نقش عربستان در کودتا علیه مرسی

گرایش به اسلام در منطقه بویژه به سمت اخوان‌المسلمین که متعهد به انتخابات و روند سیاسی است، رهبران عربستان را نگران کرده است.مشروعیت عربستان بر پایه نمادهای اسلامی و ادعاهایی نظیر «قانون اساسی مبتنی بر اسلام و اجرای قانون شریعت» است. رهبری سعودی نگران آن است که اعتبار منحصر به فرد خود را با قدرت گرفتن سایر گروه‌های اسلامگرا در دیگر کشورها از دست بدهد. از این رو می‌خواهد به عنوان تنها قرائت از اسلام در منطقه باقی بماند.

با تلفیق دموکراسی و اسلام سیاسی توسط کشورهای همسایه، مدل اسلام سعودی با تهدید مواجه می‌شود و این هشداری جدی برای دولت عربستان بود. به همین دلیل حاکمان ریاض بوضوح نشان داده‌اند موافق حکمرانی اسلامگراها در مصر یا هیچ کجای دیگر نیستند.

ریاض در گذشته با اخوان‌المسلمین همزیستی و همکاری داشته و حتی از کارهای آنان نیز بهره برده است، اما پس از حوادث 11 سپتامبر و از وقتی شاهزاده نایف، وزیر کشور سابق عربستان اخوان‌المسلمین را مسئول تروریسم در کشورش معرفی کرد از آنها رو برگرداند.

چند ساعت بعد از آن‌که ژنرال عبدالفتاح السیسی در سوم جولای، محمد مرسی را از قدرت خلع کرد، ملک عبدالله، پادشاه عربستان با تبریک به دولت موقت مصر وعده کمک پنج میلیارد دلاری به این کشور داد و حمایت خود را از تحولاتی که منجر به سقوط اخوان‌المسلمین گردید، اعلام کرد. ملک عبدالله در پیام اخیرش نیز آشکارا بر پشتیبانی از دولت قاهره در ریشه‌کن‌کردن بی‌نظمی، آشوب، تروریسم و کسانی که امنیت مصر را تهدید می‌کنند، تاکید کرد. پس از کشتار صدها مصری در میادین مختلف قاهره، بسیاری از عربستانی‌ها از حمایت دولت‌شان از دولت موقت مصر شوکه شدند.

با آن‌که سقوط اخوان‌المسلمین همواره سیاست علنی و اعلام شده سعودی‌ها بوده است، اما پیام ملک عبدالله اساسا اسلامگراهای داخلی و حامیان آنها که تلفیقی از اخوانی‌ها و طرفدارانشان را شامل می‌شود، نشانه گرفته بود. اسلامگراهای سعودی، ترکیبی از اخوانی‌های سلفی و شبه‌نظامیان جهادگرایی است که جهاد علیه حکومت را تا آماده‌شدن زمینه برای آن به تاخیر انداخته‌اند.

گرچه این گروه‌ها بر سر استراتژی با یکدیگر اختلاف نظر دارند، اما همگی در برنامه‌ریزی برای استقرار یک دولت اسلامی و یک امت که قرآن بر آن حکمفرما شود، با هم اشتراک دارند و این امر تلویحا به معنای رد شیوه پادشاهی سلسله مراتبی عربستان است. تمام اسلامگراهای عربستان نظام پادشاهی را رد نمی‌کنند، اما هدفشان به طور ضمنی تضعیف دولت سعودی به شکل کنونی است.تحول نگرش میان بعضی اسلامگراهای عربستان چرخش از تئوریزه‌کردن تکالیف مسلمانان به فراخواندن آنها به مطالبه حقوق اساسی‌شان، داشتن یک قوه‌قضاییه مستقل و برخورداری از احترام به حقوق بشر و آزادی بیان است، نگرشی که با بهار عربی در سال 2011 و نتیجه انتخابات در تونس و مصر که اسلامگراها را به قدرت رساند، تقویت شد.

با وقوع انقلاب‌ها در جهان عرب، اسلامگراهای عربستانی را یک احساس بهجت و سرور و تحسین مردم‌سالاری و آرزوی وزش بادهای تغییر بر فراز دریای سرخ فرا گرفت، اما با این همه آنها از ترس آن‌که مبادا همه چیز یکباره از بین برود هیچ‌گاه مردم را به آغاز اغتشاش و شورش فرا نخواندند. اکنون نیز کودتا و کشتارهای اخیر در مصر به آنها شیوه‌های برخورد امنیتی با اعتراضات مسالمت‌آمیز را گوشزد کرده است.جامعه بشدت متفرق عربستان، تفاوت‌های قومی، رقابت‌های منطقه‌ای و امکان تجزیه قبایل،‌ جملگی عواملی است که ظهور یک جنبش اعتراضی متحد را در عربستان با مانع مواجه کرده است. دولت عربستان با اعزام نیروهای خود برای سرکوب جنبش اعتراضی مردم بحرین در سال 2011 بسرعت امید گروه‌های اسلامگرای داخلی را از تحولات منطقه به یاس و ناامیدی مبدل کرد.

پیام چندی پیش پادشاه عربستان صریح و روشن بود: هیچ‌گونه تسامح و تساهلی در برخورد با کسانی که از اسلام برای برنامه‌های سیاسی استفاده می‌کنند، وجود ندارد، در حالی که نوعی تناقض‌گویی و تضاد در ساختار حکومت عربستان وجود دارد و بهره‌برداری گزینشی خود این رژیم از اسلام، اتخاذ برنامه‌ای سیاسی در جهت بقای آل‌سعود، کنترل قلمرو​ وسیع کشور با دستاویز تصفیه و پالایش عربیت از کفر و الحاد و بدعت است.

پیام ملک عبدالله برای مصری‌ها با بی‌اعتنایی اسلامگراهای عربستانی مواجه شده و بسیاری از آنها از حمایت دو‌لت‌شان از کودتای مصر ابراز انزجار کرده‌اند. حتی از سوم جولای آنها از مرسی و اخوان‌المسلمین دفاع کرده و دولت عربستان را در رسانه‌های ارتباط جمعی به دلیل پشتیبانی از کودتا در مصر ملامت کردند.

گروهی از فعالان سیاسی در اینترنت در حال جمع‌آوری امضا علیه کمک‌های وعده داده شده به مصر هستند و عده‌ای دیگر نیز با شعار «نظر پادشاه نظر ما نیست» پیام ملک عبدالله را تقبیح کرده‌اند. تا این لحظه دولت واکنشی به این تحرکات نشان نداده است.کودتای مصر پیام‌های مهمی برای اسلامگراها در عربستان و دیگر کشورهای خلیج‌فارس داشته است که مهم‌ترین آن ​بی​اعتمادی به صندوق‌های رای است. این پیام عواقب جدی بسیاری در پی خواهد داشت و می‌تواند استراتژی‌های قدیمی خشونت را به عنوان تنها مکانیسم برای پیشبرد اهداف دوباره احیا کند.

فارین پالیسی / مترجم: ایرج جودت