ترسی که باید با آن جنگید

جام جم سرا: هر چند متخصصان، ترسیدن را واکنشی طبیعی و ضروری برای حفاظت از جان افراد در برابر خطرات احتمالی می‌دانند، اما در صورتی که این واکنش طبیعی به طور وسواس گونه‌ای از حالت اعتدال خارج شود و همه زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد به فوبیا تبدیل می‌شود؛ همان ترس مفرط و دائم و غیرمنطقی که نیاز به درمان دارد.

به طور کلی افراد هنگام مواجه شدن با شرایط و موقعیت‌های ترسناک دچار اضطراب، تپش قلب، رنگ‌پریدگی، تعریق بدن بخصوص کف دست‌ها، افت فشار خون و ضربان قلب، گرفتگی عضلانی و... می‌شوند، اما گاهی این علائم نشان‌دهنده ترس از یک موقعیت ثابت و همیشگی است که هیچ دلیل عقلانی هم ندارد و تحت عنوان فوبیا شناخته می‌شود.

دکتر فرهاد فراهانی، روانپزشک در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: تا امروز صدها نوع فوبیا شناسایی شده و حتی یکی از آنها ترس از ابتلا به فوبیاست، برخی بررسی‌ها علت بروز این اختلال روانشناختی را عوامل ژنتیکی عنوان می‌کنند، عده‌ای دیگر بر این باورند دلیل مشخصی برای بروز انواع فوبیا وجود ندارد و گروهی هم معتقدند فوبیای والدین یا اقوام نزدیک می‌تواند به بچه‌ها منتقل شود؛ حتی اگر کودک به طور مستقیم با عامل ایجادکننده ترس روبه‌رو نشده باشد. مثلا وقتی کودکی می‌بیند مادرش از گربه می‌ترسد به طور ناخودآگاه یاد می‌گیرد که به محض دیدن و نزدیک شدن به این حیوان عکس‌العمل نشان دهد و ترسش را بروز دهد، اما کودکی که با یک حیوان خانگی بزرگ شده یا اعضای خانواده نسبت به حیوانات مهربان هستند، معمولا ترسی از آنها ندارد به طوری که عوامل محیطی هم نمی‌توانند عامل ایجاد‌کننده این نوع ترس‌های غیرمنطقی باشند. بنابراین دلایل مختلفی برای بروز فوبیا پذیرفته شده است.

آمارها چه می‌گویند؟

بیشتر مقالات علمی، سن اصلی ابتلا به فوبیا را یازده تا پانزده سالگی می‌دانند. بسیاری از پژوهشگران هم می‌گویند اگر تا بیست و پنج سالگی به فوبیا مبتلا نشده‌اید، به احتمال زیاد تا آخر عمر مبتلا نخواهید شد. در این بین کم نیستند افرادی که تصور می‌کنند فوبیا یک مشکل زنانه است و مردها که از چیزی نمی‌ترسند، اما این باور کاملا نادرست است. در واقع دلیل اصلی ایجاد چنین باوری مراجعه بیشتر به متخصصان برای درمان مشکل‌شان است در حالی که آقایان نه تنها مشکل خود را نمی‌پذیرند بلکه آن را پنهان می‌کنند.

به گفته دکتر فراهانی با وجود علل متفاوت ایجاد‌کننده فوبیا مواجه کردن تدریجی یا ناگهانی فرد با موقعیت ترس‌آور یکی از مهم‌ترین اصول درمانی است. البته گاهی اوقات بیمار از مواجهه با عامل ترس اجتناب می‌کند. بنابراین بسته به شدت بیماری مدتی (از چند هفته تا چند ماه) طول می‌کشد تا فرد به مرور زمان و به صورت پلکانی ترس و حساسیتش را نسبت به موضوع یا چیزی که از آن می‌ترسد از دست بدهد و درمان شود؛ پلکانی به این معنا که برای درمان فوبیا باید مرحله به مرحله اقدامات درمانی را سپری کند.

