تلویزیون هرگز کهنه نمی‌شود

امروزه دیگر این جعبه جادویی نه‌تنها یک کالای لوکس نیست، بلکه جزئی از زندگی مردم است.

تلویزیون فقط وسیله تفریح و تفنن نیست، بلکه امروزه یکی از فراگیرترین رسانه‌ها در جامعه بشری محسوب می‌شود و به دلیل نقش و جایگاهی که در خانواده‌ها دارد، آن را می‌توان عضوی از خانواده تلقی کرد، به طوری که بسیاری از صاحب‌‌نظران علوم ارتباطات و پژوهشگران علوم اجتماعی در تبیین و بررسی جایگاه تلویزیون در خانواده، آن را یکی از اعضای خانواده قلمداد می کنند که نبودش بلافاصله در خانه ملموس و وابستگی اعضای خانواده به آن کاملا محسوس است، زیرا این جعبه جادویی به کانون توجه خانواده‌ها تبدیل شده است. به همین دلیل، این رسانه فراگیر با بهره‌گیری از تمهیدات فنی که به صورت فزاینده‌ای در حال رشد است، ارتباطی ویژه با مخاطبان خود، صرف‌نظر از سن و جنس آنها برقرار می‌کند. به عبارت دیگر، تلویزیون با تکیه بر مخاطب‌شناسی و انطباق محتوا و شکل پیام‌هایش توانسته ارتباط بهتری با طیف وسیعی از مخاطبان خود برقرار کند که نوع این ارتباط بسته به شرایط فرهنگی هر جامعه‌ای متفاوت است.

البته آمارهای رسمی نشان می‌دهد میزان مشاهده تلویزیون میان مخاطبان ایرانی، چشمگیر و قابل ملاحظه است که با هوشیاری می‌توان از این حسن علاقه مخاطبان بیشتر استفاده کرد و جلوی بسیاری از ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی را گرفت.

از آنجا که تلویزیون قابلیت بصری دارد و از المان‌های گوناگونی برای جذب مخاطب استفاده می‌کند، نوع پیام‌ها و الگوهای ارائه شده در تلویزیون بسیار تأثیرگذارتر از رسانه‌های مکتوب و شنیداری است.

شکسته شدن مرزهای فرهنگی در انتقال پیام، فرآیند جامعه‌پذیری را از شکل متداول آن خارج می‌کند و گاه موجب بروز شکاف فرهنگی میان نسل‌ها در جوامع می‌شود. بنابراین، تلویزیون با توجه به کارکردهای آموزشی و تربیتی خود می‌تواند به‌عنوان نهاد یاری‌گر خانواده‌ها مطرح باشد.

این پرسش همواره وجود دارد که آیا همیشه برنامه‌های تلویزیون آثار و پیامدهای مثبتی دارند؟ هرچند پاسخ بسیار مشکل است و همیشه دست‌اندر‌کاران رسانه می‌کوشند سه ضلع مثلث تلویزیون، خانواده و جامعه رابطه‌ای مثبت و هماهنگ با یکدیگر داشته باشند، اما در عمل، برخی اوقات شاهد بازنمایی خشونت در خانواده‌ها، ترویج مصرف‌گرایی و اشاعه فرهنگ بدحجابی در برنامه‌های تلویزیون هستیم.

اصولا رسانه‌ها از طریق ارائه مساله، موضوع‌های متعددی را در کانون توجه مخاطبان خود قرار می‌دهند و از این طریق، سبب مطرح شدن آن موضوع و کسب اعتبار اجتماعی برای آن می‌شوند. وقتی موضوعی از رسانه پرقدرتی چون تلویزیون پخش می‌شود، آن مساله، پدیده‌ای اجتماعی تلقی می‌شود، بنابراین مخاطب دیگر نمی‌تواند بی‌اعتنا و منفعل از کنار آن بگذرد، بلکه باید نظر خود را با رسانه هماهنگ کند یا در برابر آن موضع بگیرد. این چالش، انگیزه لازم برای جستجوی اطلاعات بیشتر و دستیابی به تعادل را فراهم می‌کند و در نهایت به تغییر نگرش می‌انجامد. ناگفته پیداست تلویزیون می‌تواند در قالب برنامه‌های مختلف، نگرش‌ افراد جامعه را تغییر دهد.

در جامعه ما، تلویزیون با توجه به فراوانی مخاطبانش، یکی از موثرترین رسانه‌هاست، اما آنچه در این زمینه مهم تلقی می‌شود، نوع انتقال پیام از تلویزیون به گیرنده پیام یعنی مخاطبان تلویزیون با توجه به عوامل موثر در پذیرش پیام است. پیام وقتی به شکلی جذاب ارائه می‌شود، مخاطب راحت‌تر آنها را می‌پذیرد، بنابراین با استفاده از جایگاه خاص جعبه جادویی، تلویزیون می‌تواند زمینه‌ساز توسعه فرهنگی و اجتماعی در سطح کلان باشد.

سیما پویا