استقبال ایران از مذاکره طالبان با دولت افغانستان

اگر بخواهم خیلی خلاصه و اجمالی عرض کنم می‌توانم بگویم وجود نیروهای خارجی، مخصوصا نیروهای ناتو در افغانستان مانع اصلی عدم وجود امنیت و آرامش در افغانستان است.همان‌طور که شما می‌دانید آمریکا در سال 2001 به بهانه موضوع 11 سپتامبر به افغانستان حمله کرد و چون نتوانست موفق بشود ناتو را در این سرزمین دخالت داد. در آن مقطع، ایران با کشورهایی که مخالف طالبان بودند همکاری کرد و در دولت‌سازی افغانستان نقش داشت و با دولت آقای کرزای همراهی کرد. در همان مقطع نیز ایران اعتقاد داشت که مشکل افغانستان راه‌حل نظامی ندارد و باید از طریق یک گفتمان بین‌افغانی، بین نیروهای مختلف ازجمله مجاهدین، پشتون‌ها، طالبان و دولت به یک راه‌حل سیاسی رسید، اما متاسفانه نیروهای ناتو به افغانستان وارد شدند. در بین نیروهای ناتو برخی از کشورها به این منظور وارد شدند که امنیت را در این کشور برقرار کنند، ولی محور اصلی ناتو این کشورها نبودند. محور اصلی ناتو آمریکا بود. آمریکا در واقع اهداف فرامنطقه‌ای و فراافغانستانی داشت. آمریکا برای مبارزه با تروریسم نبود که به افغانستان رفت، اهداف دیگری هم داشت؛ یک هدف بعدی او نیز حمله به عراق بود که بعد از افغانستان انجام داد. همچنین این اقدامات به دنبال این امر روی داد که بتواند محدودیت‌هایی را برای کشورهایی مثل ایران، روسیه و چین ایجاد و زمینه‌ای را برای حضور ناتو در آسیای مرکزی فراهم کرده در عین حال پاکستان را مهار و درجهت منافع خودش هدایت کند. در مجموع به دلیل این که اهداف آمریکا واقعا اهدافی نبود که به موضوعات روز مربوط باشد از تامین امنیت غافل شد و ناتو نیز با دنباله‌روی از آمریکا از هدف اصلی که برای آن به افغانستان آمده بود، منحرف شد. در نتیجه نه‌تنها امنیت در این کشور ایجاد نشد بلکه نفرت مردم افغانستان به نیروهای خارجی مخصوصا آمریکایی‌ها که به حملات کور به غیرنظامیان، بیمارستان‌ها و مدارس و شهر و مردم بی‌گناه روی آوردند بیشتر شد و این امر باعث شد طالبان قوی‌تر و تروریسم نهادینه شود. در حال حاضر طالبان به مراتب قوی‌تر است و تروریسم از افغانستان به پاکستان منتقل شده است و متاسفانه پاکستان در نواحی مرزی خود با تروریسم درگیر بوده و طالبان پاکستانی در آنجا فعال است. اجمالا می‌توانم بگویم مهم‌ترین مانع صلح و امنیت در افغانستان حضور نیروهای خارجی است که البته در اجلاس ناتو در لیسبون در سال 2009 اعضا خودشان به این مساله واقف شدند و اعلام کردند ما تا به حال به اهداف خودمان نرسیده‌ایم، مایل بودیم که نیروهای افغانی را آموزش بدهیم که آنها بتوانند امنیت خودشان را ایجاد کنند و ما در حالی این کشور را ترک می‌کنیم که این آموزش صورت نگرفته است. در عین حال ما برای مبارزه با مواد مخدر آمده بودیم در حالی که چنین اتفاقی نیفتاد و تولید مواد مخدر 2 برابر شده است. آنها از هم انتقاد کردند و خودشان هم در آنجا اعتراف کردند که ما به علت این که به نقش کشورهای منطقه‌ای، مخصوصا کشور‌های همسایه افغانستان توجه نکردیم و آنها را در این امور شریک نکردیم موفق نشدیم. در همان اجلاس تایید کردند که راه‌حل افغانستان راه‌حل نظامی نیست و تصمیم گرفتند که حتی با طالبان که خودش هم جزو نیروهای تروریستی بود، مذاکره کنند. در این راستا آمریکا هم هرچند گاه با مقامات طالبان مذاکره کرد که البته به دلیل اختلاف نظر عمیقی که داشتند به نتیجه‌ای نرسیدند. در مجموع خود کشورهای ناتو هم به آن مطالبی که اشاره کردم اذعان و اعتراف کرده‌اند.