سوسک، علیه تندرستی

فرض کنید فردی بشدت از سوسک می‌ترسد. همیشه دنبال این حشره می‌گردد، کابوس سوسک می‌بیند و حتی وقتی از خانه یا محل کارش خارج می‌شود دچار استرس است که مبادا سر و کله این موجود ترسناک پیدا شود. بنابراین کارهای روزانه‌اش کاملا مختل شده و بزرگ‌ترین مشغله ذهنی او ترس از دیدن یک سوسک خواهد بود. با این حساب نمی‌توانیم از این فرد بخواهیم برای غلبه بر ترس خود با یک سوسک ملاقات کند! البته مقابله با این فوبیا نیز مرحله‌ای و قدم به قدم است؛ از کمک گرفتن از تصاویر مبهم گرفته تا عکس‌های چند بعدی، از توضیحات علمی گرفته تا مواجه شدن با مدل پلاستیکی، همه از جمله روش‌های درمانی فوبیا علیه حشراتی مثل سوسک، هزارپا و مارمولک است که به تشخیص روانپزشک صورت می‌گیرد و به مرور زمان بیمار متوجه می‌شود که عوامل ایجاد فوبیا غیرعقلانی است و می‌تواند آن را شکست دهد.

از درمان نترسید

بسیاری از افراد با وجود ابتلا به انواع فوبیا به فکر درمان نمی‌افتند، زیرا به گفته دکتر فراهانی یا این ترس بیمارگونه را طبیعی قلمداد می‌کنند یا بر این باورند ترس از حیوانات، فضاهای تنگ یا تاریک، اماکن عمومی، برقراری ارتباط با دیگران، ارتفاع، پرواز، رعد و برق، اشیای قدیمی، خون و تزریق و سرطان آنقدر جدی نیست که بیماری تلقی شود یا این‌که مطمئن هستند درمانی برای غلبه بر ترس‌شان وجود ندارد و باید تا آخر عمر با این مشکل کنار بیایند و عذاب بکشند. این در حالی است که اگر اختلال روانی فوبیا درمان نشود، فرد را به صورت کامل خانه‌نشین، افسرده و منزوی خواهد کرد، اما در صورت اقدامات درمانی مناسب و بموقع بیشتر بیماران مبتلا به طور کامل بهبود می‌یابند و ترس‌های غیرواقعی آنها برای همیشه از بین می‌رود. در بیشتر مواقع هم رویارویی تدریجی بیمار با عامل ترس باعث درمان فوبیا می‌شود و گاهی اوقات نیز مصرف دارو زیر نظر روانپزشک به روند درمان کمک می‌کند.

هر ترسی نیاز به درمان ندارد

گاهی اوقات افراد نسبت به ترس‌های طبیعی هم حساسیت نشان می‌دهند و فکر می‌کنند دچار فوبیا شده‌اند. همان‌طور که گفته شد فوبیا ترس شدیدی است که با علائم شدید جسمانی همراه است و زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و هیچ دلیل منطقی هم برای این ترس وجود ندارد. مثلا اگر شما از ارتفاع می‌ترسید و به همین دلیل هم از ایستادن لبه پرتگاه دچار استرس می‌شوید، این حس کاملا طبیعی است، اما در صورتی که با بالا رفتن از یک نردبان کوچک دچار ترس شدید و علائمی مثل افزایش تپش قلب، تعریق و اضطراب غیرطبیعی می‌شوید و هرگز نمی‌توانید با این حالت‌ها مقابله کنید، احتمالا دچار فوبیا هستید و باید به روان درمانگر مراجعه کنید. بنابراین تا زمانی که ترس، روال معمول زندگی و روابط اجتماعی‌ فرد را تحت تاثیر قرار نداده، جای نگرانی نیست.

