دریاچه ارومیه به زندگی برمی‌گردد؟

آغاز تخریب دریاچه ارومیه به دهه‌ 40 و حفر بیش از حد چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق بازمی‌گردد، زمانی که در کشور به کشاورزی بیش از اندازه اهمیت داده می‌شد و پس از انقلاب نیز کشاورزی جای خود را به صنعت داد که هر دوی اینها برای توسعه به آب احتیاج دارد. با برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی از یک‌سو و کاهش بارندگی در سال‌های اخیر از سوی دیگر، روند خشک شدن تدریجی دریاچه از 14 سال پیش شروع شد، به‌طوری که اکنون حدود 70 درصد آن خشک شده است.

در تمام این سال‌ها میلیاردها تومان برای جلوگیری از خشک شدن کامل دریاچه هزینه و طرح‌های گوناگونی مانند انتقال حوزه به حوزه آب‌های جاری، تغییر الگوی آبیاری سنتی به مدرن در بخش کشاورزی و بارور کردن ابرها در این زمینه اجرا شد؛ روندی که همچنان ادامه دارد، اما پرویز کردوانی، کویرشناس معتقد است: ادامه این روند دیگر نه تنها سودی برای دریاچه ندارد، بلکه افزون بر هدر دادن سرمایه‌های کشور، اقتصاد و کشاورزی منطقه را نیز دچار چالش خواهد کرد.

وی با بیان این‌که تمامی راه‌های بازگرداندن آب به دریاچه ارومیه به دلیل پایین رفتن سطح آب زیرزمینی دشت‌های اطراف دریاچه و شور شدن این آب‌ها منتفی است، به ایسنا می‌گوید: مسئولان یا باید زنده کردن موقتی دریاچه را انتخاب کنند یا هزاران هکتار زمین‌های کشاورزی را که محل درآمد و معاش مردم منطقه است.

کردوانی با تاکید بر این‌که تمامی راه‌های موجود برای بازگرداندن آب به دریاچه ارومیه موقتی است و به زندگی دوباره این دریاچه منجر نمی‌شود، می‌افزاید: دریاچه ارومیه هم‌اکنون با ایجاد گرد و غبار از سطح و شور کردن آب‌های زیرزمینی از عمق، به آلودگی محیط زیست می‌افزاید و اگر قرار باشد این دریاچه را به صورت ظاهری و فقط برای مدت محدود زنده نگه داریم به کشاورزی و محیط‌زیست خیانت کرده‌ایم.

پدر علم کویرشناسی ایران درباره‌ طرح‌های ارائه شده برای جلوگیری از خشک‌ شدن دریاچه ارومیه نیز می‌گوید: آب گرفتن از رود ارس برای دریاچه ارومیه عملا امکان‌پذیر نیست، زیرا هم فاصله زیاد است و هم کشور‌های دیگر حاضر نمی‌شوند سهم بیشتری به ایران برای برداشت از رود ارس بدهند. از سوی دیگر طرح باروری ابر‌ها نیز در مناطقی که زیر 2500 میلی‌متر بارندگی در سال دارد، اقتصادی نیست، زیرا باوجود هزینه سنگین آن، فقط 10 درصد به میزان بارندگی می‌افزاید و به دلیل کمی بارندگی در جو بالای دریاچه، دردی را از کم‌آبی منطقه دوا نمی‌کند. ضمن این‌که فقط در سه ماه زمستان می‌توان چنین طرحی را اجرا کرد.

به گفته‌ کردوانی، کشاورزان منطقه نیز که قرار بود برای آبیاری زمین‌های خود از آبیاری قطره‌ای استفاده کنند، به دلیل اقتصادی‌ نبودن آن، چنین طرحی را اجرا نکردند که حتی اجرایی‌شدن آن در شرایط کنونی برای بازگرداندن آب به دریاچه مفید نخواهد بود.

وی با بیان این‌که برخلاف ادعای سازمان محیط‌زیست مبنی بر نیاز دریاچه به سه میلیارد مترمکعب آب سد، این دریاچه به ده برابر این مقدار آب نیاز دارد،‌ یادآور می‌شود: هرچند که وزارت نیرو توانایی اختصاص همین سه میلیارد مترمکعب آب را هم ندارد.

به اعتقاد کردوانی، طرح انتقال آب از رود زاب کوچک به این دریاچه نیز عملی نیست.

این استاد دانشگاه با اشاره به این موضوع که در علم اکولوژی هر موجود زنده‌ای روزی خواهد مرد، خاطرنشان می‌کند: ما دریاچه ارومیه را کشته‌ایم و هم‌اکنون نیز راهی برای دوباره زنده‌ کردن آن نداریم، اما می‌توانیم از آسیب بیشتر محیط زیست و زمین‌های کشاورزی جلوگیری کنیم، به این طریق که نمک این دریاچه را هرچه زودتر برداشت کرد تا بیش از این به آب‌های زیرزمینی ضرر نزند، ضمن این‌که نمک این دریاچه با سایر نمک‌ها متفاوت است و می‌تواند در صنایع مختلف مانند تولید خمیر‌دندان مورد استفاده قرار بگیرد.

