رمز و راز گویندگی خبر در رادیو و تلویزیون

از ابتدای دهه 80 این رویه تلویزیون تا حدود زیادی تغییر کرد و با الگوبرداری از شبکه‌های خبری مشهور و موفق دنیا گویندگان خبر دیگر مجبور نیستند تا آن حد خشک باشند، بلکه با آزادی عمل بیشتری رفتار می‌کنند. ابتدای بخش خبری لبخند می‌زنند و بعد خبر را می‌خوانند. این مساله شامل حال گویندگان خبر رادیو هم می‌شود زیرا آنها در بخش‌های مختلف خبری متناسب با شنوندگانی که دارند، سعی می‌کنند از لحن صمیمانه‌ای برای خواندن خبرها استفاده کنند.

یک گوینده خبر با تسلط کامل به کارش باید اطلاعات جامعی نیز داشته باشد. او باید اشراف کاملی به ادبیات فارسی و تا حدودی زبان عربی و انگلیسی هم داشته باشد تا بتواند نام‌های خارجی را درست تلفظ کند. تمام این موارد ما را بر آن داشت تا سراغ گویندگان خبر رادیو، تلویزیون و سردبیران خبری برویم و نظرشان را در ارتباط با ادبیات گویندگان خبر بررسی کنیم.

گوینده خبر، اعتبار رسانه

فرزانه معصومیان گوینده خبر رادیو در ارزیابی ادبیات گویندگان خبر رادیو و تلویزیون و تضادهایی که گویندگان خبر میان ادبیات رسمی، خشک و صمیمانه دارند به جام‌جم می‌گوید: در تمام دنیا گوینده خبر اعتبار رسانه است، به همین دلیل نباید خطای فاحشی داشته باشیم.

وی با اشاره به زبان و لحن گویندگان خبر می‌افزاید: لحن و صدا اهمیت زیادی دارد که متناسب با نوع خبر باید تغییر کند. وقتی قرار است یک خبر هیجان‌انگیز و خوشحال‌کننده را به عنوان گوینده بخوانم باید این مساله در صدایم مشخص شود؛ مثل خبر قهرمانی زنان در مسابقات فوتسال آسیا و اگر خبر درباره فوت و حادثه است مثل خبر فاجعه منا حتما این ویژگی‌ در صدایم باید وجود داشته باشد. به هر حال در رادیو، گوینده خبر مجبور است فقط با صدا نوع خبر را به شنونده منتقل کند. بنابراین کارش برخلاف گویندگان تلویزیون که تصویر و دکور هم به آنها کمک می‌کند، مشکل است.

معصومیان ادامه می‌دهد: در ضمن گویندگان خبر باید نسبت به خبر بی‌طرفانه برخورد کرده و فقط آن را قرائت کنند. نباید لحن‌شان طوری نشان بدهد که آنها موافق یا مخالف این خبر هستند. متاسفانه برخی گویندگان نگاهشان به اتوکیو اشتباه است. گوینده خبر تلویزیون باید به گونه‌ای به اتوکیو نگاه کند که انگار گفت‌وگوی رودررو انجام می‌دهد، اما گاهی نگاه‌ها تصنعی است و ارتباط لازم برقرار نمی‌شود.

اساسنامه جدید

این گوینده خبر معتقد است: در مجموع ادبیات گویندگان خبر یکدست نیست و هر کس کار خودش را انجام می‌دهد، اما به نظرم باید لحن و ادبیات گوینده خبر متناسب با نوع خبر باشد. اگر خبر جدی است، جدی بخواند و اگر نیمه‌رسمی است، لحن گوینده هم تغییر کند، اما این زمانی میسر می‌شود که گوینده اشراف به خبر داشته باشد. من از سال 79 کلاس‌های فن بیان دارم و همیشه به دانشجویانم تاکید می‌کنم علاوه بر این که روی زبان گفتارشان کار می‌کنند باید روی زبان بدن هم کار کنند، زیرا گوینده خبر تلویزیون می‌تواند با حرکات سر، صورت و گردن هم جنس پیام‌ها را بهتر به مخاطب منتقل کند.

