اکران عمومی یک جرم

دوربین‌ها که اول حریم‌های خصوصی را نشانه رفته بودند، حالا همه جا روشن می‌شوند، کوچه، خیابان، خانه، بزرگراه و شکارشان هر صحنه‌ای است که تن و جان را بلرزاند. زورگیری چهار مجرم از مردی بی‌دفاع فقط یکی از نمونه‌های اکران عمومی جرم در جامعه است. سری به جستجوگر گوگل بزنید؛ پر است از نمونه‌های مشابه، زورگیری در پمپ بنزین، قتل در بازار آبادان، تصادف زنجیره‌ای در محور شیراز ـ مرودشت و... همه این فیلم‌ها بارها و بارها دیده و دانلود شده‌اند و حجم زیادی از حافظه موبایل‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. علی ـ اگر نامش را درست گفته باشد ـ مردی است که در ا بتدای خیابان ولیعصر دستفروشی می‌کند البته نه روسری و لباس بلکه انواع و اقسام فیلم‌های غیرمجاز. او مدعی است فیلمی که مربوط به جرایم باشد، ندارد: قبلا این جور فیلم‌ها مشتری داشت حالا نه. همه توی اینترنت می‌بینند. دیگر کسی برایشان پول نمی‌دهد وقتی می‌شود مجانی دید چرا بیایند و بخرند. دو دستفروش دیگر هم، یکی در ضلع شمال شرقی میدان انقلاب و دیگری در میدان هفتم تیر همان حرف را تکرار می‌کنند. علی چرایی پرتماشاگر بودن این فیلم‌ها را که بسیاری‌شان خشن و مشمئزکننده است، نمی‌داند: دوست دارند دیگر.کاری نمی‌شود کرد. خودم هم اگر باشم می‌بینم مطمئن هستم تو هم می‌بینی.

نادر میرزایی ـ روان‌شناس ـ درباره دلایل علاقه مردم به تماشای فیلم‌های خشن و صحنه‌های مجرمانه می‌گوید: قبل از این‌که کار به موبایل‌ها بکشد هم همین طور بود. مثلا وقتی در خیابان دو نفر با هم زد و خورد می‌کردند عده زیادی جمع می‌شدند. همین حالا هم کافی است یک تصادف کوچک رخ بدهد، بیشتر ترافیکی که ایجاد می‌شود به این دلیل است که مردم تجمع می‌کنند. آتش‌نشانی هم همین مشکل را دارد و بارها از مردم خواسته موقع بروز حادثه اطراف محل را شلوغ نکنند تا نیروهای امدادی بتوانند به کارشان برسند. این نشان می‌دهد علاقه به تماشای فاجعه، حادثه یا صحنه‌ای خشن، پدیده‌ای تازه نیست و برای شناخت آن باید بررسی ریشه‌ای‌تری انجام داد.باید به دلیل این کنجکاوی پی برد. شاید یکی از پاسخ‌ها همذات‌پنداری تماشاچیان با یک طرف حادثه باشد. فرد به محض دیدن حادثه‌ای خودش را در آن موقعیت تصور می‌کند و به رویاپردازی مشغول می‌شود یا شاید حادثه‌ای که قبلا برای خودش یا اطرافیانش رخ داده یا در جایی خوانده و شنیده، برایش تداعی شود. دلیل دیگر پیروی از جمع است وقتی کاری در جامعه از سوی افراد مختلف تکرار می‌شود تک‌تک افراد به تکرار همان رفتار تمایل نشان می‌دهند. عامل دیگر برانگیخته شدن هیجانات است. هیجاناتی مانند ترس یا خشم یا حتی لذت در این شرایط تحریک می‌شود همین دلیل یکی از انگیزه‌هایی است که مردم به دیدن فیلم‌های ترسناک یا حادثه‌ای نیز علاقه نشان می‌دهند.

تصویری لرزان از منطقه‌ای بی‌دار و درخت در غرب کشور، صداهای گنگی از سه دختر که جیغ می‌کشند، خودرویی که در گوشه‌ای متوقف شده است و ناگهان شلیک گلوله. اینها را در فیلمی می‌توان دید که در پایگاه‌های مختلف اینترنتی بارگذاری شده است. فیلم مربوط به قتل سه دختر به دست پدر خانواده است و فیلمبردار نیز یکی از خود این دختران است که تا آخرین لحظه زندگی موبایل از دستش نیفتاده است. پیدا کردن افرادی که انواع این فیلم‌ها را در اختیار دارند کار دشواری نیست. فقط به کمی پرس‌وجو در جمع دوستان و اطرافیان نیاز دارد. مهران ـ یکی از این اشخاص است که فیلم مربوط به قتل سه دختر را در حافظه رایانه‌اش ذخیره کرده است. او می‌گوید: اولین بار که فیلم را دیدم فکر کردم ساختگی است اما بعد مطمئن شدم واقعیت دارد. چند نمونه دیگر از این فیلم‌ها هم دارم چه ایرانی و چه خارجی در سایت‌های خارجی هم از این فیلم‌ها زیاد است حتی بعضی شبکه‌های تلویزیونی در کشورهای دیگر این فیلم‌ها را می‌خرند مثلا مردی آمریکایی که کاملا اتفاقی شاهد آتش گرفتن هواپیمایی در آسمان بود با موبایلش از آن فیلم گرفت و فیلم را به قیمت بالایی فروخت اما در ایران این فیلم‌ها را فقط می‌توان در اینترنت به نمایش گذاشت و خریداری ندارد.