آمریکا اهداف متعددی را در منطقه دنبال می‌کرد. یکی از اهداف اصلی و استراتژیک آمریکا تضعیف کشورهای اسلامی بود. حضور آمریکا در افغانستان، عراق و پاکستان با همین هدف صورت می‌گیرد. یکی دیگر از اهداف آمریکا بی‌ثبات‌سازی افغانستان بود یعنی آمریکا به بهانه ایجاد ثبات به افغانستان رفت ولی هدف نهایی و پنهانی که دنبال می‌کرد بی‌ثباتی افغانستان بود. مطلب دیگری که آمریکا از حضور در افغانستان دنبال می‌کند، استحاله فرهنگی افغانستان است. آمریکا سعی می‌کند اسلامیت را از مردم افغانستان بگیرد. در حال حاضر دستگاه‌های فرهنگی آمریکا در افغانستان فعال شده‌اند و سعی می‌کنند غیرمذهبی‌بودن، سکولاریسم و لیبرالیسم و دیدگاه‌های غربی خودشان را به اسم دموکراسی و حقوق بشر به مردم افغانستان تحمیل کنند. آنها مردم افغانستان را دچار دوگانگی کرده‌اند و آنها با هویت اسلامی و افغانی خود با هویت جدیدی که آمریکا به آنها تحمیل می‌کند مواجه شده‌اند. همچنین همان‌طور که اشاره کردم آمریکا تلاش کرد تا دشمن دیگری را به نام تروریسم بتراشد و در قبال این قضیه، جهان را به یک محیط ناامن تبدیل کند و کمپانی‌های نظامی بتوانند سلاح‌های خودشان را در این محیط بفروشند. اکثر کسانی که در کابینه بوش حضور داشتند از نومحافظه‌کاران و از دارندگان کمپانی‌های بزرگ اسلحه‌سازی بودند که این کمپانی‌ها در دوره قبل بیکار مانده بودند و با این اقدامات این کمپانی‌ها دوباره رشد کردند. آنها سلاح‌های مدرن خود را به این بهانه‌ که جهان باید در مقابل تروریسم تجهیز شود، فروختند. همچنین آنها توانستند سیستم‌های امنیتی خود را به قیمت گرانی بفروشند. شما اگر به هر فرودگاهی بروید سیستم‌های امنیتی متعددی را می‌بینید که اینها بعد از 11 سپتامبر فروخته شده‌اند. در حالی که در بسیاری از این فرودگاه‌ها نیازی به این دستگاه‌های امنیتی متعدد و بازدیدهای فراوان نیست. الان آمریکایی‌ها جهان را به سویی می‌برند که باید حتما از این محصولات استفاده تا امنیت کشورها حفظ شود.

