از‌خون جوانان وطن هنر دمیده

یکی از مراکزی که سردمدار خلق و نگهداری آثار هنری مربوط به دوران دفاع مقدس محسوب می‌شود، حوزه هنری است. این نهاد فرهنگی و انقلابی دو گنجینه دارد که تنها نمونه اندکی از آثار هنری مربوط به آن روزهای حماسه و افتخار را در خود جای داده است. جدا از این دو گنجینه، حوزه هنری آرشیوی هم از آثار هنری آن دوران دارد که آن را در انبار خود نگه می‌دارد و به مناسبت‌های مختلف در معرض تماشا قرار می‌دهد. البته تابلوها و مجسمه‌های حوزه هنری با مضمون دوران دفاع مقدس آن‌قدر زیاد است که در هر گوشه از ساختمان حوزه می‌توان نشانی از آن یافت. نمونه‌اش تابلویی است که مقابل دفتر مدیر تجسمی حوزه هنری قرار گرفته و تابلوی نفیسی از کاظم چلیپاست که در آن، یک چمنزار سرسبز نقش شده و در میان تصویر، نخل‌هایی خودنمایی می‌کنند و گوشه تصویر را تانکی از کار افتاده اشغال کرده است.

شراره‌های آتش، سروهای در هم تنیده

در راهروهای طبقه دوم حوزه هنری، درست روبه‌روی گنجینه این مجموعه، ویترینی شیشه‌ای تعبیه شده که در آن، آثار درخشانی خودنمایی می‌کنند. اغلب آثار هنری با مضمون دفاع مقدس را در این ویترین، مجسمه‌ها تشکیل می‌دهند. مجسمه‌ای از قدرت‌الله معماریان جلوه‌گری می‌کند که یک مادر، فرزندش را در آغوش دارد. این اثر، اشاره به صبر و مقاومت مادران در ایام دفاع مقدس دارد. طاهر شیخ الحکما هم مجسمه‌ای با این مضمون در این ویترین دارد. ملک دادیار گروسیان هم دو مجسمه دارد که یکی برنزی و دیگری گچی است. مجسمه گچی گروسیان سربازی را نشان می‌دهد که سلاح در دست دارد و چهره اش نشان از ظفرمندی رزمندگان اسلام در نبرد حق علیه باطل است. نادر قشقایی هم مجسمه‌ای دارد که رزمنده‌ای پرچم در دست گرفته است. در اینجا یک اثر حجم از مرتضی گودرزی دیباج دیده می‌شود که در آن، شراره‌های آتش شبیه سروهای در هم تنیده به سمت بالا تمایل دارند.البته در این ویترین بزرگ، چند نقاشی هم روی دیوارها به نمایش درآمده است؛ تابلویی از غلامعلی طاهری به رنگ سبز که از آن کرشمه می‌ریزد. یک تابلوی دیگر از ایرج اسکندری که متعلق به سال 1368 است، در آن سربازی روی صندلی نشسته، سرش را روی دستانش گذاشته، سلاحش را روی پایش گرفته و مغموم به نظر می‌رسد و پشتش تصویری از قدس شریف دیده می‌شود. علی وزیریان هم اثری دارد که درختان سبز در آن مضمون اصلی را تشکیل می‌دهند.

قنوت و جمال آفتاب

وارد فضای گنجینه حوزه هنری می‌شویم. مرتضی اسدی یک تابلوی نقاشی دارد در فضایی انتزاعی که با رنگ‌های گرم، به شهید گمنام اشاره داشته است. مصطفی گودرزی در این گنجینه چند اثر درخور توجه دارد. یکی از این تابلوها مربوط به ارتحال امام خمینی‌(ره) است. زنانی که عکسی از جوانی امام در دست دارند و فضای کلی اثر، سراسر اندوه است. نام این تابلوی نقاشی، صبح 15 خرداد است. در یکی دیگر از آثار این گنجینه، مجسمه زنی پروانه به دست را از قدرت‌الله معماریان مشاهده می‌کنیم.

دریچه به خلد برین، عنوان اثر دیگری از مصطفی گودرزی است که با تکنیک ایربراش نقاشی شده است. ایربراش نوعی وسیله نقاشی است که امکان پاشیدن رنگ را به صورت دلخواه ایجاد می‌کند. این وسیله شبیه قلم خودنویس بزرگی است که به یک دستگاه کمپرسور هوا وصل است.

