بلایای طبیعی‌ و بحران‌های غیرطبیعی ‌

ایران، ششمین کشور حادثه‌خیز جهان

آمار بلایای طبیعی در ایران، در مقایسه با برخی کشورها بسیار بالاست. چندی قبل، اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور با صراحت به رسانه‌ها اعلام کرد، ایران جزو 10 کشور اول حادثه‌خیز جهان است. به گفته این مقام مسئول، در دنیا حدود 46 تا 47 حادثه اتفاق می‌افتد که ایران در معرض حدود 35نوع از آنها قرار دارد: متاسفانه در آسیا مقام چهارم و در دنیا مقام ششم کشورهای حادثه‌خیز جهان را در اختیار داریم. در 50 سال اخیر، حدود 14 زلزله مابین 2/6 تا 7/7 ریشتر در کشورمان شاهد بودیم، آن هم در حالی که آسیب‌پذیری ما در برابر زلزله قریب هزار برابر کشور ژاپن است که کشوری کاملا زلزله‌خیز است. بم 12 ثانیه لرزید، اما این لرزش دوازده ثانیه‌ای ‌به گفته نجار موجب شد 34 هزار نفر از هموطنان ما جان خود را از دست بدهند. همچنین 19 هزار نفر در این زلزله مجروح شدند و حدود 2100 میلیارد تومان هم خسارت آشکار زلزله بم بود.

پیشگیری را فراموش کرده‌ایم

محمد فرید لطیفی، معاون سازمان مدیریت بحران کشور در گفت‌وگو با جام جم به مبحث پیشگیری از بلایای طبیعی اشاره می‌کند و می‌گوید: در بحث مقابله با بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه، اولویت با پیشگیری است و همین نگاه پیشگیرانه باید حاکم شود.

به اعتقاد لطیفی، باید ابتدا خطرات، حوادث و نقاط آسیب‌پذیر را شناسایی کنیم و سپس براساس همین اطلاعات، به ساخت و ساز بپردازیم: در کنار جاده، سد، تونل، رودخانه و دیگر نقاط حادثه‌خیز، نباید خانه‌سازی انجام شود. در سطح کلی‌تر، باید همه فعالیت‌های عمرانی ما پیوست مطالعات حوادث غیرمترقبه داشته باشد، اما هم‌اکنون چنین پیوستی نداریم. مثلا شاهدیم که شهرها به صورت افقی یا عمودی توسعه پیدا می‌کنند و هر جایی که به نظرشان دارای ارزش افزوده است، همانجا ساخت و ساز انجام می‌دهند، بدون توجه به این که خطرات احتمالی مناطق مختلف را شناسایی کنند. فقر آموزش عمومی در جامعه و تهیه نشدن طرح جامع خطرپذیری در دستگاه‌های مسئول نیز به گفته لطیفی، تبعات بلایای طبیعی را در جامعه افزایش داده است.

بازسازی با شرایط اقلیمی همخوانی ندارد

بحث مدیریت بحران پس از وقوع بلایای طبیعی، دست کمی از مدیریت در زمان بحران ندارد. به گفته معاون سازمان مدیریت بحران کشور، بازسازی پس از حادثه باید با شرایط اقتصادی، فرهنگی و اقلیمی هر منطقه از کشور هماهنگ باشد، اما خیلی اوقات روند بازسازی بعد از حادثه در کشور ما، چندان تناسب منطقی با شرایط خاص هر اقلیم ندارد. مثلا بازسازی یک سازه در مناطق سردسیر، باید با مولفه‌های جغرافیایی آن مناطق تناسب داشته باشد، نه این که فرآیند بازسازی را مشابه شرایط مناطق گرمسیر انجام دهیم.

نکته مهم دیگری که این مقام مسئول به آن اشاره می‌کند، بحث بازتوانی روحی و روانی برای مردم آسیب‌پذیر پس از وقوع حادثه است. این کار به باور لطیفی، باعث می‌شود علاوه‌بر کمک به حادثه دیدگان، هوای افرادی را هم داشته باشیم که از وقوع حادثه متاثر شده‌اند.

فقر آماری برای مدیریت بحران

هر مدیریت درست و علمی نیاز به آمار موثق و قابل اعتماد دارد، اما مرتضی مرادی‌پور، مدیر هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر در گفت‌وگو با جام‌جم، به مشکل عمده کشور برای مقابله با حوادث طبیعی اشاره می‌کند و می‌گوید: برنامه‌ریزی برای مدیریت حوادث، به اطلاعات قابل اعتماد نیاز دارد. مثلا باید بدانیم میزان آسیب‌پذیری نقاط مختلف شهری در تهران و شهرها چگونه است، اما چنین اطلاعات موثقی در دسترس نداریم. همچنین نیاز داریم اطلاعات بسیار دقیقی درباره ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایمان داشته باشیم تا بتوانیم با آمادگی بالاتری به وقوع حوادث مختلف پاسخ بدهیم، اما این اطلاعات دقیق را نداریم.به گفته این مقام مسئول، وقتی ورودی اطلاعات غلط باشد، شما هرچقدر هم تحلیل درستی روی اطلاعات ورودی داشته باشید، در نهایت خروجی تحلیل، غلط از آب درمی‌آید. این شرایطی است که به گفته مرادی‌پور، مدیریت بلایای طبیعی در ایران را با چالش مواجه کرده است.

بودجه پس از بحران؛ بیشتر از بودجه پیشگیری

هرگاه خواستید اولویت برنامه‌ای را در سازمانی رصد کنید، به بودجه‌های اختصاص یافته به آن برنامه دقت کنید. سعیدی تاکید دارد، در کشور ما بودجه‌های اختصاص یافته به بحث پس از بحران بلایای طبیعی، بسیار بیشتر از بودجه‌هایی است که در حوزه پیشگیری اختصاص می‌دهیم.

لاغر بودن بودجه‌های آموزشی نیز مشکل دیگری است که این کارشناس به آن اشاره می‌کند: تا حادثه‌ای اتفاق می‌افتد، همه نهادها تلاش می‌کنند طی چهار پنج روز، بحران را جمع و جور کنند، اما برای آموزش به مردم و فرهنگسازی، کمترین زمان و بودجه اختصاص پیدا می‌کند.

دبیر جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران خاطرنشان می‌کند،اگر ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله و سایر بلایای طبیعی داشته باشیم، اصول ایمنی را در ساختمان‌ها رعایت کنیم و در مناطق پرخطر به ساخت و ساز روی نیاوریم، می‌توان از تبعات بلایای طبیعی تا حد زیادی پیشگیری کرد.

جابه‌جایی مکرر مدیران و عقیم ماندن برنامه‌ها

علیرضا سعیدی، دبیر جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران از زاویه دیگری به بحث کاهش اثرات بلایای طبیعی نگاه می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: جابه‌جایی مدیران در حوزه کاهش اثرات بلایای طبیعی زیاد است و همین تغییر مکرر، به برنامه‌ریزی این حوزه آسیب می‌زند. مثلا تا مدیری می‌خواهد برنامه‌ای را به ثمر برساند و نتیجه‌اش را ببینیم، عوض می‌شود و برنامه‌ها عقیم می‌ماند.

امین جلالوند

جامعه