این پیمان استراتژیک امنیتی آمریکا و افغانستان در واقع ابزاری است برای طولانی‌ترکردن حضور آمریکا در افغانستان و این امر برای امنیت منطقه خطرناک است و کشورهای منطقه هم با آن مخالفند. ما نیز با این پیمان امنیتی مخالفیم و آن را به عنوان یک تهدید برای منطقه می‌دانیم. خود مردم و دولت افغانستان هم مخالف این قضیه هستند. در واقع در همین جلسه لویه جرگه افغانستان که برگزار شد همه با امضای این پیمان یک موافقت مشروط داشتند یعنی اعلام کردند که پیمان مانعی ندارد، اما آمریکا باید شرط‌هایی را نیز بپذیرد ازجمله این که حاکمیت ملی افغانستان را بپذیرد، باید نیروهای خودش را از این کشور خارج کند و زندانی‌ها را در اختیار دولت افغانستان قرار دهد، باید مدیریت اماکن نظامی را به افغان‌ها واگذار کند و باید‌های متعدد دیگر. اگر آمریکا این شرط‌ها را بپذیرد خلع‌سلاح می‌شود و بعید است که آمریکا به این شرط‌ها تن در دهد و اگر این شرط‌ها را نپذیرد نیز در امضای پیمان امنیتی با افغانستان مشکل خواهد داشت. لذا ما نمی‌توانیم این تلقی را داشته باشیم که جلسه لویه جرگه یک پاسخ مثبت به تقاضای آمریکا بود گرچه افکار عمومی را نسبت به این قضیه بیشتر متمایل کرد ولی در عمل و اجرا می‌بینیم هر چقدر جلوتر برویم اختلافات آمریکا و افغانستان بر سر اجرای این مساله بیشتر خودش را نشان می‌دهد. در عین حال لویه جرگه یک نهاد مشورتی است و یک نهاد قانونگذاری نیست و این پیمان امنیتی آمریکا باید در مجلس افغانستان هم تصویب شود. تا حالا آمریکایی‌ها زیرکانه مفاد این پیمان را بیرون نداده‌اند و حتی در لویه جرگه هم چیزی دست افراد عضو لویه جرگه ندادند تا آن را تصویب کنند. آنها یک سری کلیاتی را مطرح کردند. این پیمان از نظر ما و کشورهای منطقه پیمان خطرناکی است و تهدیدی برای منطقه محسوب می‌شود و ناامنی را افزایش می‌دهد و به امنیت افغانستان کمکی نمی‌کند و فکر نمی‌کنم این پیمان را براحتی امضا کنند.

آقای کرزای با پیمانی که بتواند حاکمیت افغانستان را تامین کند و وابستگی افغانستان را به نیروهای خارجی کمتر بکند موافق است، اما از دل پیمان امنیتی آمریکا این موضوع درنمی‌آید. به نظر نمی‌رسد با آنچه که اکنون در مخیله آمریکایی‌ها می‌گذرد آقای کرزای موافق باشد.

ما یک سابقه دیرینه فرهنگی در افغانستان داریم، در مقاطع مختلف هم با افغانستان کار کردیم. چه در زمانی که طالبان در آنجا حاضر بودند که ما درآن زمان به مجاهدین کمک کردیم برای این‌ که طالبان از حاکمیت کنار برود. همچنین در زمان سازندگی بسیار کمک کردیم. همه کشورهای دنیا اذعان دارند که ایران به تعهدات خود در افغانستان عمل کرده است و بیشترین کار سازنده را ایران در افغانستان انجام می‌دهد. همچنین در حوزه‌های فرهنگی و آموزشی مثل فعالیت در مباحث دانشگاهی، ارسال کتب درسی و تحصیلی تلاش کردیم. میزبانی از پناهندگان افغانی نیز بخشی از این سابقه است. در حال حاضر ما نزدیک به 5/3 میلیون پناهنده افغانی را در ایران پذیرا هستیم و در حوزه‌های مختلف در بحث ترانزیت و ارسال سوخت به افغانستان خدمات می‌دهیم. لذا ما هیچ سابقه منفی در افغانستان نداریم. نگاه مردم افغانستان بدون توجه به گروه‌ها و قومیت‌ها به ما مثبت است. ما هم با پشتون‌ها رابطه نزدیکی داریم، هم با تاجیک‌ها و هزاره‌ها و سایر گروه‌ها. در عین حال ما با دولت هم ارتباط خیلی نزدیکی داریم البته در بین پشتون‌ها، افراد رادیکالی هستند که از اعضای القاعده هستند و ما آنها را قبول نداریم ولی آنها در اقلیت هستند و قاطبه پشتون‌ها که افرادی آرام هستند و ماجراجو نیستند با ما رابطه خوبی دارند. اگر بپرسید چه کشوری در افغانستان مردمی‌تر و معروف‌تر است قطعا می‌توانیم ایران را نام ببریم که بین مردم افغانستان مورد حمایت قرار دارد. دلیل این حمایت سوابقی است که به آن اشاره کردم و بعد اسلامیت ایران و توجهی که به وحدت اسلامی دارد. با وجود این که شیعیان بسیاری در افغانستان هستند، اما ایران هیچ‌گاه در افغانستان به دنبال تبلیغ تشیع نبوده و همواره بر وحدت میان مسلمانان تاکید کرده است.

