اتهام‌های بی‌پایه مدیرکل

گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران به مانند دیگر گزارش‌های پیشین با برخوردی دوگانه مواجه شده است؛ آمریکا با آغوش باز و ایران با انتقاد از این گزارش برخورد کرده‌اند. پی جی کراولی، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با استقبال از گزارش آژانس و با اشاره به تاثیر تحریم‌های ژوئن گفت که این گزارش ما را درباره ادامه فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران، ادامه ساخت رآکتور تحقیقاتی آب سنگین و همکاری نکردن ایران با آژانس و همچنین دسترسی بازرسان به سایت‌های کلیدی نگران می‌کند.

از سوی دیگر علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به گزارش‌های مدیرکل قبلی متوازن نیست و به جزییات فنی پرداخته است.

سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در نشست خبری هفتگی خود به آژانس توصیه کرد باید شان فنی خود را در چارچوبی که برای ان.پی.تی تعریف شده است، رعایت کند.

رامین مهمانپرست در پاسخ به سؤال خبرنگاری درباره گزارش اخیر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای گفت نقطه ضعف این گونه گزارش‌ها تاثیرپذیری آنها از مسائل سیاسی و فشارهای سیاسی برخی کشورهاست.

همچنین علی‌اصغر سلطانیه، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتقادات گزارش آژانس مبنی بر عدم همکاری تهران را غیرحقوقی و نقل قول از قطعنامه شورای امنیت خواند و گفت که این موارد اعتبار فنی و تخصصی آژانس را خدشه‌دار کرده است. علی‌رغم این مساله، نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در اظهارنظری دیگر تازه‌ترین گزارش فصلی ‌آژانس درباره برنامه هسته‌ای ‌ایران را مثبت ارزیابی و اعلام کرد که ‌این گزارش انحراف نداشتن فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تایید می‌کند. ابراز رضایت سلطانیه در حالی است که این تایید انحراف نداشتن به یک رویه ثابت در گزارش‌های این نهاد ناظر هسته‌ای بین‌المللی تبدیل شده است. مضاف بر این که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با بی‌‌توجهی به ماهیت صلح‌‌آمیز فعالیت‌‌های هسته‌ای ایران ابراز نگرانی کرد که ایران ممکن است در حال کار کردن روی یک برنامه هسته‌‌ای باشد.

آمانو در ابتدای گزارش موازی خود به شورای حکام و شورای امنیت به بررسی تحولات پس از گزارش قبلی خود از ماه می سال جاری میلادی به بعد می‌پردازد. وی با شرحی از خواسته‌های انجام نشده شورای امنیت از ایران سعی داشته در سرفصل‌های 5 گانه به بررسی آنچه راستی آزمایی از ابعاد پنهان برنامه هسته‌ای ایران است، پاسخ گوید.

آمانو در بخش فعالیت‌های مرتبط با غنی سازی فعلی به تاسیسات غنی‌‌سازی سوختی و تاسیسات غنی‌‌سازی آزمایشی سوخت در نطنز می‌پردازد. وی اگر چه در بند 4 اذعان می‌دارد که تزریق هگزا فلوراید اورانیوم و نصب سانتریفیوژ جدید در این تاسیسات صورت نگرفته است، اما در بند 5 اعلام می‌کند که آژانس نمی‌تواند تعادل مواد هسته‌ای را تایید کند. مدیرکل در ادامه به برآورد ایران در تولید 2 هزار و 803 کیلوگرم یو.اف6 با درصد غنای پایین از فوریه 2007 تاکنون اشاره می‌کند. بند 6 گزارش آمانو اگر چه با جنجال بسیاری درباره انحراف و توانایی ایران برای ساخت بمب هسته‌ای همراه شد، اما در ادامه وی تصریح می‌کند که تمام مواد هسته‌ای، آبشارها و ایستگاه‌ها تحت نظارت و کنترل آژانس هستند. این بند از موارد ادعایی غنی‌سازی اورانیوم در ایران برای تهیه سوخت هسته‌ای است که از آن به‌ عنوان نقض قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت یاد می‌شود. در حالی که پیش از این اولی هاینونن، معاون مدیرکل پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته بود که ایران به اندازه کافی اورانیوم با غلظت پایین دارد که بتواند یک یا دو سلاح اتمی بسازد، اما گزارش آمانو پس از گذشت 7 سال از بازرسی‌های مستمر و بی‌وقفه بار دیگر بر عدم انحراف مواد و فعالیت‌های هسته‌ای ایران به سمت اهداف نظامی تاکید دارد. در واقع با انجام بیش از 4 هزار نفر روز بازرسی‌های مستمر مدیرکل آژانس اعلام می‌کند که هیچ انحرافی در برنامه هسته‌ای ایران به سمت اهداف نظامی نداشته است؛ این صراحت آمانو تاکیدی دوباره در صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران از سویی و از سوی دیگر بیانگر تعهد کامل تهران به مقررات پادمانی و اساسنامه آژانس است. با وجود این صراحت آمانو بار دیگر بر وجود ابهام در برنامه هسته‌ای ایران تاکید می‌کند. آمانو در بند 41 گزارش خود اعلام می‌کند تا زمانی که آژانس به راستی‌‌آزمایی عدم انحراف مواد هسته‌ای اعلامی ایران ادامه می‌دهد، تهران همکاری‌های لازم را به‌منظور اجازه به آژانس برای تایید این‌که تمام مواد هسته‌ای در ایران در فعالیت‌های صلح‌آمیز هستند، فراهم نکرده است.

