یک روز در اتاق فرمان

رژی پخش یا به تعبیری اتاق فرمان از دو بخش تشکیل شده که قسمت اول با شیشه‌ای دو جداره از استودیوی پخش تفکیک شده است. برخلاف آرامشی که در استودیوی پخش وجود دارد، در رژی علاوه بر صدای داخل استودیو، صدای منشی صحنه و کارگردان هم شنیده می‌شود. در رژی پخش تصمیم گرفته می‌شود در هر لحظه چه برنامه‌ای روی فرستنده ارسال شود. اینجا همه چشم‌ به مانیتورها دارند و دست‌ها روی میز کار حرکت می‌کند. الان که در رژی پخش شبکه آموزش هستم برنامه «مشاور» به صورت زنده پخش می‌شود. ساعت حدود 4 بعدازظهر است و به دلیل حساسیت پخش برنامه‌های زنده باید پنج دقیقه صبر کنم تا برنامه مشاور تمام شود و برنامه بعدی که تولیدی است، روی آنتن برود تا با عوامل رژی گفت‌وگو کنم.

در این فرصت با الهام شریفی، نماینده مدیر پخش که آنجا حضور دارد به گفت‌وگو می‌نشینم. وی از حال و هوای پخش چنین می‌گوید: برای این که برنامه‌ای روی آنتن شبکه برود، علاوه بر افرادی که اینجا مشاهده می‌کنید، همکاران دیگری در بخش‌های مختلف همچون بازبینی، کنداکتور و هماهنگی فعالیت می‌کنند که حتی نامی از آنها در تیتراژ برنامه‌ها نیست. 11 سال است در پخش فعالیت می‌کنم و از روز اول به من آموخته‌اند که اینجا شب و روز برای ما یکی است. کار ما تعطیلی ندارد و هدف، ارائه کار مطلوب است. به طور کلی برای افرادی که در بخش‌های فنی و پخش کار می‌کنند، زمان سال تحویل، لحظه سحر و افطار ماه مبارک رمضان، مناسبت‌های مختلف به یک جمله ختم می‌شود و آن هم خدمت به مردم است. حتی وقتی در منزل هستیم، کارها را پیگیری می‌کنیم.

شریفی ادامه می‌دهد: بیننده‌ای که در جای جای کشور مخاطب شبکه است، باید بهترین تصویر و صدا را در قالب برنامه‌های مناسب و ایده‌آل ـ که بیان کننده هویت شبکه آموزش سیما باشد ـ دریافت کند و چون تأمین سلیقه‌های مختلف سخت است، پس با تلاش مضاعف و همدلی همکاران سعی می‌شود در قالب برنامه‌های مختلف، با بخش‌ها، المان‌ها و موسیقی‌های مناسب، نظر و سلیقه بینندگان شبکه را تأمین کنیم.

وی ادامه می‌دهد: برای جلوگیری از یکنواختی تصویری به تناسب فصل، رنگ، قاب گرافیکی المان‌های تصویری تغییر می‌کند. قاب معرفی برنامه نیز به تناسب ایام سال، مناسبت‌ها و فصول تولید می‌شود که این قاب خام تحویل گرافیست رژی پخش می‌شود تا در شرایط مناسب زمانی و مکانی از آن استفاده شود.

ناظر پخش

غلامعلی میرچی ـ که از سال 60 تاکنون تدوینگر و ناظر پخش است ـ از ابتدای تاسیس شبکه آموزش ناظر پخش برنامه‌های این شبکه شده و امروز هم ناظر شیفت رژی پخش است. میرچی در مورد کار خود می‌گوید: ناظر پخش، سیاستگذاری‌های تدوین و تائید شده شبکه را پیاده و اجرا می‌کند. در رژی تقریبا ناظر پخش نقش هماهنگ و تثبیت‌کننده دارد. تمام برنامه‌هایی که می‌خواهد روی آنتن برود، به نوعی از فیلتر نهایی ناظر پخش می‌گذرد. باید ناظر پخش مجوزها را چک کند. ناظر پخش به تقویم روز کشور توجه خاصی دارد. او به اعیاد، مراسم خاص فرهنگی و سیاسی توجه دارد تا با حال و هوای آن روز برنامه‌ها را هدایت کند.