درمان ویژه فوبیا

هر چند درمان انواع فوبیا از یک‌سری اصول کلی پیروی می‌کند، اما در بسیاری از مواقع هم شیوه‌های درمانی متفاوت است. مثلا برای درمان سوشیال فوبیا یا همان ترس از جمع و اجتماع باید به کمک رفتاردرمانی خجالت بیش از حد فرد و استرس‌های شدید ناشی از حضور در جامعه را به حداقل رساند و گام به گام تا رسیدن به نتیجه ایده‌آل پیش رفت، در صورتی که برای درمان «تریسکایدکافوبیا» یا همان ترس از نحسی عدد 13 که بر اساس خرافات هم شکل می‌گیرد باید به کمک دلایل علمی و منطقی دیدگاه بیمار را تغییر داد. در عین حال «کارسینوفوبیا» یا همان ترس از سرطان مدام این حس را به فرد القا می‌کند که کوچکترین تغییری در بدنش نشانه بروز سرطان یا این‌که یک سردرد ساده نشانه تومور مغزی است. برای درمان این فوبیا، متخصص علاوه بر رفتاردرمانی به کمک آزمایش‌های منظم و دوره‌ای پزشکی، بیمار را متقاعد می‌کند که خطر بزرگی سلامت او را تهدید نمی‌کند.

با افکار منفی مبارزه کنید

اگر ترس طبیعی شما به فوبیا تبدیل شده باید بدانید یکی از بهترین روش‌های درمان ترس‌های غیر منطقی، مبارزه با افکار منفی است. کافی است یک قلم و کاغذ بردارید و ترستان را روانکاوی کنید! مثلا در صورتی که از تاریکی می‌ترسید از خودتان بپرسید علت اصلی ترسیدن من از تاریکی چیست؟ من برای این ترس چه دلیل و مدرکی دارم؟ آیا این دلایل برای عموم مردم منطقی و پذیرفتنی است و اصلا پایه علمی و شواهد عینی دارند؟ بد‌ترین چیزی که می‌تواند اتفاق بیفتد چیست و چه قدر می‌تواند بد باشد؟ حالا برای هر پرسش سه تا پنج پاسخ قانع‌کننده بنویسید. این یکی از بهترین روش‌های مبارزه با افکار منفی و ترس‌های غیرواقعی است، زیرا که هر پاسخ غیرمنطقی شما را یک قدم به غلبه بر فوبیا نزدیک می‌کند. در مرحله بعدی باید نوع رفتارتان را تغییر دهید و به جای فرار از ترس به آن نزدیک شوید. با این کار نه‌تنها اعتماد به نفستان افزایش می‌یابد، بلکه جلوی پیشرفت ترس و تشدید آن را می‌گیرید و درمان هم برایتان راحت‌تر می‌شود. البته این رفتار چندان آسان نیست اما با تمرین امکان‌پذیر خواهد شد.

ناامیدی ممنوع

فراموش نکنید هنگام مقابله با انواع فوبیا ممکن است در مراحل ابتدایی همه چیز طبق پیش‌بینی‌های شما پیش نرود که این اصلا غیرطبیعی نیست. در این شرایط هرگز نباید ناامید شوید و فکر کنید ترس از اراده شما قوی‌تر است. به عنوان مثال اگر فوبیای حیواناتی مثل پرنده، سگ و گربه دارید می‌توانید از افرادی کمک بگیرید که قبلا فوبیای مشابه شما را تجربه کرده‌اند، اما درمان شده‌اند. همچنین غذا دادن به حیوانات از جمله عوامل موثر در درمان است؛ موضوعی که نقش آموزشی هم دارد و فرهنگ حیوان دوستی را در جامعه رواج می‌دهد. البته کمک گرفتن از یک روان‌شناس یا روانپزشک مسیر غلبه بر فوبیا را برایتان هموارتر می‌کند تا زودتر از شر این بیماری آزاردهنده خلاص شوید؛ به شرطی که قبول کنید فوبیا دارید و باید درمان شوید.

پریسا اصولی ‌/‌ جام‌جم