با وجود تاکید بر صلح‌آمیز بودن و تردیدزایی در فعالیت‌های هسته‌ای ایران، گزارش آمانو در ادامه، زنجیره‌ای از نگرانی‌ها را مطرح می‌سازد. گزارش سپتامبر به ابراز نگرانی از شماری از اتفاقات شامل شکستن مهر و موم توسط اپراتور در تاسیسات غنی‌سازی سوخت اشاره می‌کند. این در حالی است که تهران 3 هفته بعد در نامه‌ای اعلام کرد که شکستن مهر و موم‌ها اتفاقی بوده و تمام توصیه‌ها و آموزش‌های لازم به اپراتور به‌منظور مراقبت و کنترل بیشتر در این زمینه ارائه شده است.

با این وجود مدیرکل آژانس در ادامه بر حجم نگرانی‌های خود می‌افزاید؛ جایی که آمانو به تاسیسات غنی‌سازی فردو می‌پردازد. وی در بخش مسائل مرتبط با تاسیسات غنی‌سازی سوختی فردو بر ضرورت دسترسی به شرکت‌های دخیل در طراحی و ساخت ‌و ساز تاسیسات غنی‌سازی فردو تاکید می‌کند، چراکه به زعم مدیرکل، آژانس به ایران اطلاع داده است که اطلاعات بسیار زیادی از تعدادی از منابع دریافت کرده است که نشان می‌دهد کار طراحی این تاسیسات در سال 2006 آغاز شده بود. نگرانی مدیرکل فعلی آژانس در حالی است که ایران به واسطه اعلام 18 ماه پیش از موعد قانونی ساخت تاسیسات فردو از سوی مدیرکل قبلی مورد تقدیر قرار گرفت.

در این گزارش هر چند ارائه اطلاعات زمان‌بندی طراحی از سوی ایران تایید شده است، اما این اطلاعات به زعم آژانس برخی از پاسخ‌ها درخصوص شفاف‌سازی تاسیسات فردو را تحت پوشش قرار نداده است. عدم شفافیتی که آژانس در این بند از گزارش از آن نام می‌برد با عدم تمکین تلویحی تهران به ارائه اسناد طراحی و شرکت‌های دخیل در طراحی و وجود مقادیر اندکی ذرات اورانیوم در دو تانکر غیرفعال در گزارش قبلی تشدید شده است. با این وجود آمانو تایید می‌کند که در تاسیسات غنی‌سازی سوختی فردو هیچ سانتریفیوژی وارد نشده و در نتایج نمونه‌های محیطی گرفته شده نیز به هیچ عنوان هیچ نشانه‌ای از وجود اورانیوم غنی‌شده یافت نشده است.در مورد فعالیت‌های بازفرآوری نیز در حالی که ایران اعلام کرده است هیچ گونه فعالیت‌ مرتبط با بازفرآوری ندارد، آژانس تنها این امر را در ارتباط با این دو تاسیسات تایید می‌کند.در ادامه و درباره پروژه‌های مرتبط با رآکتور آب سنگین آژانس گزارش داده که ایران فعالیت در آنها را به حالت تعلیق درنیاورده و دسترسی درخواست‌شده را نیز مهیا نکرده است. در این بخش آژانس با استناد به تصاویر ماهواره‌ای بر این باور است که تاسیسات تولید آب سنگین (HWPP) مجددا در حال فعالیت است. از این رو به زعم خود بدون دسترسی به تاسیسات تولید آب سنگین، قادر به تایید اظهارات ایران مبنی بر به تعلیق در نیاوردن فعالیت روی پروژه‌های مرتبط با آب سنگین نخواهد بود.

