گلین خانم؛ شاهزاده خوشنویس قجری

زین‏‌العابدین اصفهانی از جمله استادان این بانوی هنرمند ایرانی در آموزش خوشنویسی بوده است. ام سلمه در خط نسخ، مهارتی بسیار داشت. چندین اثر از او به جای مانده است که از مشهورترین آنها می‌توان به «دعای صباح» و کتاب «الدعا» اشاره کرد.

کتاب الدعا، یکی از این دو اثر متعلق به این بانوی هنرمند است. این اثر به خط نسخ در سال 1243 هجری قمری روی کاغذ فُستُقی الوان با جلد ترمه نگاشته شده است که دعاهای صباح و گشایش در روزی پس از نماز بامداد در این نسخه خطی آمده است

اثر دیگری که از ام سلمه در کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش درآمده است دعای صباح است که این اثر در سال ‎۱۲۵۵قمری به خط نسخ خَفی و به شیوه رَنگه-نویسی در صفحه‌های 9 سطری نگارش یافته است.این دو نسخه شاخص و نفیس خطی در حال حاضر در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شوند.

این زن هنرمند ازخوشنویسان و شاعران قرن سیزده و چهارده هجری قمری است ، او یکی از دختران فتحعلی شاه قاجار از مادری اهل گرجستان به نام زیبا چهر خانم بود. ام سلمه که به گلین خانم نیز شهرت داشت در حدیقه‌الشعراء از او با عنوان « عصمت قاجار» نام برده شده است.

گلین خانم هنر خوشنویسی را از استادانی چون آقا زین‌العابدین اصفهانی و حاج علی آقا فرزند محمدعلی خان نظم‌الدوله فرا گرفت. او علاوه بر خوشنویسی در هنر تذهیب نیز دستی داشت. گلین خانم به عنوان یکی از زنان مطلع و نسبتاً فهیم در دربار محسوب می‌شد که به همین سبب، محل رجوع سؤالات و راهنمایی های شاهزادگان و کسب اطلاعات ایشان بود.

آثار مختلفی از نوشته‌های او در دست است از جمله یک جلد قرآن به خط نسخ که در سال 1302هـ. ق تحریر نموده و نیز مجموعه نفیسی از ادعیه و آیات قرآن مجید. وی مانند بسیاری از شاهزادگان قاجاری طبع شعر نیز داشت. البته آثاری دیگر از این بانوی خوشنویس در کتابخانه‌های کاخ گلستان، آستان قدس رضوی و آستانه‌های کربلا و نجف وجود دارد. امّ‌سَلَمه قاجار، در خیل خوشنویسان از جایگاهی ممتاز برخوردار است.

گزارش های سیاحان خارجی و تذکره ‏نویسان ایرانی از شرح حال زنان سخنور و هنرمند دوره قاجار چه در دربارها و خانواده‏ های رجال و چه در دیگر طبقات جامعه به روشنی بیان کننده کثرت این عده است، "لیدی شل "همسر وزیر مختار انگلیس در ایران در دوره ‏حکومت ناصرالدین شاه در این باره می ‏نویسد: «زنان طبقه مرفه معمولاً باسواد و با شعر و ادب مملکت خویش آشنایی دارند...»

از میان زنان فرهیخته و ادب‏ور دوره قاجار می‏توان به کسان دیگری چون طاووس ‏خانم، دلشاد و آغاباجی اشاره نمود که هر سه از زنان ‏فتحعلی‏شاه قاجار و اهل شعر و ادب بودند. نمونه ‏هایی از اشعار آنان در کتابهای مختلف تذکره آمده است.از میان دختران فتحعلی‏ شاه نیز ‏کسانی چون ماه تابان خانم ملقب به قمرالسلطنه و حسن جهان‏ خانم ‏طبع شعر داشتند و برخی مانند عصمت، و ام سلمه که به آن اشاره شد و ضیاءالسلطنه‏ علاوه بر شاعری هنرمند و خوشنویس نیز بودند چنان که به گفته اعتمادالسلطنه عصمت در خط نسخ استاد بود.

در دوره قاجار اغلب بانوانی که به کسب دانش روی آوردند و باسواد شدند از طبع‏ شعر و قریحه ادبی نیز برخوردار بودند و در این ‏زمینه آثاری از خود باقی گذاشتند. عده‏ای دیگر از زنان نیز استعداد خود را در فنون ظریفه و هنرهای زیبا به کار گرفتند و چون‏ خوشنویسی و استنساخ قرآن از هنرهای مورد توجه این عصر بود اغلب زنان هنرمند در جرگه خوشنویسان درآمدند.

منبع: خبرگزاری مهر