خرید کتاب بدون سر زدن به کتابفروشی

از طرفی بعضی می‌گویند این روزها کسی کتاب نمی‌خواند در حالی که آمار مراجعه افراد برای دریافت کتاب‌های صوتی به سایت‌های مختلف بسیار بالاست. بحث خرید کتاب نیز این‌گونه است. کتاب از تنها محصولاتی است که در کشور ما مانند دیگر لوازم ضروری زندگی قیمتش افزایش پیدا نمی‌کند و کتابخوان‌ها در هر صورت برای خرید کتاب‌هایشان اقدام می‌کنند. کتابفروشی‌ها هم از اوضاع بازار بسیار شاکی‌اند و جریان‌هایی مانند شایعه بسته شدن ناگهانی تعداد زیادی از کتابفروشی‌های کریم‌خان مطرح می‌شود و پس از تمام شلوغ‌کاری‌ها و بسته‌شدن رسمی یک کتابفروشی می‌بینیم که جشنواره‌ای با تخفیف خوب میان کتابفروشی‌های این راسته برپا می‌شود.

خرید کتاب، سال‌هاست که در ایران شکل دیگری جز کتابفروشی‌ها پیدا کرده و آن فروش اینترنتی است. بالا نگه داشتن سرور، اطلاع‌رسانی، در ارتباط بودن با مشتریان و ناشران،‌ هزینه‌های ارسال کتاب، اسکن از جلد کتاب‌ها و گاهی صفحات مختلف و... همگی هزینه‌های جانبی بالایی را ایجاد می‌کند که تقریبا از جهاتی با داشتن هزینه کتابفروشی برابر می‌شود. درباره اوضاع و نحوه فروش اینترنتی کتاب با مسوولان چند سایت مختلف که هر کدام به شکلی متفاوت دست به این کار زده‌اند به گفت‌وگو نشستیم.

حسین شوکت‌مقدم، مدیرعامل شرکت گسترش فرهنگ رایانه‌ای کتاب، از حرکت به موقع ایرانی‌ها در فروش آنلاین کتاب گفت: فعالیت سایت «آی کتاب» 11 سال پیش آغاز شد و ما اولین گروهی بودیم که دست به چنین اقدامی زدیم. تولد «آی کتاب» با آمازون ـ مهم‌ترین سایت به روز دنیا برای فروش کتاب ـ فاصله زمانی زیادی ندارد. آمازون حدود 2 سال پیش از ما راه‌اندازی شده بود. جالب است که بدانید بعد از آمریکا و آلمان، ایران از نخستین سایت‌ها در زمینه فروش و اطلاع‌رسانی کتاب است.

البته هنوز هم بعضی ناشران از سپردن کتاب‌هایشان به سایت‌ها برای فروش خودداری می‌کنند، زیرا سایت‌هایی که به وظایف خود عمل نکرده بودند، باعث شدند تا اعتماد ناشر و مخاطب از بین برود. از طرفی هنوز ناشران زیادی هستند که نشر را حرفه‌ای زنده نمی‌دانند. نوید غضنفری، سردبیر سایت «هزار کتاب»، در این باره می‌گوید: ناشران ما باید قبول کنند که به نشر نیز باید مانند یک تجارت نگاه و برای پیشبرد اهدافشان در راستای گسترش فرهنگ با شیوه‌های جدید آشنایی پیدا کنند و افرادی آگاه و خلاق را در سمت روابط عمومی انتشارات خود انتخاب کنند. مسلما ناشرانی که با تکنولوژی روز پیش می‌روند می‌توانند جایگاه بهتری در میان مخاطبان به دست آورند و این تنها وابسته به روابط میان روزنامه‌نگاران و ناشران نیست. مسلما ناشری که خود برای معرفی آثارش اقدام می‌کند، به نتایج بهتری خواهد رسید.

سایت‌های مختلف با ساختارهایی متفاوت به فروش کتاب‌ها اقدام کرده‌اند. بعضی سایت‌ها مانند هزار کتاب قصد داشتند تا مجله‌ای اینترنتی برای معرفی و مرور کتاب (review) با حفظ تمام استانداردها داشته باشند. از این‌رو به تعیین سردبیر، استخدام نویسنده و... پرداخته‌اند و بعضی دیگر مانند نشر آدینه با استفاده از مجوز خود به فروش اینترنتی آثار خود و دیگر نویسندگان دست زده‌اند.