ضمن این که آژانس به بخشی از صحبت‌های رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اشاره می‌کند که علی‌اکبر صالحی اعلام کرده مطالعه روی مکان 10 مرکز غنی‌سازی اورانیوم پایان یافته است و این ‌که ساخت و ساز یکی از این تاسیسات تا پایان سال جاری یا ابتدای سال آینده ایرانی آغاز خواهد شد. از این رو آژانس از ایران درخواست کرده تا اطلاعات طراحی اولیه آن تاسیسات را ارائه کند. بنا به گزارش آمانو، ایران اطلاعات درخواست شده را ارائه نداده و تنها اعلام کرده که اطلاعات لازم را در زمان مقرر در اختیار آژانس قرار خواهد داد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش خود همچنین ایران را متهم کرده که به برخی از بازرسان، اجازه ورود به تاسیسات هسته‌ای خود را نداده است. ایران چندی پیش به دو تن از بازرسان آژانس اتمی اجازه ادامه نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را نداد. تهران گفته است این دو بازرس گزارش‌های غلطی به آژانس داده‌اند. انگشت اتهام آژانس در نپذیرفتن بازرسان در حالی به سوی ایران دراز می‌شود که براساس توافق پادمانی، ایران اجازه اعتراض به انتصاب بازرسان آژانس را دارد.با این همه و به مانند ادبیات تکراری و البته دوپهلوی البرادعی مدیرکل پیشین، آمانو هم در این گزارش بار دیگر نیاز به اقدامات بیشتر را به منظور تضمین توانایی مستمر برای راستی‌آزمایی بیشتر مطرح می‌کند. سقفی از راستی‌آزمایی که آژانس در گزارش‌های خود اعلام می‌کند در طول 7 سال گذشته هیچ گاه میزان مشخص و تعریف شده‌ای نداشته است.

ادامه گزارش یوکیا آمانو درباره برنامه هسته‌ای ایران با ارائه داده‌هایی فنی به حوزه نظامی ورود پیدا می‌کند. مدیرکل آژانس ابعاد نظامی احتمالی پرونده هسته‌ای ایران را در 3 بند جای می‌دهد. آژانس در این بخش ابعاد ادبیات گزارشی خود را انتقادی‌تر ساخته و به شکلی آشکار اتهاماتی بی‌پایه را از منابعی بی‌پایه‌تر متوجه ایران می‌سازد.

آوردن جملاتی مبهم به ‌طور تلویحی این ادعا را مطرح می‌سازد که اطلاعاتی که کشورهای عضو آژانس درباره آنچه تلاش‌های ایران برای استفاده از برنامه هسته‌ای‌‌اش به عنوان پوششی برای تولید سلاح هسته‌ای خوانده می‌‌شود، قانع‌‌کننده است.

بواقع در بخش ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران، آژانس بار دیگر بر حجم فزاینده تردیدها و ابهام‌ها می‌افزاید. آمانو اعلام می‌کند که بیش از 2 سال است ایران از بحث درباره مسائل باقیمانده با آژانس یا ارائه هر گونه اطلاعات اضافی یا دسترسی به مکان‌ها یا افراد مورد نیاز برای پرداختن به نگرانی‌های آژانس امتناع ورزیده و اعلام کرده است که ادعاهای مربوط به ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای آن بی‌‎اساس بوده و اطلاعاتی که آژانس به آنها اشاره می‌‌کند براساس اسناد جعلی است.

