سیاهه بدهکاران در سایه

آشکار شدن زشتی ماهیت بعضی عوامل تخریب منابع طبیعی ، همچون تغییر کاربری مجاز و غیرمجاز اراضی جنگلی و مرتعی، قطع بی‌رویه مجاز و غیرمجاز درختان جنگلی و تصرف اراضی ملی، زمینه‌های همفکری و همراهی دولت و مردم را برای کنترل و ریشه‌کنی آنها فراهم می‌آورد، در صورتی که بوته‌کنی، وجود دام مازاد در مراتع، دیم‌کاری در اراضی شیبدار و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی از جمله عواملی هستند که در سایه بایدها و نبایدهای تامین نیازها و معیشت مردم قرار گرفته‌اند و به علت توجیهات عامه‌پسند، افکار عمومی ‌برای کنترل آنها قانع نمی‌شود.

افزایش جمعیت و توسعه شهرنشینی تقاضاهای حیاتی از جمله تامین مواد غذایی و اسکان را افزایش داده است. از این‌رو دسته سوم عوامل تخریب به صورت خزنده روزبه‌روز با شدت تمام ظهور پیدا می‌کنند، مصرف میلیون‌ها تن کودشیمیایی و هزاران تن از انواع سموم برای کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی در بخش کشاورزی و تولید میلیون‌ها تن بتون برای تولید مسکن و تخلیه میلیون‌ها تن نخاله غیربازیافتی ساختمانی از جمله عواملی هستند که هنوز در سیاهه بدهکاران طبیعت به حساب نمی‌آیند.

ناگفته پیداست استفاده از این مواد برای استمرار جریان زندگی اجتناب‌ناپذیر است، اما آنچه توقع افکار عمومی‌ را برمی‌انگیزد، نبود یا ناکافی بودن نظارت است والا چه دلیلی دارد که عمر بتون به عنوان یکی از عناصر اصلی تولید مسکن، در ایران سه سال و در اروپا 100 سال باشد. مگر نه این است که ناخن‌های پولادین بولدزرها و لودرها به جان بستر مسیل‌ها و عرصه‌های طبیعت فرو می‌روند تا شن و ماسه برای بتون تولید کنند، پس طبیعی است هرچه کیفیت تولید بتون بالاتر رود، عمر آن نیز بالاتر می‌رود و برداشت مواد از طبیعت کاهش می‌یابد.

در جریان نهاده‌های شیمیایی کشاورزی هم با اندکی تفاوت همان سناریوی بتون تکرار می‌شود. کشاورزان به این موضوع توجه نمی‌کنند که استفاده از این مواد بدون رعایت اصول فنی نه‌تنها به افزایش تولید منجر نمی‌شود، بلکه تخریب فیزیکی و شیمیایی خاک و آلودگی آب‌های زیرزمینی و از بین رفتن تجزیه‌کنندگان در خاک را به دنبال می‌آورد و طغیان آفات براثر از بین رفتن حشرات مفید هم حاصل می‌شود.

می‌بینیم که هر کس به نوعی خواسته و ناخواسته بدهکار طبیعت هستند. سیاهه بدهکاران طبیعت، با توجه به فراوانی و نوع تخریب سیاه‌تر از آن است که بتوان بسادگی تسویه‌حساب کرد. با گذشت هر روز، زمین پیر و پیرتر و بر عکس فهرست نیازهای انسان‌ها درازتر و رنگین‌تر می‌شود، ای‌کاش زمین هم مثل ماه و خورشید، دور از دسترس انسان‌ها بود و شرط رسیدن و سکنی‌گزیدن در آن، بلوغ در دانش و تکنولوژی.

اما در دنیای امروز در بعضی جاها تقدیر انسان‌ها با تقدیر طبیعت روی هم افتادگی‌هایی دارد که لازم و ملزوم هم هستند، در چنین مواقعی عقل سلیم انسان است که باید حکم کند که سرانجام طبیعت برای تکوین و تکامل انسان لازم است یا هوای نفس و زیاده‌خواهی‌های او. اما امروز قدرت و غرور انسان مانع توجه او به حقوق طبیعت شده و انسان ارزش هر چیزی را بر اساس منافع خود ارزیابی می‌کند پس طبیعی است که در چنین فضایی، ریش و قیچی در دست انسان است، ولی افسوس، انسان موهبتی را قیچی می‌کند که توان دست‌هایش را از او می‌گیرد.

یوسف حسینعلی‌زاده
کارشناس ارشد منابع طبیعی