یکی از نفیس‌ترین آثار گنجینه حوزه هنری، اثری از ایرج اسکندری است که شهید گمنام نام دارد و با ترکیب مواد خلق شده است. احمد آقا قلیزاده هم در تابلویی، حماسه آزادی خرمشهر را نقاشی کرده است که وسط تابلو این عبارت آمده است: با وضو وارد شوید‌. در گوشه‌های گنجینه هم دو اثر حجم از پریسا خضایی قرار گرفته است. استوانه‌هایی مربع شکل از جنس برنز که در میانه خود دچار تلاشی شده‌اند و ویرانگری جنگ را حکایت می‌کنند.

نگرانی از نگهداری آثار

مرتضی گودرزی دیباج، مدیر مرکز تجسمی حوزه هنری درباره آثار گنجینه این نهاد به خبرنگار ما می‌گوید: با توجه به این که فضای عرضه آثار حوزه هنری کم است، تنها تعداد کمی از آثار را می‌توانیم در گنجینه عرضه کنیم. به جز گنجینه، بخش عمده‌ای از آثار در آرشیو مرکز نگهداری می‌شود که به مناسبت‌های مختلف مثل هفته دفاع مقدس و دیگر موضوعات مرتبط به نمایش درمی‌آید.

او درباره کیفیت نگهداری آثار هنری مربوط به دوران دفاع مقدس در حوزه هنری عنوان می‌کند: ما در حد بضاعت و امکاناتی که داریم از این آثار حفاظت می‌کنیم، اما این نگهداری با استانداردهای روز دنیا در نگهداری آثار هنری فاصله زیادی دارد. یکی از سوالاتی که درباره گنجینه نفیس آثار حوزه هنری وجود دارد، شیوه ورود این آثار به حوزه است. گودرزی دیباج در این‌باره چنین توضیح می‌دهد: آثاری که در گنجینه حوزه هنری وجود دارد به سه شکل گردآوری شده است. یک دسته آثار هنرمندان حوزه بوده که خودشان جزو کادر حوزه هنری بوده‌‌ و آثار را این جا تولید کرده اند. دسته دوم، جریانات فرهنگی کشور بوده که سبب شده برخی هنرمندان در مقاطعی آثاری برای حوزه هنری خلق کنند؛مثل کارگاه‌ها و ورک شاپ‌هایی که در حوزه هنری برگزار شده است. دسته سوم هم آثاری بوده که به شکل سفارش توسط هنرمندان خلق شده و البته تعدادشان در مقایسه با دو دسته دیگر کمتر است.

نگاه ملی به جای نگاه مالی

‌در گنجینه و آرشیو حوزه هنری بالغ بر 2000 اثر هنری از بیش از 35 هنرمند نگهداری می‌شود؛ آثاری‌که جدا از ارزش معنوی، از ارزش مادی هم برخوردارند. با این حال سوالی که گاه مطرح می‌شود، این است که چرا آثار با مضمون دفاع مقدس در حراج‌های معتبر هنری در داخل و خارج از کشور عرضه نمی‌شود، آن هم در شرایطی که طی سال‌های اخیر فروش آثار هنری هنرمندان معاصر کشورمان سیر صعودی داشته و بازار داغی را در مارکت هنر شاهد بوده‌ایم. مدیر مرکز تجسمی حوزه هنری در این باره پاسخ می‌دهد: ما به آثار هنری که در خدمت دفاع مقدس بوده، نگاه ملی داریم و کشور و نظام به این آثار نگاه ویژه دارد. این آثار با آثاری که در حراج‌های هنری خرید و فروش می‌شوند، فرق دارند، چراکه با نگاه مسئولیت‌گرا‌ی هنرمندان براساس دغدغه‌های دینی، ملی و شرعی خلق شده‌اند. با این حال، عرضه این آثار و عرضه آثار هنری دیگر در حراج‌های داخلی و خارجی مانع‌الجمع نیستند، ضمن این که تاکنون فضایی هم برای عرضه آثار با مضمون دفاع مقدس در حراج‌ها فراهم نشده است.

سجاد روشنی

فرهنگ و هنر