بیمه، درمان،‌معیشت سه‌گانه بازنشستگی

پای درد دل این بازنشسته‌ها که بنشینید، آنها هم دلشان نمی‌خواهد دوباره به بازار برگردند و دوست دارند وقتشان را با تفریح و مسافرت و نوه‌ها بگذرانند، اما دغدغه‌های معیشتی و درمانی، اجازه نمی‌دهد بازنشستگی در کشور ما به معنای واقعی بازنشسته شدن از کار باشد.

ورود به مرحله‌ای تازه از کار و تلاش برای تامین نیازهای اولیه، شاید بهترین تعریفی باشد که بتوان از بازنشستگی در ایران ارائه کرد. در این نوشتار، پای صحبت‌ بازنشسته‌ها نشسته و از مشکلات آنها حرف زده‌ایم؛ این که هنوز هم خیلی از بازنشسته‌ها، حداقل بگیر هستند و با سیلی صورتشان را سرخ نگه می‌دارند.

مستمری بازنشستگان، ‌نیازمند بازنگری

مستمری خیلی از بازنشستگان، شبیه کمک خرجی برای تامین هزینه‌های زندگی آنهاست. عبدالرضا آهویی، رئیس کانون صندوق بازنشستگی کشوری در گفت‌وگو با جام‌جم یادآوری می‌کند که دریافتی بازنشستگان در سال‌های اولیه بازنشستگی تا اندازه‌ای با هزینه بازنشستگان برابری می‌کند، چون شخص بازنشسته، زندگی خود را با دریافتی زمان اشتغال تنظیم کرده است، اما بتدریج که سن بازنشستگی بالا می‌رود و امراض مخصوص کهنسالان به سراغ آنان می‌آید، آن وقت، میزان مستمری‌ها، جوابگوی هزینه‌های دوران بازنشستگی نیست. به همین دلیل، فرد بازنشسته مجبور به اشتغال مجدد می‌شود.

همچنین به دلیل این که سن ازدواج در جامعه هم بالا رفته است، آهویی تاکید می‌کند معمولا در دوران بازنشستگی، هزینه تحصیل دانشگاه فرزندان پیش می‌آید که معمولا این هزینه‌های گزاف در دوران اشتغال فرد، وجود نداشته است.

هزینه فرزندان بیکار هم به زعم آهویی، هزینه‌های بازنشستگان را افزایش داده است، طوری که هزینه پذیرایی از عروس، نوه و داماد هم در دوران بازنشستگی اضافه می‌شود.

به همین دلایل است که رئیس کانون صندوق بازنشستگی کشوری معتقد است در صورتی که دولت نتواند افزایش حقوق بازنشستگان را به اندازه نرخ تورم تعیین کند، این کسری مستمری بازنشستگان در سال‌های آینده هم تداوم خواهد داشت.

با وجود قوانین و مقرراتی که دولت را ملزم می‌کند حقوق بازنشستگان را به میزان نرخ تورم افزایش دهد، اما به گفته آهویی، از سال 87 تا 93، هزینه زندگی بازنشستگان نسبت به مستمری دریافتی آنان، حدود 63 درصد بیشتر شده است.

هزینه‌های گزاف درمان

دوره بازنشستگی در ایران، معمولا با دوران بروز انواع و اقسام بیماری‌ها همراه شده است، اما اغلب بازنشستگان ما از پوشش بیمه‌های درمانی، ناراضی و گلایه‌مند هستند.

سلام‌اله شهبازی، عضو هیات مدیره کانون بازنشستگان استانداری تهران خاطرنشان می‌کند که میانگین عمر اداری کارمندان در نظام‌های اداری، 30 تا 35 سال است. این مدت از بهترین سال‌های عمر یک کارمند است که از جوانی به کهنسالی می‌رسد. به گفته شهبازی، بازنشستگی از زمانی آغاز می‌شود که بازنشسته آن قدرت بدنی و شادابی لازم را ندارد و رفته رفته انواع بیماری‌ها را نیز تجربه می‌کند.

در این زمان است که به قول شهبازی، وظیفه دولت‌هاست از خدمتگزاران بی‌ادعای خود که هم و غم خود را به پای کشور گذاشته‌اند حمایت کند. تامین هزینه درمان فرد بازنشسته و خانواده آنان، طوری که کارمند در زمان اشتغال، دغدغه و نگرانی بابت زمان بازنشستگی نداشته باشد، ازجمله این حمایت‌هاست که شهبازی به آن اشاره می‌کند.