وی ادامه می‌دهد: گرچه دستورالعمل مشخصی در این باره نداریم، اما به همراه جمعی، یک اساسنامه جدید برای گویندگان خبر از شروع تاسیس رادیو و تلویزیون در ایران نوشتیم. این داستان پنج سال هم طول کشید، اما هنوز روی این اساسنامه حرکتی انجام نشده است. ما در این اساسنامه انعطاف بیشتری برای گویندگان قائل شده‌ایم. در ضمن من مسئول نوشتن این اساسنامه بودم.

نه رسمی و نه کوچه بازاری

محمدرضا حیاتی از گویندگان سرشناس خبر تلویزیون است. این گوینده باتجربه معتقد است گوینده خبر سوای متنی که برایش تهیه می‌کنند، باید از دانش خبری و اطلاعات عمومی برخوردار باشد و علاوه بر آن باید به ادبیات فارسی اشراف داشته باشد.

وی درباره این‌که چرا گویندگان در بخش‌های مختلف خبری ادبیات‌ متفاوت دارند، توضیح می‌دهد: زمانی از ادبیات کلاسیک برای خواندن خبر بهره برده می‌شد، اما به مرور زمان ادبیات گویندگان نرم شد. من مخالف نرم‌خوانی نیستم، به این شرط که از چارچوب‌ها خارج نشود. اگر قرار باشد نرم خواندن خبر به زبان کوچه‌بازاری ختم شود، مسلما اشتباه است. خبر ماهیت خودش را دارد و نباید چارچوب‌ها را به هم زد. معتقدم گوینده خبر باید با دانش کافی خبر را بخواند تا مخاطب به او اعتماد کند.

این گوینده پیشکسوت عنوان می‌کند: معتقدم زبان معیار در گویندگی خبر رادیو وتلویزیون باید به گونه‌ای باشد که برای عامه مردم قابل درک باشد. یعنی باید مخاطب بداند خبر چه چیزی را می‌خواهد بگوید. به نظرم ادبیات گوینده نه آن قدر باید رسمی باشد که مخاطب کلمات ثقیل آن را متوجه نشود و نه آن قدر کوچه و بازاری باشد که معنای خبر زیر سوال برود.

به نظر حیاتی بهتر است گوینده خبر، کارشناس باشد تا بداند هنگام خواندن خبر چه شیوه‌ای را در پیش گیرد تا زیبنده خبر رادیو و تلویزیون باشد. ضمن این‌که وقتی گوینده‌ای یک خبر سیاسی را می‌خواند، نباید توقع داشت لبخند بزند؛ زیرا حس گوینده هنگام خواندن خبر اگر اشتباه باشد، مسلما به خبر لطمه می‌زند و حتی باعث پیشداوری می‌شود.

وی در ادامه می‌افزاید: وقتی گوینده در مقام راوی خبر ظاهر می‌شود، باید به متن وفادار باشد. قرار نیست حس و افکار شخصی گوینده به مخاطب منتقل شود، بلکه باید پیام درست منتقل شود.

اهمیت داشتن جنس خبر

سودابه حسنی‌دخت، گوینده شبکه خبر معتقد است ادبیات گویندگان خبر متاثر از سخت خبر و نرم خبر است. استفاده درست از عنصر زبان در خبر اهمیت زیادی دارد و ما متناسب با جنس خبر باید ادبیات مختص به آن را داشته باشیم.