سایت‌هایی که به مثابه مجله‌های اینترنتی به فعالیت مشغول می‌شوند، کارهای فرهنگی در اولویت اقدامات آنها قرار می‌گیرد و در آنها همه چیز براساس نورم مجلات چاپی پیش می‌رود. نوید غضنفری می‌گوید: افراد فرهنگی بیش از هر گروه دیگری جذب سایت ما می‌شوند زیرا کتاب‌های جدید را به شکل مبسوط‌تری معرفی می‌کنیم و مصاحبه با بعضی مترجم‌ها و نویسندگان، اشاره به حواشی کلی تولید کتاب، انتخاب کتاب‌ها از سوی شورای نویسندگان، حتی رعایت تمام نکات ویرایشی و نویسندگی موجب می‌شود تا افرادی محدودتر ولی علاقه‌مند کتاب به سایت ما مراجعه کنند و این مانع عامیانه شدن سایت و فروش هر نوع کتاب قوی و سست در رشته‌های مختلف می‌شود.

جلب اعتماد مشتریان برای خرید کتاب از سایت‌های مختلف و پرداخت هزینه از طریق اینترنت‌بانک در گرو چند گزینه است. حتی اگر از وجود افراد سودجویی که زمانی از رابطه صادقانه میان فروشنده و خریدار سودجویی کرده‌اند، چشم‌پوشی کنیم، مساله پرداخت اینترنتی خود مشکل خاص و مهمی است. غضنفری در این باره می‌گوید: خدمات اینترنتی بعضی از بانک‌ها مناسب است، اما برای خریداران بسیاری پیش می‌آید که پول را واریز می‌کنند و مبلغ از حسابشان کسر می‌شود و در نهایت با پیام خطا از طرف بانک مواجه می‌شوند و این استرس زیادی برای فرد ایجاد می‌کند. ما برای رفع چنین مشکلاتی حتی سیستم کارت به کارت را هم راه‌اندازی کردیم. چنین مسائلی باعث می‌شود تا بعضی مشتریان اعتماد خود را برای استفاده از خدمات ارائه شده از دست بدهند و نهایتا ترجیح دهند که به کتابفروشی بروند.

محسن ذکائی، مدیر انتشارات و سایت آدینه، سیستم پست را نیز مانعی در این میان می‌داند و می‌گوید: مهم‌ترین معضل ما این است که میان خریداران و سایت ارائه‌کننده کتاب واسطه‌ای به نام پست وجود دارد و ما باید از طریق پست، کتاب را به تمام نقاط کشور بفرستیم. مهم‌ترین مشکل، ارسال از طریق پست است که هیچ کد رهگیری برای محصولات سفارشی وجود ندارد و گاهی کتاب‌های ارسالی ما به دست افراد نمی‌رسد یا خیلی دیرتر از زمان وعده داده شده می‌رسد که همگی باعث سلب اعتماد می‌شود. مشکل دیگر آن است که بسیاری از هموطنان ما تجربه خرید اینترنتی را ندارند و خصوصا در مناطق دورافتاده با سرعت بسیار پایین اینترنت دایل ـ آپ عملا پرداخت‌های اینترنتی ممکن نیست.

مسلما مسائلی مانند عملکرد ضعیف سیستم پست و پرداخت موجب می‌شود تا چنین سایت‌هایی از فکر جهانی شدن برای توزیع کتاب‌های فارسی به ایرانیان مقیم خارج از کشور یا فارسی‌دوستان منصرف شوند. اگرچه همچنان این گروه تلاش می‌کنند تا کتاب‌هایشان را به دست فارسی‌زبانان مقیم خارج از کشور یا علاقه‌مندان به زبان فارسی برسانند، اما مسائلی چون تحریم‌ها، کارمزدهای بالا و گران بودن هزینه پست علاوه بر مسائل ذکر شده بر این مشکلات می‌افزاید. البته با وجود تمام این مسائل سایتی مانند آی کتاب توانسته با سایت فروش کتاب آمازون ارتباط برقرار کند و ایرانی‌ها از این طریق به خرید کتاب‌های خارجی دست پیدا می‌کنند.

