رنج داعش برای مردم عراق

با گذشت سه سال از آغاز ناآرامی‌ها و درگیری در این منطقه، به نظر می‌رسد گروه‌های شبه نظامی و افراطی بیش از همه سود برده‌اند. در این میان سهم گروه تروریستی دولت اسلامی شام و عراق (داعش) در این ماجرا بیشتر از بقیه بوده است.

طی این مدت و به‌دلیل ناامن شدن مرزها و خارج شدن کنترل دولت، داعش توانسته است مناطقی از شرق و شمال سوریه تا غرب و شمال عراق را تحت کنترل خود قرار بدهد. سه‌شنبه هفته گذشته مهم‌ترین اتفاق برای آنها رقم خورد و توانستند شهر موصل، دومین شهر بزرگ عراق و دیگر نواحی اطراف در استان نینوا را تصرف کنند. ادامه پیشروی‌های آنها موجب شد مقامات و کارشناسان عراقی نسبت به وقوع فاجعه در این کشور هشدار دهند. در واقع تصرف موصل به‌دنبال چهار روز درگیری و پس از آن صورت گرفت که نیروهای ارتش از این منطقه عقب‌نشینی کرده و کنترل پایگاه‌های نظامی، بانک‌ها و ساختمان‌های دولتی را در اختیار داعش قرار دادند. گفته می‌شود اعضای این گروه به تجهیزات نظامی گسترده‌ای دست یافته اند که شش بالگرد آمریکایی بلک هاوک نمونه‌ای از آنهاست. همچنین گزارش شده داعش پس از تصرف بانک‌های موصل توانست به 430 میلیون دلار پول نقد دسترسی پیدا کند. طی این چند روز، بیش از نیم میلیون نفر از این مناطق فرار کرده‌اند.

گرچه دامنه حمله به موصل بسیار گسترده بود، اما این اتفاق به یکباره صورت نگرفت. طی شش ماه گذشته، داعش بخش‌های زیادی از فلوجه را در اختیار داشت، قسمت‌هایی از الرمادی، مرکز استان الانبار در دستان آنها بود و چندبار سعی در حمله به شهر سامرا داشت. انفجارهای انتحاری آنها در بغداد نیز، رعب و وحشت میان مردم پایتخت ایجاد کرده بود.

شهر تکریت، زادگاه صدام حسین در 140 کیلومتری شمال غرب بغداد از جمله شهرهایی بود که به تصرف داعش در آمد اما نیروهای ارتش توانستند آن را پس بگیرند. در این میان گفته می‌شود افسران و نظامیان بازمانده از رژیم بعث صدام، همکاری و مشارکت نزدیکی با نیروهای داعش دارند.

در واقع آوریل سال 2013 بود که داعش اعلام کرد دامنه عملیات خود را تا سوریه نیز گسترش داده است. آنها حتی نام گروه خود یعنی دولت اسلامی عراق را تغییر داده و کلمه شام یا همان سوریه امروز را به آن اضافه کردند. رهبری این گروه بر عهده یکی از جهادی‌های عراقی به نام ابوبکر بغدادی است. نیروهای تحت امر او در عراق نزدیک به 6000 نفر و نیروهایش در سوریه بین 3 تا 5000 نفر برآورد می‌شوند. از این تعداد، 3000 نیرو را افراد خارجی تشکیل می‌دهند که نزدیک به یک هزار نفر از آنها از چچن و حدود 500 نفر دیگر از کشورهای فرانسه، انگلیس و دیگر کشورهای اروپایی آمده‌اند.

وحشیگری افسار گسیخته

یکی از ویژگی‌های این گروه، کشتار وحشیانه شیعیان و اقلیت‌هایی همچون مسیحی‌ها و علوی‌هاست. این گروه به تخریب کلیساها و مکان‌های مذهبی شیعیان اقدام کرده، بمبگذاران انتحاری خود را به بازارهای عمومی می‌فرستد و در انجام جنایت‌ها، نظامی و غیرنظامی برایش فرقی ندارد. در واقع تسلط داعش بر تعدادی از مناطق سوریه از جمله شهر رقه از ژانویه سال گذشته، این توانایی را به آنها داد تا چنین حملاتی را در عراق اجرا کنند.

این گروه تا پیش از سال 2011 به عنوان شاخه‌ای از القاعده بیشتر بر مبارزه و جهاد تاکید داشت، اما از آن زمان به بعد، هدفش به تحت کنترل در آوردن مناطق بیشتر و تحمیل عقاید خود تغییر یافت؛ ممنوعیت کشیدن سیگار، فوتبال بازی کردن، شنیدن موسیقی و عدم حضور زنان در جامعه از جمله این عقاید بود. این گروه حتی در برخی از مناطق تحت کنترل خود در سوریه و عراق، مالیات وضع کرد. به بیان دیگر، داعش در حال تشکیل یک کشور در مناطقی از سوریه و عراق است که کنترلی بر آنها وجود ندارد. حسن ابو هنیه، کارشناس اردنی گروه‌های جهادی در خاورمیانه در این زمینه می‌گوید: این یک استراتژی جدید و بسیار خطرناک است که از سال 2011 کلید خورده است.

داعش سه پست مرزی بین سوریه و ترکیه و چند پست مرزی دیگر بین سوریه و عراق را در اختیار خود دارد. ساکنان رقه می‌گویند، جهادی‌های مراکشی و تونسی همسر و فرزندان خود را به آنجا آورده‌اند و از ادامه زندگی در آنجا مطمئن هستند. داعش همچنین سرویس اطلاعاتی نیز تاسیس کرده است.