مهران خودش فیلمی مشابه گرفته است: یک روز در خیابان ولیعصر نرسیده به ونک دیدم مردم جمع شده‌اند جلو رفتم و دیدم مردی را پلیس گرفته بعد فهمیدم بازسازی صحنه یک قتل است چند ثانیه‌ای فیلم گرفتم اما فیلم را برای خودم نگه داشتم و بعد از چند روز هم پاکش کردم.

این نوع فیلم‌ها بعد از جنایت در میدان کاج سعادت‌آباد بازار داغی پیدا کرد و مدتی بعد فیلمی از قتل مردی جوان به دست همسرش در کرج منتشر شد. این زن مدت‌ها با شوهر معتاد خود اختلاف داشت و از این‌که شوهر او را به انجام اعمال خلاف اخلاق مجبور می‌کرد به ستوه آمده بود برای همین در خیابان او را به قتل رساند و شاهدان موبایل به دست این جنایت را ضبط کردند. زینت علامه‌زاده ـ پژوهشگر علوم ارتباطات اجتماعی ـ می‌گوید: خبرنگاری همیشه برای مردم عادی حرفه‌ای جذاب و در عین حال دست‌نیافتنی به نظر رسیده است. با گسترش امکان استفاده از اینترنت و تحول در مفهوم رسانه این امکان برای همه فراهم شد که نظرات، دیدگاه‌ها و اخباری را که در جریانش قرار می‌گیرند اطلاع‌رسانی کنند. آمدن فناوری موبایل‌های دوربین‌دار نیز به این روند کمک کرد و به آن سرعت بخشید. دلیل این‌که افراد از صحنه حوادث یا جرایم فیلمبرداری یا آن را تماشا می‌کنند همان دلایلی است که این‌گونه اخبار را از طریق رسانه‌های رسمی پی می‌گیرند. این فیلم‌ها عناصری مانند ندرت، مجاورت و دربرگیری را در خود دارد و نه در ایران بلکه در تمام کشورها از مخاطبان زیادی برخوردار است.

تهیه چنین فیلم‌هایی در بسیاری از کشورهای جهان جرم محسوب می‌شود. طبق قوانین فرانسه اگر کسی از صحنه جرم فیلمبرداری کند به پرداخت جریمه محکوم خواهد شد همچنین قوانین هند نیز برای این نوع فیلمبرداری‌های غیرمجاز مجازات‌هایی را در نظر گرفته‌اند. در یکی از این موارد مردی که قصد داشت با دوربین موبایل از جلسه دادگاه مربوط به طلاق برادرش فیلم بگیرد، دستگیر شد.

دارون راوی جوانی هندی‌تبار است که در آمریکا تحصیل می‌کرد او نیز وقتی از یکی از همکلاسی‌های خود فیلمی خصوصی تهیه کرد مجرم شناخته و به یک سال زندان محکوم شد البته به اتهام فیلمبرداری غیرمجاز، می‌توانست به مجازات 10 سال زندان و اخراج از کشور محکوم شود. گاهی اوقات نیز این نوع فیلم‌ها به کمک پلیس و دستگاه قضایی می‌آید.دختری 14 ساله که در «پلی موث کراون» انگلستان سکونت داشت و توسط پدرش مورد آزار و شکنجه قرار می‌گرفت وقتی نجات پیدا کرد که مادرش از اعمال مرد شکنجه‌گر فیلمی تهیه کرد و در اختیار پلیس قرار داد. در ایران نیز در یکی از این موارد مردی که شاهد وقوع زورگیری در بزرگراه نیایش تهران بود، از متهمان فیلمبرداری کرد و سپس بدون انتشار تصاویر آنها را در اختیار کارآگاهان قرار داد و پلیس نیز با استفاده از همین سرنخ متهمان را به دام انداخت.دوربین‌ها این روزها همه جا هستند، چشمان حساس جامعه، منتظر و آماده شکار. سوژه بعدی چه خواهد بود، کسی نمی‌داند.