دولت افغانستان از این که ایران با گروه‌های مختلف افغان ارتباط دارد، خرسند است. این امر در برخی از مقاطع موجب نزدیک شدن گروه‌های مختلف به دولت افغانستان هم شده است.

قطعا در آن مقطع آمریکایی‌ها اشتباه کردند چون به نظر ما وجود طالبان در افغانستان یک معضل امنیتی هم برای ما و هم برای مردم افغانستان بود. ما کمک کردیم این مشکل مردم افغانستان حل شود و مخالفت ما با این گروه رادیکال در افغانستان اقدام مثبتی بود که انجام دادیم. به طور طبیعی آمریکایی‌ها با آن نگاه غلطی که همواره به ایران داشتند، اشتباه کردند و به همین دلیل هم مغبون شدند و خودشان را از همکاری با ایران محروم کردند. چه‌بسا اگر این اقدام را نمی‌کردند و نگاه مثبت ایران را در افغانستان تقویت می‌کردند حالا خیلی از مشکلات آنها، گرفتاری‌های اقتصادی و کشته‌شدن نیروهای نظامی‌شان حل شده بود.

همان‌طور که گفتید اینها تبلیغات است. آمریکا از میزان نفوذ، ایران در افغانستان و هماهنگی که بین 2 کشور فارس‌زبان وجود دارد ناراحت است و در مقاطعی تبلیغاتی انجام می‌دهد. آنها تلاش می‌کنند که چهره مثبت ایران در این کشور را منفی جلوه دهند و همان چهره‌ای که الان پاکستان در افغانستان دارد را برای ایران بسازند. با این حال آنها در این امر موفق نبودند و شواهد زیاد و ارتباطات نزدیک میان 2 کشور نشان می‌دهد گروه‌های مختلف و افکار عمومی در افغانستان فریب این تبلیغات را نخورده‌اند. به طور طبیعی ما باید در برابر این تبلیغات موضعگیری کنیم و سیاست‌های پشت‌پرده را افشاء کنیم. در این زمینه خود افغان‌ها هم به کمک ما آمده‌اند. مقامات افغانی هم مکرر این تبلیغات آمریکایی‌ها را بی‌اساس اعلام کرده‌اند و در سفری که اخیرا به اتفاق آقای نجار وزیر کشور به این کشور داشتیم بسم‌الله‌خان وزیر کشور افغانستان در پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران در این رابطه اعلام کرد ما هیچ شواهدی از این که ایران دخالت منفی در افغانستان داشته باشد یا کمکی به طالبان کرده باشد، نداریم. در عین حال ما باید تلاش کنیم که این تبلیغات منفی را با عمل خودمان خنثی کنیم. هر چه بیشتر در سازندگی افغانستان شرکت کنیم و ارتباطمان را با مردم افغانستان بیشتر کنیم و رابطه با دولت این کشور را استوارتر سازیم و صداقت خود را در ارتباط با افغان‌ها نشان دهیم خود به خود این تبلیغات هم خنثی می‌شود. من این تبلیغات را خیلی جدی نمی‌بینم.

افغانستان موضوع اول ترکیه و امارات نیست. این کشورها با افغانستان همسایه نیستند. اگر آمریکا برای این امر تلاش کند تلاش ناموفقی انجام داده است. ایران و پاکستان مرزهای مشترک طولانی و ارتباط وسیع و دیرینه با افغانستان دارند و کشورهای تاثیر‌گذاری هستند که نقش کلیدی در امنیت افغانستان دارند. آمریکا در این حد و توان نیست که بتواند نقش ایران و پاکستان را در افغانستان کمرنگ کند و نقش بیشتری را به کشورهای دیگر بدهد. ممکن است تبلیغاتی انجام دهد یا کنفرانس‌هایی در برخی از کشورها برگزار کند، اما اینها کارهای شکلی و تبلیغاتی است، اما در عمل حرف اول را در افغانستان، ایران و پاکستان می‌زنند.