از این رو آژانس براساس یک تحلیل کلی درباره وجود احتمالی فعالیت‌های مرتبط هسته‌ای گذشته یا جاری فاش نشده مربوط به سازمان‌های نظامی مرتبط از جمله فعالیت‌های مربوط به توسعه یک محفظه کلاهک برای موشک نگرانی خود را تداوم می‌بخشد.

در گزارش پیشین نیز آمانو تلویحا این تردید را مطرح می‌ساخت که ایران بدون توجه به نیاز اندک رآکتور تحقیقاتی امیرآباد تهران به سوخت هسته‌ای و بدون در نظر داشتن احتمال مبادله اورانیوم غنی شده 5/3 تا 5 درصد با سوخت ?? درصدی تنها افزایش غلظت ذخیره اورانیوم غنی شده کنونی را مدنظر دارد. چنین تصمیمی به زعم آمانو تردیدهای جدی پیرامون قصد نهایی ایران برای افزایش غنی‌سازی تا میزان 90 درصد و دست زدن به یک آزمایش هسته‌ای در مرحله بعد را بیش از پیش افزایش می‌دهد. خودداری از همکاری پیرامون ابهام‌زدایی در مورد آزمایش‌هایی که گفته می‌شود ایران با نیت تولید ماشه اتمی از راه شلیک نوترونی به انجام آنها مبادرت ورزیده و همچنین تولید اکسید اورانیوم ـ نمک سبز ـ و آغاز فرآیند تزریق یو.اف6 و آغاز غنی‌سازی ?? درصدی پیش از استقرار بازرسان آژانس در محل از عمده موارد نگرانی است که مدیرکل آژانس ذکر کرده بود.

از این رو لایه پنهان گزارش آمانو حاکی از این امر است که مقاومت ایران در برابر تلاش‌های آژانس برای یافتن علائم یک مخفی‌‌کاری هسته‌ای نگرانی‌هایی را درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران به وجود می‌‌آورد. این در حالی است که با نظارت بازرسان آژانس، غنی‌‌سازی اورانیوم 20 درصدی در گذشته آغاز شد و پیش از آن نیز در قالب طرح مدالیته و پاسخ ایران به پرسش‌های پیشین آژانس، مساله مبهمی باقی نمانده است.

مدیرکل آژانس همچنین اعلام کرده اطلاعاتی که در اختیار آژانس قرار گرفته است از نظر جزئیات فنی، چارچوب زمانی که فعالیت‌ها در آن انجام گرفته است و افراد و سازمان‌هایی که دخالت داشته‌اند، منسجم و معتبر است. این مساله هم مبنای ادعاهای همان محتوای لپ‌‌تاپ هسته‌ای است که آژانس‌‌های اطلاعاتی آمریکا مدعی‌اند از ایران به‌ دست آورده‌اند. آمریکا در سال 2005 مدعی شد که این اطلاعات حاکی از این است که تهران مشغول کار بر جزئیات تسلیحات هسته‌ای بوده است. البته این مساله همان زمان هم با بی‌توجهی کشورهای جهان همراه شد، اما اینک مدیرکل آژانس با تکیه بر همان اطلاعات بی‌پایه گذشته، سایه‌های تردید در پرونده هسته‌ای ایران را پررنگ‌تر می‌سازد. زمینه‌های این تردیدسازی هم در گزارش آمانو آنجا برجسته می‌شود که با بی‌‌توجهی به ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران ادعا شده که ایران ذخایر اورانیوم با غنای پایین خود را به 2 هزار و 803 کیلوگرم افزایش داده است.

آمانو البته در گزارش فوریه سال جاری خود به پاسخ‌دهی ایران به پرسشنامه‌های اطلاعات طراحی و تکمیلی مکرر و البته متعدد آژانس اشاره کرده بود. این بخش از تایید همکاری‌های ایران در قالب پاسخ‌های مورد نیاز آژانس در چارچوب فصل‌های پنجگانه گزارش آمانو نشان از همکاری تهران دارد. با تمام این موارد برآورد نهایی این گزارش به زعم مدیرکل آژانس نشان از کاهش سطح همکاری‌ها و اطلاعات از ابعاد پنهان برنامه هسته‌ای ایران دارد.

ارسلان مرشدی / جام جم