کردوانی معتقد است: آذربایجان می‌تواند از وضع فعلی استفاده کند به شرط این‌که نمک‌ها برداشت شود و سطح دریاچه با شن و ماسه پر شود تا سبز شدن سطح آن از ایجاد گرد و غبار و فرستادن باد گرم به شهرهای اطراف جلوگیری کند.

در حالی که پدر علم کویرشناسی کشور تلاش برای زنده نگه داشتن دریاچه را کاری عبث و هزینه بر عنوان می‌کند و معتقد است بهترین درمان برای دریاچه روبه احتضار خشک کردن و به عبارتی میراندن آن است، بسیاری با این طرح بشدت مخالفت کرده و معتقدند می‌توان این مریض رو به مرگ را دوباره زنده کرد.

نماینده مردم ارومیه در مجلس از جمله این مخالفان است که با انتقاد از پیشنهاد پدر کویرشناسی ایران معتقد است: احیای دریاچه با برنامه‌ریزی‌های دقیق و در اختیار داشتن اطلاعات کافی و درست امکان‌پذیر است.

نادر قاضی‌پور با بیان این‌که هیچ عقل سلیمی نمی‌پذیرد دریاچه‌ای که هزاران سال زنده بوده و به دیگران نیز زندگی بخشیده است، اکنون خشک شود و بمیرد، به جام‌جم می‌گوید: در حالی که 22 رودخانه فصلی و دائم به این دریاچه سرازیر می‌شود، سخن از خشک کردن آن حرفی بی‌اساس است.

وی با بیان این‌که ما نمرده‌ایم که اجازه دهیم چنین اتفاقی برای دریاچه بیفتد و به هر طریقی که شده از خشک شدن آن جلوگیری خواهیم کرد، می‌افزاید: ما ابتدا از پروردگار طلب بارش باران و سیراب شدن دریاچه را داریم و در کنار آن و به هر طریقی که شد، از ارس آب آورده و آن را پر می‌کنیم.

قاضی‌پور در پاسخ به این پرسش که آیا کشورهای همسایه اجازه برداشت از آب ارس به میزان کافی را به ایران خواهند داد، می‌گوید: ما اکنون نیز به طور کامل از حقابه خود از این رود استفاده نکرده‌ایم، ضمن این‌که بخش زیادی از آب ارس اکنون برای استفاده شرب مردم آذربایجان شرقی استفاده می‌شود که در صورت لزوم جلوی آن را خواهیم گرفت.

وی با بیان این‌که با برداشت سالانه یک میلیارد متر مکعب آب از ارس آب مورد نیاز دریاچه از این رود تامین می‌شود، تصریح می‌کند: در صورت لزوم ابتدا آب مورد نیاز دریاچه را از ارس خواهیم گرفت و سپس آن را به سمت آذربایجان شرقی آزاد می‌کنیم.

نماینده مردم ارومیه با بیان این‌که دریاچه ارومیه نقش مهمی به عنوان یک زیستگاه اکو سیستمی در منطقه ایفا می‌کند، می‌گوید: نمایندگان مجلس و مسئولان دولتی منطقه شمال‌غرب کشور به همکاری و تلاش مضاعف خود نسبت به حل مشکل دریاچه ارومیه ادامه خواهند داد و پیگیری در مورد بودجه سال 92 برای تامین منابع و اعتبارات جهت شروع عملیات احیای دریاچه ارومیه نیز از جمله این اقدامات است.

استاندار آذربایجان غربی نیز ضمن مخالفت با طرح خشک کردن دریاچه، به حساسیت رئیس‌جمهور برای رسیدگی به این بحران اشاره کرده و می‌گوید: این حساسیت سبب شده تا با وجود مشکلات مالی، صد درصد اعتبارات دریاچه ارومیه تخصیص یابد.

وحید جلال‌زاده در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: با انتقال آب از دو حوضه آبریز ارس و زاب در جنوب آذربایجان غربی به‌دنبال احیای دریاچه ارومیه و رفع مشکل بی‌آبی آن هستیم و امیدواریم با همراهی کشورهای همجوار موضوع انتقال آب از ارس به دریاچه ارومیه عملیاتی شود.

وی تامین حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه‌های سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان را از جمله تصمیم‌های مهم کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه عنوان می‌کند و می‌گوید: براساس این تصمیم مقرر شده سالانه سه میلیارد مترمکعب آب از استان‌های یاد شده به دریاچه ارومیه رهاسازی شود که امسال توانستیم حدود یک میلیارد و 800 میلیون مترمکعب آن را تامین کنیم.

استاندار آذربایجان غربی با بیان این‌که صرفه‌جویی در مصرف آب زراعی از دیگر اقدامات برای نجات بخشی دریاچه ارومیه است، می‌افزاید: از سال 88 تاکنون نزدیک به 25 پروژه و طرح ملی و استانی با نیاز سرمایه‌گذاری 15 هزار میلیارد ریال به تصویب رسیده که تعداد زیادی از این طرح‌ها آغاز شده است.