اجلاس استانبول، اجلاس مهمی بود و به نظر من، ما یکی از برندگان اصلی اجلاس استانبول بودیم. در اجلاس استانبول هدف این بود که کشورهای منطقه زیر نظر کشورهای غربی در موضوع افغانستان با هم همکاری‌هایی داشته باشند. یعنی کشورهای غربی را به عنوان ناظر بر فعالیت کشورهای منطقه معرفی کرده بودند. با حضورمان موفق شدیم این موضوع را حذف کنیم و اعلام کردیم ما با هر حرکتی در منطقه که با نظارت و دخالت کشورهای غربی همراه باشد مخالفیم. به دنبال این اظهارنظر و همراهی که برخی از کشورها با این موضع ایران داشتند، سند اجلاس کاملا تغییر کرد و کشورهای غربی از این امر حذف شدند. حتی دیگر دور میز هم ننشستند و اسامی آنها از کنفرانس برداشته شد و آن بخش ناظر از سند حذف شد. در سند بندهای دیگر هم بود که در جهت منافع غرب بود که با حضور فعالی که در این اجلاس داشتیم موفق شدیم آنها را حذف کنیم. برای مثال در بندهایی اسلام را مترادف تروریسم گذاشته بودند که ما موفق شدیم این بندها را حذف کنیم یا از بعضی از پروژه‌های اقتصادی ما حمایت نکرده بودند که ما آنها را به داخل سند آوردیم و سند، سند مناسبی شد. با توجه به این که این سند یک سند مناسبی بود لازم بود که ما یک حضور محوری در استانبول داشته باشیم. در واقع سند به گونه‌ای درآمد که مورد نظر ما بود و اگر ما در سطح پایین‌تر از آقای صالحی شرکت می‌کردیم تاثیرگذاری‌مان کمتر می‌شد. سخنرانی آقای صالحی هم قوی‌ترین سخنرانی این اجلاس بود و ما تنها کشوری بودیم که پایگاه‌های نظامی آمریکا در افغانستان و پیمان استراتژیک را محکوم کردیم و مواضع خودمان را خیلی صریح بیان کردیم و تاکید کردیم که باید نقش بیشتر در افغانستان به کشورهای همسایه داده شود. به اعتقاد من اجلاس استانبول به‌رغم این که با نظر غربی‌ها و کشورهای نزدیک به غربی‌ها کلید زده شد، اما ما در تغییر سند موفق بودیم و وقتی که سند یک سند مناسبی شد در سطح وزیر خارجه شرکت کردیم اگر سند متفاوت بود قطعا سطح شرکت ما فرق می‌کرد.

اصلا حضور ما در این اجلاس باعث شد که نقش کشورهای اروپایی و غربی کاملا کمرنگ و حذف شود. پاراگرافی که در سند مربوط به نظارت کشورهای اروپایی و آمریکایی بر کشورهای منطقه بود به طور کلی حذف شد.

ما با افغانستان ارتباط بسیار نزدیکی داریم و مشترکات بسیاری با پاکستان داریم. ما مورد اختلافی جدی با افغانستان یا پاکستان نداریم به همین دلیل هم موفق شدیم اجلاس سه‌جانبه را برگزار کنیم. ما معمولا پاکستان را تشویق می‌کنیم که سعی کند با افغانستان ارتباطات نزدیک‌تری داشته باشد و در مسیر عادی‌سازی روابط قرار داشته باشد و در مجموع همسویی ما با دولت پاکستان در ارتباط با استقرار صلح و امنیت در منطقه بیشتر است.