وی ادامه می‌دهد: گوینده خبر باید خودش کارشناس باشد تا بتواند خبر را به درستی بخواند و محتوای خبر را به مخاطبان منتقل کند. در سال‌های گذشته ایجاب می‌کرد گویندگان، خبرها را خیلی رسمی و خشک بخوانند. در آن سال‌ها نیاز این طور بود، اما با تغییر نیاز مخاطبان و به مرور زمان، خبرها نرم خوانده شد. به هر حال مخاطب توقع دارد ما خودمان را با شرایط روز هماهنگ کنیم.

حسنی‌دخت تاکید می‌کند: مخاطب توقع دارد خبرهای شادی‌بخش را به شکل نرم خبر بشنود؛ به همین دلیل ادبیات گویندگان خبر در این نوع خبرها باید شکسته‌خوانی باشد، اما همین مخاطب انتظار دارد وقتی خبری جدی است، ادبیات گوینده هم جدی باشد. در واقع اگر گوینده یک خبر جدی را شکسته بخواند، مورد پسند مخاطب واقع نمی‌شود و اعتراض خواهد کرد.

این گوینده خبر با اشاره به نظرسنجی‌های مردمی توضیح می‌دهد: نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد مخاطب علاقه‌مند است گویندگان خبر با توجه به جنس خبر، حس مرتبط با آن را هم داشته باشند و بر این مبنا ادبیات‌شان هم تغییر کند. من شخصا ترکیب رسمی و نرم را می‌پسندم. وقتی این ترکیب را داشته باشیم هم می‌توانیم نیاز مخاطب فعلی را پاسخگو باشیم و هم مخاطب قدیمی را. از سوی دیگر گوینده خبر باید خودش ابتدا پیام خبر را درک کند و بعد آن را بخواند تا بتواند به شکل صحیح آن را به مخاطب منتقل کند؛ زیرا در این صورت مخاطب به او اعتماد نمی‌کند.

وی یکی از ویژگی‌های گویندگان خبر را مهارت‌های زبان بدن می‌داند و می‌گوید: زبان بدن به عنوان مهارت‌ اصلی، اهمیت زیادی برای گویندگان خبر دارد؛ زیرا با بهره بردن از این زبان بهتر می‌توانند پیام را به مخاطب منتقل کنند.

　دایره لغات گسترده

علیرضا صادقی، گوینده خبر معتقد است حس گوینده خبر باید مطابق با جنس خبر باشد، در غیر این صورت تصنعی خواهد بود و برای مخاطب باورپذیر نخواهد بود. زبان گوینده خبر باید زبان مادری باشد و زبان مادری هم دستورالعمل خودش را دارد.

وی ادامه می‌دهد: باید دایره لغات‌ گوینده گسترده باشد تا در گفت‌وگوی خبری از دایره لغات متنوع استفاده کند. برای نمونه وقتی قرار است گوینده، خبر حادثه منا را بخواند باید به احترام جان‌باختگان صدایش حزن‌آمیز باشد. در مجموع معتقدم گوینده خبر مثل بازیگر باید هنگام خواندن خبر بتواند حس‌های مختلف بگیرد.

علائم راهنمایی و رانندگی

علیرضا صادقی، گوینده خبر در پاسخ به این پرسش که آیا برای ادبیات گویندگان دستورالعمل مشخص وجود دارد، توضیح می‌دهد: به نظرم دستورالعملی که برای گویندگان وجود دارد، مثل علائم راهنمایی و رانندگی می‌ماند. همان طور که یک راننده باید به تابلوهای رانندگی توجه کند، یک گوینده هم باید به نوع خبر اهمیت بدهد تا بر آن اساس ادبیاتش را تغییر بدهد.

ما بسته‌های خبری متفاوت داریم، نمی‌توان برای گویندگان خبر یک نسخه کلی پیچید. خبرهای رسمی را باید جدی خواند. گوینده نمی‌تواند یک خبر جدی را با لبخند بخواند انگار که به پیک‌نیک رفته است؛ اما می‌تواند خبر گردشگری را با حال و هوای نرم خبر بخواند.

فاطمه عودباشی

‌رادیو و تلویزیون