پایان ترجمه نهج‌البلاغه و آغاز ترجمه نهج‌الفصاحه

به گزارش جام‌جم، گرمارودی افزون بر این سه‌گانه ترجمه قرآن را هفت سال پیش از سوی انتشارات قدیانی منتشر کرد و سپس تمام توان خود را روی ترجمه کلام امیرالمؤمنین (ع) گذاشت تا به گفته خودش عرض ارادتی به پیشگاه مولی‌الموحدین علی (ع) داشته باشد.

زندگی در سایه‌سار کلام علی(ع)

با این همه، مترجمان بسیاری در ترجمه کلام امیرالمؤمنین (ع) همت گماردند. ترجمه موسوی گرمارودی چه تفاوتی با ترجمه‌های گذشته دارد؟ او عقیده دارد ترجمه مانند شعر، فعالیتی هنری است و بر این اساس پرسش از تفاوت‌های این ترجمه با ترجمه‌های گذشته را اصولا نادرست می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: مثل این می‌ماند که بپرسیم دیگران شعر سروده‌اند، چرا شما شعر می‌سرایید؟ هر شاعری شعر خودش را می‌گوید. وقتی من ترجمه را کاری هنری بدانم، می‌توانم عنوان کنم که این اثر از من جوشیده است.

او با اشاره به این که در کار ترجمه نهج‌ا‌لبلاغه شش سال با کلام امام علی (ع) زندگی کرده است، بیان می‌کند: در این ترجمه سعی کردم در حالی‌که مانند ترجمه قرآن کریم و صحیفه سجادیه به زبان معیار پایبند بودم، اندکی زبان آراکاییک (باستان‌گرا) را چاشنی آن کنم ؛ چراکه نثر عربی نهج‌البلاغه متعلق به 1400 سال پیش است و از سوی دیگر می‌خواستم نثر فارسی، فخیم باشد و متفاوت از نثر معمول.

اغلب می‌گویند ترجمه اگر وفادار باشد زیبا نیست، اگر به زیبایی توجه کنیم وفاداری به متن اصلی از دست می‌رود. موسوی گرمارودی با بیان این نکته، عنوان می‌کند که سعی کرده این دو را با هم جمع کند؛ زیبایی در عین وفاداری به متن اصلی و می‌افزاید: این که تا چه اندازه موفق بودم، به نظر منتقدان و کارشناسان پس از انتشار نهج‌البلاغه بستگی دارد.

او در ادامه به جایگاه این متن مقدس در میان دیگر متون اسلامی اشاره و بیان می‌کند: امام علی (ع) از افصح فصحای عرب بودند و همه بزرگان عرب پس از ایشان اعتراف کرده‌اند که زبان ایشان چه در عهدنامه‌هایی که مرقوم می‌فرمودند و چه در خطبه‌هایشان، از فصیح‌ترین‌ زبان‌ها بود. همان طور که گفته‌اند این کتاب متنی است زیر کلام خالق و بالای کلام مخلوق، مانند بیانات حضرت رسول اکرم که نهج‌الفصاحه نام دارد.

او همچنین قصد دارد نهج‌الفصاحه را به زبان فارسی برگرداند و برای نخستین بار این موضوع را با ما در میان می‌گذارد و می‌گوید: هر چند از نهج‌الفصاحه مانند نهج‌البلاغه ترجمه خوبی در بازار وجود دارد، تصمیم دارم اگر خدا عمر و توفیقی دهد، آن را نیز ترجمه کنم.

موسوی گرمارودی ترجمه‌اش را بر پایه متن عربی نهج‌البلاغه نسخه «صبحی صالح» قرار داده است. هر چند او عقیده دارد نهج‌البلاغه از همان اوایل قرن پنجم هجری که توسط سید رضی جمع‌آوری شده، کمترین تغییر را یافته، ولی به گفته او در نسخه صبحی صالح مواردی بود که به نظر نادرست می‌رسید و او این موارد را با نسخه‌های مورد وثوق نظیر نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی برطرف کرده است.

حساسیت ویژه برای انتشار

فارغ از اینها، انتشار این ترجمه از نهج‌البلاغه در چه مرحله‌ای قرار دارد؟ نادر قدیانی مدیر انتشارات قدیانی که قرار است این ترجمه را چاپ کند، در پاسخ به این پرسش که این کتاب چه زمانی روانه بازار نشر می‌شود، به جام‌جم می‌گوید: آقای گرمارودی بهمن سال گذشته فایل ترجمه را به ما تحویل داد و اصرار داشت کتاب به صورت ترجمه مقابل منتشر شود. اما زمانی که بخش هنری مؤسسه ما این متن را بررسی کرد، متوجه شد حجم ترجمه‌ها و زیرنویس‌ها آن قدر زیاد است که انتشار کامل به صورت ترجمه مقابل امکان‌پذیر نیست.