شهبازی بر این باور است که تاکنون بیمه‌های پایه درمانی، تدبیر شایسته‌ای برای حمایت از درمان بازنشستگان نیندیشیده‌اند، طوری که بسیاری از کلینیک‌ها، بیمارستان‌های خصوصی و پزشکان از پذیرش دفترچه بیمه بازنشستگان خودداری می‌کنند.

نبود یک بیمه جامع و فراگیر سبب شده است به قول شهبازی، خیلی از بازنشستگان به سمت بیمه‌های تکمیلی بروند که البته آن هم با مشکلات خاص خود همراه است.

بیمه طلایی بازنشستگان؟

بسیاری از بازنشستگان با بیمه آتیه‌سازان حافظ قرارداد دارند، اما این بیمه هم نتوانسته رضایت بازنشستگان را چندان جلب کند. در زمان دولت دهم این بیمه به عنوان بیمه طلایی مطرح شد. در این بیمه همه هزینه‌های درمان بازنشستگان و افراد تحت پوشش آنها بدون سقف باید تامین می‌شد، ولی این ایده به سرانجام نرسید.

شهبازی، عضو هیات مدیره کانون بازنشستگان استانداری تهران یادآوری می‌کند، طبق قرارداد صندوق بازنشستگی کشور با بیمه آتیه‌سازان حافظ، هزینه‌های بیمارستانی بازنشسته‌های عضو این بیمه باید به طور مستقیم از سوی این بیمه پرداخت شود، اما در اغلب موارد این چنین نیست. یعنی بازنشسته باید خودش هزینه‌های بیمارستانی را پرداخت کند تا پس از دو یا سه ماه، بیمه طلایی پس از تایید صندوق‌های بازنشستگی، هزینه‌ها را برابر تعرفه پرداخت کند که این فرآیند از توان مالی بسیاری از بازنشستگان خارج است.

به همین دلیل بعضی از کانون‌های بازنشستگان برای تامین سایر هزینه‌های درمان اعضای خود، مجبور شده‌اند با بیمه‌های تکمیلی دیگری قرارداد ببندند که این موضوع هم از توان مالی کانون‌ها و بازنشستگان، خارج است. با توجه به این که بازنشسته‌ها، حق بیمه پایه، حق بیمه تکمیلی اول و گاهی حق بیمه تکمیلی دوم را پرداخت می‌کنند، شهبازی پیشنهاد می‌کند دولت نسبت به تجمیع این بیمه‌ها اقدام کند تا همه هزینه‌های درمانی ازجمله هزینه‌های بیمارستانی و هزینه‌های آزمایش‌های تشخیصی تامین شود.

پرداخت نشدن 70 درصد افزایش حقوق‌ها

در بسیاری از کشورهای جهان، افراد بازنشسته به دور از دغدغه‌های مالی و رفاهی، دوران بازنشستگی خود را سپری می‌کنند. این افراد در جامعه خود از شأن و منزلت خاصی برخوردار هستند و این دوران را به ورزش، تفریح، سفر، مطالعه و استراحت می‌گذرانند، اما در ایران بازنشستگی بخصوص در دو دهه اخیر، به دلیل مشکلات درآمدی و هزینه‌های گزاف روزمره به دشوارترین مرحله زندگی بدل شده است، طوری که بازنشسته به جای آرامش و استراحت و مراقبت از خود، دائم باید به این فکر کند که چگونه از پس هزینه‌های زندگی برآید و بتواند یک زندگی در حد متوسط و نه در حد استانداردهای مطلوب برای خانواده‌اش فراهم کند.

فرزاد اشرف، رئیس هیات مدیره کانون بازنشستگان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در گفت‌وگو با جام‌جم، عنوان می‌کند که به فرموده رهبر معظم انقلاب، بازنشستگان، آینه شاغلان هستند، اما کم توجهی به بازنشستگان و اوضاع نامناسب معیشتی و رفاهی و درمانی آنان موجب می‌شود نگرانی کارکنان فعلی و کاهش کارایی آنان اتفاق بیفتد.