از میرچی می‌پرسم گاهی اوقات گفته می‌شود ناظران پخش سلیقه‌ای عمل می‌کنند. آیا شما با این گفته موافق هستید که می‌گوید: این مساله را تا حد خیلی جزیی قبول دارم آن هم در مورد انتخاب وله‌ها و موسیقی است. چون اصول و مبانی را نمی‌شود دستکاری کرد، ولی در انتخاب موسیقی، انتخاب برنامه‌های کوتاه و تأمینی که امکان جابه‌جایی آنها وجود دارد، دست ناظر باز است. همچنین در برنامه‌های آرشیوی که چند بار از همان شبکه پخش شده، اگر اولویت با آن روز خاص باشد، ناظر می‌تواند آن را تغییر بدهد و یک برنامه به‌روزتر را جایگزین آن کند.

در پرسش دیگری از میرچی می‌پرسم آیا ناظر پخش در زمینه نوع پوشش لباس مجری‌ها نظر می‌دهد که می‌گوید: واقعا در برنامه‌های زنده نظارت و هدایت ناظر پخش در بهبود برنامه و پخش صحیح برنامه‌های زنده خیلی کمک می‌کند. ناظر پخش می‌کوشد قبل از شروع برنامه، تصویربرداران در استودیو مستقر شوند و شرایطی فراهم آید تا برنامه راس ساعت مقرر روی آنتن برود و حین پخش برنامه زنده در نحوه بیان مجری و به طور کلی رعایت خط قرمزها نیز نظارت دارد.

میرچی همچنین می‌گوید: در بعضی برنامه‌های زنده به دلایلی تهیه کننده درخواست می‌کند زمان برنامه چند دقیقه بیشتر شود و تجربه نشان داده همیشه در برنامه‌های زنده کم و زیاد شدن زمان برنامه طبیعی است. به همین دلیل در جدول پخش اصلی برنامه‌های شبکه موسیقی، وله و برنامه‌های آرشیوی کوتاه مدتی در نظر گرفته می‌شود تا با صلاحدید مدیر پخش در مورد برنامه‌های زنده‌ای که کشش دارند، چند دقیقه زمان پخش برنامه افزایش یابد. ناظر پخش هماهنگ‌کننده با مدیر پخش است و عوامل پخش در رژی تابع ناظر پخش هستند.

زمانی که در استودیو‌های دیگر شبکه آموزش برنامه زنده ارائه می‌شود آنجا نیز ناظر پخش هست که آن ناظر، هماهنگ‌کننده با ناظر اصلی آنتن یعنی ناظر رژی پخش است. هر روز راس ساعت 8 صبح با پخش سرود جمهوری اسلامی ایران و قرآن شبکه آموزش کار خود را شروع می‌کند و کوماند گرفتن (فرمان) یعنی دستوری که اجازه صادر می‌شود برنامه‌ها آغاز شود به عهده ناظر پخش است.

میرچی در پایان می‌گوید: هر روز در شبکه آموزش از ابتدا تا پایان پخش برنامه‌ها یک نفر ناظر پخش است به دلیل این‌که آن ناظر پخش از سیاست‌های کلی آن روز آگاه است که همین موضوع به تسلط او در اجرای کار کمک می‌کند.

کارگردان

شهرام بهپور، دانش‌آموخته دانشکده صدا و سیما در رشته برنامه‌سازی که حدود 17 سال است کارگردان برنامه‌های مختلف از جمله بخش‌های خبری معاونت سیاسی و شبکه جهانی جام‌جم بوده، ‌اکنون کارگردان تلویزیونی شبکه آموزش سیماست.