موسوی گرمارودی که معتقد به چاپ توضیحات در پاورقی کتاب است، در این باره می‌گوید: در پاورقی‌ها سعی کرده‌ام برخی مشکلات و پرسش‌هایی را که احتمال دارد برای خواننده مطرح شود، پیشاپیش پاسخ گفته باشم. برای مثال اگر امام (ع) در فرمایشاتشان نام شخصی را برده‌اند یا به ضرب‌المثلی اشاره کرده‌اند، مختصری به معرفی آن شخص یا توضیح ضرب‌المثل و بحث‌های لغوی پرداختم.

به گفته قدیانی، با چند مشاور فنی و هنری برای یافتن راهی که بتوان این ترجمه را با حجم زیاد آن به صورت مقابل چاپ کرد، مشورت شد: «‌به این نتیجه رسیدیم که متن عربی خطبه‌ها را در یک صفحه منتشر نکنیم. بلکه هفت سانتی‌متر از عرض 11 سانتی‌متری صفحه را به متن عربی اختصاص دادیم و بخش زیرنویس‌ها را در آن چهارسانتی‌متر باقی‌مانده صفحه‌آرایی کردیم و حاصل کار، صفحاتی با صفحه‌آرایی نو و خلاقانه و زیبا شد.»

قدیانی با اشاره به این که قسمت عربی را سیدحسین صدرالحفاظ، مدرس نهج‌البلاغه چند بار خوانده و اعراب‌گذاری کرده است، بیان می‌کند: دور نخست صفحه‌آرایی به اتمام رسیده و در حال حاضر متن در دست سه گروه کارشناسی قرار دارد ؛ آقای صدرالحفاظ کار مقابله متن عربی با نهج‌البلاغه را به عهده دارد، آقای گرمارودی بازنویسی متن پیش از ویرایش نهایی را انجام می‌دهد و نمونه‌خوان‌های حرفه‌ای نیز برای برطرف کردن ایرادات احتمالی متن را بررسی می‌کنند. همچنین گروهی سه نفری در حال استخراج نمایه این کتاب هستند. از سوی دیگر، یک گرافیست روی طرح جلد و حاشیه‌های متن و صفحات اولیه کتاب کار می‌کند.

قدیانی با توجه به تغییرات احتمالی در مرحله بازبینی متن، اشاره می‌کند که نمی‌تواند تاریخ دقیقی را برای انتشار کتاب مشخص کند و می‌گوید: وقتی دو خط از کتاب جابه‌جا می‌شود، کل صفحه‌بندی کتاب باید عوض شود. با این همه، پیش‌بینی می‌کنم اگر مشکلی پیش نیاید نهایتا به امید خدا این کتاب در زمستان منتشر خواهد شد.

به گفته قدیانی، این کتاب حدود 1400 صفحه و در یک جلد منتشر می‌شود. او در پاسخ به این پرسش که چرا کتاب را در دوجلد منتشر نمی‌کنید، بیان می‌کند: رایج است که نهج‌البلاغه در یک جلد منتشر شود و ما نخواستیم در این زمینه بدعت‌گذار باشیم. در تلاشیم کاغذی با گرم پایین و مقاوم برای چاپ این ترجمه پیدا کنیم.

او در توضیح آغاز همکاری‌اش برای چاپ ترجمه نهج‌البلاغه موسوی گرمارودی نیز می‌افزاید: حدود شش سال پیش، پس از انتشار ترجمه قرآن کریم دکتر موسوی گرمارودی توسط انتشارات قدیانی، ایشان برای ترجمه نهج‌البلاغه اعلام آمادگی کردند و طی قراردادی پنجساله بنا شد آقای گرمارودی کار ترجمه این اثر را تکمیل کرده و برای انتشار در اختیار ما بگذارند.

انتشارات قدیانی بیشتر در حوزه کتاب کودک و نوجوان فعالیت دارد. اما چه شد که موسوی گرمارودی کتابش را برای چاپ در اختیار این انتشارات قرار داد؟ قدیانی با بیان این که انتشارات قدیانی در طول این سال‌ها قریب به 2500 کتاب منتشر کرده که در این میان 10 درصد این کتاب‌ها یعنی
250 عنوان آن به حوزه بزرگسال اختصاص دارد، در این باره می‌گوید: سال 72 که انتشارات ما از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد به عنوان ناشر نمونه برگزیده شد، آقای احمد مسجدجامعی، پیشنهاد داد کتاب «داستان پیامبران» علی موسوی گرمارودی را منتشر کنیم که نزدیک به ده سال دست یکی از ناشران بزرگ دولتی مانده و چاپ نشده بود. او با بیان این که گرمارودی در مقدمه کتابش به این نکته نیز اشاره کرده، می‌افزاید: آقای گرمارودی از نظم و انضباط حاکم بر انتشارات و روند چاپ کتاب رضایت داشت و پس از آن نیز چند کتابش را برای انتشار در اختیار ما گذاشت.

فرهنگ و هنر

کمیل انتظاری