فروش کتاب‌های دست دوم در سایت‌های اینترنتی جذابیت خودش را دارد. مقدم، کتاب دست دوم را کتابی می‌داند که از ناشر تحویل گرفته شده و به دست خریدار رسیده که ممکن است کاملا نو باقی مانده باشد یا حتی در اثر استفاده کهنه شده باشد. کتاب‌های دست دوم از طریق فروش کتابخانه شخصی، عمومی، ارگان‌ها و... به ما صورت می‌گیرد که گاهی کتاب‌های مهم و باارزشی در این میان هست. از نظر او تنها 2 گروه خواهان دسترسی به کتاب‌های دست دوم هستند یا کسانی که واقعا به کتابی نیاز دارند یا گروهی که در اصطلاح، آنها را کتاب باز می‌دانند. اگر کتاب خاصی مدنظر گروه کتاب بازها باشد، در آن صورت سود خوبی به دست می‌آید که می‌تواند در نوع خود پوشش اقتصادی مناسبی نیز داشته باشد.

غضنفری مشکل اصلی فروش کتاب‌های دست دوم را در این می‌داند که برای اغنای نیاز مخاطب باید کتابی کاملا سالم را به فروش رساند که در کتاب‌های دست دوم احتمال از بین رفتن یک یا دو صفحه یا بیشتر وجود دارد. او یکی از راه‌های مناسب برای عدم ایجاد چنین مشکلاتی را در این می‌بیند که سایت‌ها می‌توانند واسطه‌ای برای ارتباط میان خریدار و فروشندگان کتاب‌های دست دوم شوند.

حراج کتاب در این سیستم‌ها براساس مناسبت‌های خاص مانند: عید نوروز، دهه فجر و... صورت می‌گیرد. غضنفری درباره افزایش یا عدم تغییر میزان فروش کتاب در زمان حراج گفت: در حقیقت می‌توان گفت که تغییر خاصی در فروش کتاب‌ها صورت نمی‌گیرد. به نظر من هزینه در نظر گرفته شده برای خرید کتاب به لحاظ اقتصادی در ایران ثابت است. افراد پولدار 10 درصد بیشتر خرید می‌کنند و افرادی در سطح پایین هم 10 درصد کمتر. پس می‌توان گفت که هر کس به همان میزان که کتاب‌خوان است برای علاقه‌اش پول صرف می‌کند.

از این‌رو می‌توان گفت که حراج کتاب تنها برای خرید کتاب‌های بسیار گران یا کتاب‌هایی غیرضروری مناسب است، همان‌طور که عده‌ای خریدهای اساسی کتاب‌هایشان را به نمایشگاه واگذار می‌کنند.

یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند جذابیت فروش اینترنتی کتاب را افزایش دهد این است که بخشی از صفحات کتاب برای نمونه در سایت گذاشته شود و این جذابیت زمانی افزون می‌شود که امکان تورق کتاب‌ها وجود داشته باشد.

غضنفری می‌گوید: ناشران با گذاشتن حدود 5 یا 6 صفحه از کتاب‌هایشان در سایت‌ها مشکلی ندارند و این باعث می‌شود تا بتوان حسی شبیه خرید حضوری از کتابفروشی را برای خریدار ایجاد کرد. هر چند این حقیقتی است که صفحه مانیتور را نمی‌توان جایگزین صفحه کاغذی کتاب کرد، همان‌طور که وبلاگ‌ها نمی‌توانند جایگزین مطبوعات شوند.

ذکائی برای سایت خود با اقداماتی از جمله معرفی کامل‌تر نویسنده و مترجم، ارسال لینک نقدها و مرورهایی که برای کتاب‌ها در مطبوعات نوشته شده، معرفی سایت شخصی مولفان و ناشران، ایجاد بسته‌های تشویقی برای مشتری‌های خاص، ارسال رایگان کتاب برای خریدهای بالا و... جذابیت فروش اینترنتی را افزایش داده است.

البته ناگفته نماند که هر اقدامی برای معرفی بیشتر، مسلما به زمان و هزینه بیشتری نیاز دارد و درست از همین‌جاست که بودجه‌های دولتی و توجه مسوولان به این سایت‌های خصوصی ضروری می‌نماید تا اهدافی که برای افزایش کتاب و کتابخوانی در کشور در نظر گرفته شده، به شکل حقیقی اجرایی شود.