اشرف به ماده 125 قانون خدمات کشوری، اشاره و یادآوری می‌کند باید از سال 1386 تا امروز، حقوق کارکنان شاغل و بازنشسته دولت، هر ساله حداقل برابر نرخ تورم سالانه اعلامی بانک مرکزی افزایش یابد. محل تامین اعتبار آن هم بلافاصله در ماده 126 همین قانون مشخص شده است؛ با این حال، به قول اشرف، حدود 70 درصد افزایش حقوق قانونی بازنشستگان در سال‌های گذشته پرداخت نشده است. اگرچه این متناسب نبودن تورم با میزان افزایش حقوق، برای شاغلان هم موثر بوده است، اما به گفته اشرف، به دلیل دریافت مبالغی مثل اضافه کار، حق ماموریت و افزایش‌های موردی، بخشی از کسری حقوق شاغلان جبران می‌شود، اما درخصوص بازنشستگان، افزایش حقوق فقط سالی یک بار و آن هم به این شکل اعمال می‌شود که کفاف هزینه‌های زندگی آنها را نمی‌دهد.

رئیس هیات مدیره کانون بازنشستگان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به آماری که در پایان سال 94 از طرف صندوق بازنشستگی ارائه شده است، اشاره می‌کند و می‌گوید: حقوق حدود 53 درصد بازنشستگان، بین 750 هزار تومان تا یک میلیون و 250 هزار تومان و حقوقی بیش از 45 درصد آنان بین یک میلیون و 250 هزار تومان تا دو میلیون و 250 هزار تومان است که این خود از وضعیت اسفناک مالی و درآمدی بازنشستگان، حکایت دارد.

در این بین، گروهی از بازنشستگان به دیوان عدالت اداری هم شکایت کرده‌اند، اما به گفته اشرف، رسیدگی به شکایت ارائه شده به دیوان عدالت اداری، طولانی‌مدت خواهد بود و تاکنون نیز به جایی نرسیده است. جدای از تمام این شکایت‌های قانونی، آنچه در شرایط کنونی برای بازنشستگان از اولویت بالاتری برخوردار است، برخورداری از حقوق متناسب با متوسط هزینه‌های زندگی یک خانوار است، طوری که بتواند پاسخگوی مشکلات معیشتی، درمانی و رفاهی خانواده‌های بازنشستگان باشد.

آمارها سخن می‌گویند

هم‌اکنون حدود یک میلیون و 350 هزار بازنشسته کشوری داریم که قریب به 700 هزار نفر از آنها در گروه فرهنگیان قرار دارند. حدود دو میلیون و 800 هزار نفر هم بازنشسته سازمان تامین اجتماعی هستند.

نکته قابل تامل اینجاست که بر اساس آمارهای رسمی، بیش از 60 درصد از بازنشسته‌های تامین اجتماعی که اغلب آنها کارگران بخش‌های مختلف تولیدی، صنعتی و خدماتی بوده‌اند، در زمره گروه‌های حداقلی بگیر به حساب می‌آیند. یعنی کف مستمری تصویب شده برای هر سال را دریافت می‌کنند.

شمار زیادی از این بازنشسته‌ها هم با توجه به این که به مدت 30 سال کاری، حق بیمه پرداخت نکرده‌اند، همان حداقل حقوق مصوب شده هر سال را هم دریافت نمی‌کنند. یعنی مثلا می‌شود بازنشسته‌هایی را پیدا کرد که کل مستمری ماهانه‌شان، 200 هزار تومان باشد.

در شرایطی که بسیاری از بازنشسته‌های تامین اجتماعی، توان جسمی برای کار کردن ندارند و حتی اگر خودشان هم بخواهند، کارفرمایان تمایلی به استخدام این نیروها ندارند و اوضاع معیشتی آنها بشدت وابسته به همان مستمری پایان ماه می‌شود.

بسیاری از افراد بازنشسته تامین اجتماعی، پس از پایان دوران اشتغال، دچار عوارض جسمی مختلفی می‌شوند و بخصوص آنهایی که در مشاغل سخت کار کرده‌اند، در دوران بازنشستگی هم آثار کار سخت بر جسم و روان آنها باقی می‌ماند.

ضرورت حضور پزشک خانواده در کنار آنها، بهره مند شدن این گروه از بازنشستگان از خدمات مشاوره، فراهم کردن امکانات تفریحی برای آنان و حل دغدغه‌های معیشتی و درمانی آنان می‌تواند بازنشسته‌های مشاغل سخت را به روند عادی زندگی برگرداند.

نباید از خاطر برد که حمایت از فرزندان بازنشستگان هم می‌تواند بار مالی و فشار روانی را از دوش بازنشسته‌ها کم کند و لبخند رضایت را بر لب کارگران دیروز و موی سپید کرده‌های امروز بنشاند.

امین جلالوند

جامعه