بهپور معتقد است کارگردان تلویزیونی ایده، عوامل، ابزار و تجهیزاتی را که در اختیار دارد به گونه‌ای هماهنگ می‌کند که برنامه با شکلی مناسب، جذاب و تاثیرگذار ارائه شود. تمام ماهیت برنامه محتوا نیست، فرم، تکنیک و ساختار بر محتوا تاثیرگذار است و بسیاری از پیام‌های ارزشمند در یک ساختار نامناسب اثر خود را از دست می‌دهند و به هدف مورد نظر نمی‌رسند. با کارگردانی غیرحرفه‌ای، کیفیت کار کاهش می‌یابد. در ضمن کارگردانی در کارش موفق است که با استفاده درست و بجا از تصاویر متنوع، با توجه به اصول برنامه‌سازی و کارگردانی، ساختار و اهداف برنامه همچنین شناخت درست از مخاطب و جامعه هدف پیش برود.

به گفته بهپور کارگردان تلویزیونی برای ساخت یک برنامه تلویزیونی باید اندیشه تصویری هدفدار در ذهن خود داشته باشد که شامل ایده‌هایی است که به‌وسیله تصویرگری و شخصیت‌پردازی روی آنتن می‌رود. کارگردان در واقع با فرم تصویری که در ذهن خود طراحی می‌کند، یک برنامه گفت‌وگو محور، مسابقه یا در مراحل بالاتر نمایشی را براساس سناریو طوری به تصویر می‌کشد که برای بیننده جذابیت بصری موضوعی و دراماتیک داشته باشد. به همین دلیل برای تبدیل هر متن تلویزیونی به تصویر راهکارهای بخصوصی وجود دارد که بخشی از آن به خلاقیت، ذوق هنری و رفتار حرفه‌ای کارگردان ربط دارد. کارگردان باید با بریدن متن به نماهای مختلف و کنار هم گذاشتن آنها در جهت ایجاد مفهوم و رساندن معنی در قالب تصاویر از تصویربردارها می‌خواهد پیام برنامه را با بهترین شکل به مخاطب انتقال دهد. شهرام بهپور بر این گفته تاکید دارد که کارگردان تلویزیونی سوئیچ‌کننده و اپراتور صرف برنامه نیست، بلکه با نگاهی هنری، فنی و تدوینی در زمان اجرای برنامه زنده با ایجاد ریتم وتمپوی مناسب، مفاهیمی همگام با محتوای برنامه ایجاد می‌کند و یک برنامه تلویزیونی را سامان می‌بخشد. برنامه‌ای دارای کارگردانی خوب است که بیننده را اسیر و گرفتار تصاویر غیرضروری و نامربوط نکند و مخاطب براحتی در معرض پیام برنامه قرار بگیرد و حظ بصری ببرد.

بهپور در مورد کارگردانی رژی پخش می‌گوید: تعامل خوب کارگردان رژی پخش با ناظر پخش خیلی مهم است. گاهی به دلیل مسائلی که پیش می‌آید در روند پخش برنامه‌ها تغییراتی ناگهانی رخ می‌دهد و کارگردان تلویزیونی با همکاری دیگر عوامل رژی پخش ملزم هستند برنامه شبکه را در جهتی که مدیران شبکه می‌خواهند پیش ببرند. در چنین شرایطی دیگر کارگردان زمان کافی برای طراحی ندارد، بلکه با استفاده از تجربه کاری، خلاقیت و ذوق هنری خود باید در همان فاصله زمانی کوتاه، مدیریت تصاویر و تدوین را انجام دهد. چنین شرایطی قابل پیش‌بینی نیست و به تعبیری کارگردان باید از چالاکی تکنیکی و سرعت عمل برخوردار باشد. روش کارگردانی رژی پخش با کارگردانی برنامه‌های تولیدی و ضبطی که از قبل در جدول پخش گنجانده شده تا حدی متفاوت است، زیرا زمان به خاطر کسی مکث نمی‌کند و در رسانه ثانیه اهمیت دارد و مهم است چه شبکه‌ای با چه رویکردی آخرین رخداد ایران یا جهان را به دلیل اهمیت موضوع چگونه پوشش بدهد که در این میان نقش عوامل رژی پخش که کارگردان تلویزیونی بعد از ناظر پخش با آنان به طور مستقیم در ارتباط است، اهمیت دارد. شهرام بهپور می‌گوید: در رژی پخش هر کدام از بخش‌ها مانند ناظرپخش تصویربردار، صدابردار، گرافیست، عوامل فنی با کارگردان رژی ارتباط نزدیکی دارند. یادآور می‌شوم منشی صحنه دارای نقش بسزایی در روند پخش برنامه‌هاست و همکاری نزدیکی با کارگردان دارد و هر قدر این تعامل بیشتر باشد درصد اشتباه کمتر است و برنامه‌ها با اطمینان روی آنتن شبکه می‌رود.