ما فکر می‌کنیم که طالبان باید رویه گذشته خودش را مبنی بر انجام عملیات مسلحانه علیه گروه‌های دیگر افغانی، مردم و دولت کنار بگذارد و دنبال این باشد که در طرح آشتی ملی شرکت کند و با دولت افغانستان مذاکره کند. ما علاقه‌مند هستیم که طالبان مسیر خود را این‌گونه تغییر دهد. اگر طالبان بپذیرد و این مسیر را طی کند به طور طبیعی ما از این امر استقبال می‌کنیم، اما اگر طالبان در مسیری باشد که با اقدامات آشتی ملی در این کشور مخالف باشد یا اقدامات تند تروریستی را انجام دهد به طور طبیعی از طرف ما استقبالی صورت نمی‌گیرد.

کنفرانس بیداری اسلامی به طور طبیعی از تمام افرادی که در این حوزه فعالیت داشتند و دارای سابقه بودند دعوت کرد. دو نفر نیز از طالبان به این کنفرانس آمده بودند که این افراد جزو آن گروه از طالبان بودند که تغییر روش داده بودند. آنها در افغانستان ساکن هستند و به کشورهای مختلف هم رفت و آمد دارند و جزو گروه‌های شناخته‌شده تروریستی نیستند، اما این دعوت از آنها به معنی این که ما گروه طالبان را به رسمیت بشناسیم یا این که این گروه را گروهی در مقابل دولت افغانستان می‌دانیم، نیست. ما از دولت افغانستان حمایت می‌کنیم و اگر روزی طالبان هم دولت افغانستان و قانون اساسی این کشور را بپذیرد و در کنار سایر گروه‌ها در افغانستان قرار بگیرد ما این گروه را به عنوان یک گروه دولتی مورد حمایت قرار می‌دهیم.

اجلاس بن 2 سه مساله را در دستور کار داشت. 1 ـ‌ چگونگی انتقال امنیت از نیروهای خارجی به نیروهای بومی 2 ـ چگونگی ایجاد روند آشتی ملی و ایجاد یک گفتمان بین‌افغانی 3 ـ متعهدکردن جامعه جهانی برای کمک به توسعه افغانستان بعد از سال 2014. این سه هدف اصلی است که اجلاس بن دنبال می‌کند، اما این هدف‌ها موانعی هم برای خودش دارد. در بعد اول بحث انتقال امنیت از نیروهای خارجی به نیروهای بومی است این در حالی است که نیروهای بومی که هنوز آموزش نگرفته‌اند چگونه این انتقال ممکن است؟ همچنین این امر در حالی است که نیروهای نظامی خارجی از افغانستان هنوز خارج نشده‌اند و آینده پایگاه‌های نظامی آمریکا مشخص نیست چگونه ما می‌توانیم یک گفتمان بین‌افغانی را شکل دهیم؟ چون پیش‌شرط طالبان خروج نیروهای خارجی است چگونه می‌توانیم طالبان را متقاعد کنیم که با دولت مذاکره کند؟ این دو موضوع اول اگر تامین نشود بعد از سال 2014 کشورهایی که مایل به سرمایه‌گذاری در افغانستان هستند آیا محیط امنی برای سرمایه‌گذاری خواهند داشت؟ اگر این دو پیش‌شرط تحقق پیدا نکند امنیتی ایجاد نمی‌شود و عملا برای سال 2014 هم نمی‌توانند کاری انجام دهند. لذا به نظر نمی‌رسد که اجلاس بن یک دستاورد خیلی مشخصی داشته باشد. بیشتر به نظر می‌رسد که جشنی برای بزرگداشت 10 سالگی بن یک و صحبت‌های کلی و تشریفاتی که بین دولت‌ها رد و بدل شد، بود چون در اجرای این قول‌ها تردید وجود دارد. آموزش نیروهای افغانی تضمین اجرایی ندارد. ممکن است که بگویند ما می‌توانیم گفتمان بین‌افغانی را تقویت کنیم. آمریکا نیز تضمینی برای خروج نیروها یا حفظ پایگاه‌های خود نداده است و دستاوردهای اجلاس بن با چالش‌هایی مواجه است.