باوجدان‌هایی که با غول‌ها درافتادند

یکی از بهترین راه‌های بازگو کردن چنین موقعیتی، به تصویر کشیدن آن است در قالب فیلم یا مجموعه تلویزیونی. در باب این موضوع، فیلم‌ها و مجموعه‌های معروف بسیاری تاکنون ساخته شده است که در اینجا صرفا به دو مورد اشاره می‌کنیم؛ فیلم سینمایی «درون سازمانی» (insider با بازی آل پاچینو و راسل کرو) و سریال بسیار معروف «24». هر دوی این آثار، سازمان‌هایی را به تصویر می‌کشند که برخی فعالیت‌های آنها از الزامات اخلاق و منافع اجتماعی عدول می‌کند و در نتیجه کارمندی که در سازمان مربوط کار می‌کند، با معضل تعارض قانون سازمانی و اخلاق مواجه می‌شود.

تنگناهای اخلاقی یک مامور در برابر دستورات غیراخلاقی

سریال 24 مامور یک سازمان اطلاعاتی را در کشور آمریکا به تصویر می‌کشد که در مدت زمان بسیار کوتاه (24 ساعت) با مسائل و تهدیدات متعدد کاری و شخصی مواجه می‌شود.

اگر از مساله اهداف سیاسی تهیه‌کنندگان این اثر بگذریم، نکات قابل ملاحظه‌ای در باب مساله اخلاق حرفه‌ای در این مجموعه می‌یابیم. این مامور در بسیاری از مواقع، در تعارض‌های اخلاقی پیچیده‌ای قرار می‌گیرد. برای مثال او با تعارض میان حفظ منافع ملی، از یک سو و عمل به دستور مافوق ـ که براساس منافع فردی یا گروهی یا اقتضائات سیاسی این دستور را صادر کرده مواجه می‌شود.

سیر داستان به گونه‌ای پیش می‌رود که مامور معمولا به اخلاقیات پایبند می‌ماند و منافع عمومی را بر مافع فردی و سیاسی مقدم می‌کند، ولی خود سازمان یا سیاستمداران کاخ سفید بشدت با او مقابله و او را از سازمان اخراج می‌کنند و حتی او را به عنوان مجرم تحت تعقیب قرار می‌دهند.

در اینجا مشاهده می‌کنیم این سازمان و ساختار سیاسی آمریکا بدون ملاحظات اخلاقی، اهداف خود را دنبال می‌کنند و فردی را که آنها را متوجه اخلاقیات می‌کند، از سر راه بر می‌دارند. در نهایت می‌بینیم مامور با اقبال بسیار زیاد زنده می‌ماند؛ ولی دیگر نمی‌تواند همراه خانواده خود زندگی کند و همیشه در فرار است.

جرمش این بود که اسرار هویدا می‌کرد

در فیلم درون سازمانی، راسل کرو در نقش یک دانشمند علوم شیمیایی ایفای نقش می‌کند.

این دانشمند برای یک شرکت بزرگ دخانیات کار می‌کند و درآمد و وضع مالی بسیار خوبی دارد، اما او متوجه می‌شود میزان آسیب‌رسانی موادی که در این شرکت برای تهیه دخانیات استفاده می‌شود، زیاد است. او به مدیران سازمان تذکر می‌دهد، ولی این تذکر به جایی نمی‌رسد و در نهایت تهدید به افشای اسرار می‌کند، اما با دو معضل روبه‌روست. اول این‌که او ابتدای کار در این شرکت قرارداد حفاظت از اسرار محرمانه را امضا کرده و از این‌رو موظف است اسرار را حفظ کند، بنابراین قانون از او در برابر افشای اسرار حمایت نمی‌کند. از سوی دیگر، شرکت مربوط او را به انحای مختلف با تهدید مواجه می‌کند: قطع درآمد ماهانه، تهدید به مرگ و... .

در نهایت میزان فشارهای وارده به دانشمند به حدی است که حتی همسر او نیز دیگر حاضر به زندگی با او نیست و او را با فرزندانش تنها می‌گذارد. از سوی دیگر، یک خبرنگار (با بازی آل پاچینو) به او کمک می‌کند تا اسرار را فاش کند. این خبرنگار هم با مشکلات مشابهی مواجه می‌شود و در نهایت در این مسیر موقعیت شغلی خود را بشدت به خطر می‌اندازد.

اخلاق حرفه‌ای و مساله خانواده

در هر دو اثر (یعنی هم مجموعه 24 و هم فیلم سینمایی درون سازمانی) قهرمان داستان برای تقید به اخلاق با یک تهدید بزرگ مواجه است: از دست دادن خانواده. معمولا سازمان‌ها از اعضای خود قدرتمندتر هستند و از این‌رو می‌توانند کارمندان متمرد را به شیوه‌های مختلف تحت فشار قرار دهند. کارمند اخلاق‌مدار احتمالا آن‌قدر با وجدان است که فشار را تحمل کند، اما آیا او تهدیدها علیه عزیزانش را نیز تحمل خواهد کرد؟ در دو اثر بالا، قهرمان‌های داستان تا حد زیادی این تهدیدها را تحمل می‌کنند. به هر روی این آثار به ما نشان می‌دهند مساله اخلاق حرفه‌ای، پیچیده و بسیار قابل تامل است و مسائل عدیده‌ای در چارچوب اخلاق حرفه‌ای و سازمانی می‌تواند طرح شود.

حسین شقاقی

دین و زندگی