تا پایان سال 2011، بسیاری از رهبران و افراد تاثیرگذار دولت اسلامی عراق دستگیر یا کشته شدند. شوراهای بیداری که تعدادشان نزدیک به صد هزار نفر بود و افرادی از میان قبایل سنی بودند، در تحقق این موضوع نقش بسزایی داشتند. با خروج نیروهای آمریکایی از کشور، اوضاع تا حدودی فرق کرد. نوری مالکی از استخدام این افراد در ارتش سر باز زد و همین امر اختلافاتی را میان اعضای این شوراها به وجود آورد. هنیه اعتقاد دارد القاعده و داعش از این موقعیت استفاده کردند و بسیاری از سنی‌ها را به سمت خود کشاندند.

برخی از کشورهای منطقه نیز که با سوریه و عراق اختلاف داشتند، در تقویت داعش نقش بسزایی ایفا کردند. ترکیه تا پایان سال گذشته، مرزهای خود را برای ورود جهادی‌های خارجی به سوریه باز گذاشته بود. برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس همچون قطر و کویت نیز نسبت به اقدامات برخی از شهروندان خود در تجهیز مالی داعش چشم‌پوشی کردند و حتی آتش این جنگ فرقه‌ای را شعله‌ورتر ساختند.

نتیجه اقدامات این بود که طی چند ماه گذشته، میزان کشته‌های عراق در حوادث تروریستی به 5400 نفر برسد. برآورد می‌شود 75 تا 90 درصد این حملات به عهده داعش باشد. آنها همچنین توانستند برخی از نیروهای خود را از زندان‌های عراق آزاد کنند که یک نمونه آن در سال 2013 و در زندان ابوغریب بود؛ هفته گذشته و در جریان تصرف موصل نیز نزدیک به 2500 زندانی از زندان این شهر توسط داعش آزاد شدند.

داعش چه در عراق و چه در سوریه، برای نشان دادن قدرت خود، از خشونت بی حد و حصر استفاده می‌کند. هفته گذشته، اعضای این گروه سه جوان مسیحی را در شهری نزدیکی حلب به طرز وحشیانه‌ای به صلیب کشیدند. خشونت آنها به حدی بوده که القاعده از آنها تبری جسته است. ایمن الظواهری، رهبر القاعده که رابطه خوبی با البغدادی ندارد، چندی پیش به او هشدار داد که گردن زدن مخالفان و انتشار آنها در فضای مجازی باعث بدنام شدن القاعده می‌شود!

نکته جالب اینجاست که تا امروز بیشترین درگیری با اعضای داعش، از سوی سنی‌ها انجام شده است. جبهه النصره که شاخه القاعده در سوریه به حساب می‌آید، طی یک سال گذشته درگیری‌های شدیدی با داعش در مناطق مختلف سوریه داشت. گفته می‌شود درگیری این دو گروه طی شش هفته گذشته در دیرالزور باعث کشته شدن بیش از 600 نفر از دو طرف شده‌است. از آغاز امسال، گروه‌های مختلف شورشی در سوریه که ابتدا پذیرای داعش در سوریه بودند، به نبرد با آنها پرداخته‌اند.

بازگشت داعش به عراق

در این میان، برخی به این موضوع اشاره می‌کنند که بازگشت داعش به عراق با این هدف صورت گرفته که آنها ذخایر مالی خود و تجهیزات نظامی شان را تکمیل کرده و سپس برای مبارزه با دیگر گروه‌های شورشی به سوریه باز گردند. آن‌طور که کارشناسان می‌گویند، نیروهای شورشی همچون ارتش آزاد سوریه توانایی مقابله با داعش را ندارند.

در این میان از کردها به عنوان نیروهایی یاد می‌شود که توانایی مقابله با داعش را دارند. گردان‌های پیشمرگ که طی دو دهه گذشته از منطقه خودمختار کردستان حفاظت می‌کنند و حزب حمایت از خلق که شاخه نظامی حزب کردستان شناخته می‌شود، از جمله این گروه‌هاست. در این میان، دولت‌های غربی ترس این را دارند که آن دسته از شهروندان خود که به داعش پیوسته‌اند، به کشور بازگشته و مشکلاتی به وجود آورند. چند هفته پیش باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا خواستار تخصیص پنج میلیارد دلار اضافی برای مقابله با تروریسم شد. اعضای داعش هیچ‌گاه تمایل خود در انجام حمله در کشورهای غربی را پنهان نکرده‌اند. مردی که متهم به کشتن چهار نفر در موزه یهودیان بلژیک در بیست و چهارم می‌ (سوم خرداد) شد، یکی از نیروهای شبه نظامی در جنگ سوریه بود. داعش بتازگی مقرهایی را در صحرای شرقی سوریه ایجاد کرده که این موضوع نگرانی اردن و ترکیه را به همراه داشته است.

تنها امید برای مقابله با داعش در بلندمدت این است که این گروه پایگاه مردمی ندارد. خود القاعده در جریان بهار عربی نتوانست شهروندان عرب این کشورها را با خود همراه سازد. بسیاری از اهل تسنن سوریه و عراق به هیچ وجه راضی به زندگی تحت حکومت گروه‌های افراطی نیستند. اختلافات سیاسی از یک‌سو و گروه‌های افراطی از سوی دیگر، روزهای تلخی را برای مردم عراق رقم زده است.

منبع: اکونومیست ‌‌‌/‌ مترجم علیرضا ثمودی