منشی صحنه

حمیده حجازی با 13 سال سابقه کاری، منشی صحنه با رتبه 5 است. این رتبه‌بندی از یک تا 6 است و پس از رتبه 6، فرد رتبه ارشد را کسب می‌کند. منشی صحنه پخش شبکه آموزش می‌گوید: قبل از شروع برنامه‌ها در ساعت 8 صبح باید تمام برنامه‌هایی را که تامین برنامه شبکه از قبل در جدول پخش آن روز پیش‌بینی کرده تا روی آنتن برود، چک بکند که این چک کردن شامل مجوز برنامه، شماره نوار و کلاکت‌ها به ترتیب مطابق کنداکتوری است که دریافت کرده است. بخش مهم و اصلی کار هر رژی پخش، براساس کاری که برای آن تعریف شده، متفاوت است. بخش مهم کار شبکه آموزش در رژی پخش مربوط به ساعت پخش اذان ظهر و مغرب است که باید راس ساعت انجام شود.

حجازی معتقد است: منشی صحنه، قلب رژی پخش است و تمام نظم و ترتیب، فرمان‌دهی و دقت خاصی که باید اتاق فرمان (رژی) داشته باشد، به عهده منشی صحنه است. قبل از پخش هر برنامه زنده، تهیه‌کننده برنامه، جدول پخش آن برنامه را به منشی صحنه می‌دهد و او مجوز پخش بخش‌های تولیدی را چک می‌کند. همچنین در زمانی که آیتم‌های تولیدی برنامه زنده پخش می‌شود، منشی صحنه زمان را محاسبه و شمارش معکوس را بلند اعلام می‌کند تا عوامل در جریان قرار بگیرند که چند ثانیه دیگر این آیتم تولیدی به اتمام می‌رسد تا برای بخش دیگر آماده باشند. کار منشی صحنه هم شیفتی است.

صدا بردار

معمولا صدابردارها از آن دسته افرادی هستند که ضمن انجام کار صبورانه، تمام بخش‌های برنامه را بخوبی گوش می‌دهند. مهدی اقبالی، صدابردار رژی پخش که از سال 66 با دستیاری صدا کار خود را شروع کرده معتقد است در کار صدابرداری تنظیم میکروفن‌ها در کیفیت صدا خیلی مهم است و چون لِول صدای افراد مختلف با یکدیگر فرق می‌کند باید لِول‌ها را کنترل کرد.

به گفته اقبالی در کل، برنامه زنده استرس زیادی دارد. گاهی مهمان‌های برنامه به دلیل ناآگاهی از شرایط کار وقتی به آنها گفته می‌شود لِول بده یک، 2، 3 می‌گویند که این لِول دادن نیست بلکه باید همان طور که در زمان پخش برنامه می‌خواهند صحبت کنند سخن بگویند تا لِول صدای آنها مشخص شود.

گرافیست

مهدی نوروزی، گرافیست رژی پخش و برنامه‌های تولیدی شبکه آموزش است. کلیه زیرنویس‌ها با توجه به نوع گرافیک برنامه رنگ و فونت به وسیله همکاران این بخش انتخاب می‌شود. نوروزی می‌گوید: بین گرافیست و کارگردان برنامه رابطه نزدیکی هست، زیرا در زمانی که مثلا اسم مهمان زیرنویس می‌شود، نیاز است تک شات مهمان را داشته باشیم. هماهنگی بین گرافیست و کارگردان سبب می‌شود زیبایی کار بیشتر شود.

سیما پویا