌های ایجاد شده پس از پذیرش قطعنامه 598 در مجامع و عرصه‌های بین‌المللی پیگیری نماید. سیاستی که نتایج مثبت گسترده‌ای برای ایران در پی داشت و موجب شد تا نتایج منفی بدعهدی‌های حکومت بعثی عراق به خودش بازگردد.

در مورد پذیرفتن برجام و اجرای آن نیز با توجه به روند طی شده آنچه آشکار است این‌که پذیرفتن و اجرای آن تاکتیک نبوده، بلکه سیاستی است که حاصل اجماع مسئولان نظام بوده است. حمایتهای مکرر رهبر معظم انقلاب از مذاکره‌کنندگان و حمایت و پشتیبانی مجلس شورای اسلامی از فرآیند امضا و اجرای برجام نیز نشان می‌دهد در عالیترین سطح تصمیم‌گیری در جمهوری اسلامی آن را به مصلحت و در چارچوب منافع ملی ایران یافته‌اند. در چنین وضعی واکنشی که در مقابل بد عهدی‌های آمریکا بروز کرده و خواهد کرد پیگیری موضوع در چارچوب کمیسیون تعیین شده و از مجرای نهادهای بین‌المللی است. قابل پیش‌بینی است که اگر نقض عهد آمریکا مکرر و بیشتر شود مراجعه و شکایت ایران به مجامع بین‌المللی نیز بیشتر خواهد شد. بر این اساس لازم است از نظر کارشناسی یک آمادگی در این زمینه در وزارت امور خارجه ایجاد شود. اما برای آن‌که سیاست ایران بتواند نتایج مورد نظر را به بار آورد چند مورد ضروری است:

1ـ در عین پیگیری سیاست‌های مربوط به اجرای برجام آمادگی برای مقاومت در برابر فشارها در عرصه‌ها و حوزه‌های مختف حفظ شود و زیربناها و بنیادهای لازم برای افزایش مقاومت ایجاد گردد.

2ـ اجماع داخلی حفظ شود و از رفتارهایی که می‌تواند به بروز اختلاف بین مسئولان، ایجاد شکاف و بدبینی بین مردم و مسئولان و بروز دو دستگی و شکاف در سطح ملی و در بین مردم شود، پرهیز گردد.

3ـ با اجرای برجام حربه‌های تبلیغاتی ضد ایران کند و سیاست ایران‌هراسی در منطقه و جهان بی‌اثر شده است. از این رو فرصت‌های بین‌المللی بسیاری برای ایران فراهم شده است. ضروری است استفاده از فرصت‌های بین‌المللی که با اجرای برجام بوجود آمده مغتنم شمرده و به درستی بکار گرفته شود.

4ـ نزدیک شدن به سایر بازیگران بین‌المللی و طرف‌های برجام، برای اعمال فشار بر آمریکا راه دیگری است که می‌تواند به پیشبرد سیاست‌های ایران کمک نماید. برجام یک توافق بین‌المللی است. اثرات نقض آن از طرف آمریکا تنها به ایران برنمی‌گردد، بلکه سایر طرف‌ها را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. ایران می‌تواند با تقویت همکاری‌های خود با دیگر طرف‌های برجام سیاست‌های آمریکا را بی‌اثر یا حداقل کم اثر سازد. این می‌تواند برای آمریکا زیانبار و بازدارنده باشد.

اگر چه تفاوت‌هایی بین این دو رویداد بویژه از نظر بازیگر طرف مقابل ایران وجود دارد، اما اگر امور با توجه به روندها و وضعیت‌های کنونی پیش رود ایران می‌تواند با رعایت موارد فوق از موضع قدرت، منافع خود را تعقیب نماید. در عین حال چنانکه شاهد بودیم در تحولات پس از پذیرش قطعنامه 598 رویدادهای شگفتی‌سازی اتفاق افتاد که روند تحولات را به سمتی پیش برد که در مسیر منافع ایران قرار داشت. در باره برجام نیز با توجه به روی کار آمدن ترامپ بروز رویدادهای شگفتی ساز چندان بعید نیست. از این رو باید براساس سناریوهای مختلف پیش‌بینی‌های لازم صورت گیرد تا از غافلگیری جلوگیری شود.

دکتر حاکم قاسمی - استاد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)