رشد جسمی - عاطفی کودک با ماساژ

بیشتر از آنچه تصور کنید، ماساژ دادن نوزادان و شیرخواران روشی است برای آرامش خاطر و نیز احساس راحتی روحی و جسمی آنها که سال‌ها مورد تحقیق و پژوهش پزشکان و دانشمندان قرار گرفته است. به نحوی که امروزه در کشورهای توسعه‌یافته کلاس‌های آموزشی عملی برای والدین برگزار می‌شود تا تکنیک‌های ماساژ کودکان را یاد بگیرند و به کار ببندند.

اگرچه در برخی فرهنگ‌ها از صدها سال پیش تمرینات ماساژگونه‌ای برای آرامش روحی و جسمی مرسوم بوده است، اما برای اولین بار ‌‌«اشنایدر مک‌کلور» ماساژدرمانی کودکان را با تاسیس انجمن ماساژ کودکان در ایالات متحده آمریکا در اواسط دهه 1970 میلادی به طور جدی در سطح دنیا مطرح کرد و بعد از آن این امر مورد توجه دانشمندان و پزشکان قرار گرفت و روز به روز توسعه یافت. امروزه پژوهشگران معتقدند که ماساژ دادن کودکان از بدو تولد تا یک سالگی می‌تواند اثرات چشمگیری بر رشد عاطفی و جسمانی آنها داشته باشد.

با انجام تکنیک‌های ماساژدرمانی مهم‌ترین کاری که برای کودکتان انجام می‌دهید وضع سلامت عمومی بدنش را ارتقا می‌دهید که این امر نتیجه آن است که با ماساژ، جریان خون بدن و اکسیژن‌رسانی به بافت‌های او را بهبود می‌دهید. از این طریق جریان لنفاتیک نیز در بدن نیز تسریع شده و مواد مضر بدن را سریع‌تر دفع می‌کند و به این ترتیب سیستم دفاعی کودک شما قوی‌تر عمل می‌کند.

محققان دانشکده پزشکی وارویک انگلستان در طی پژوهش‌های خود به این نتیجه رسیدند که ماساژ دادن نوزادان و کودکان بر سطوح هورمون‌های تنظیم‌کننده بدن موثر است و سبب تنظیم آنها می‌شود. برای نمونه آنها دریافته‌اند که ماساژ کودکان هورمون‌های استرس‌زای بدن را کاهش می‌دهد. هورمون‌های کورتیزول اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین هورمون‌هایی هستند که در موقعیت‌های استرس‌آور ترشح می‌شوند، ولی با ماساژدرمانی سطح خونی آنها در کودک به طور قابل ملاحظه‌ای کم می‌شود. هورمون دیگری به نام هورمون ملاتونین در بدن وجود دارد که محرک خواب است و بر اثر ماساژ میزان آن در خون افزایش می‌یابد و به این ترتیب ماساژ نوزادان و کودکان سبب بهبود خواب کودکان نیز می‌شود. محققان دریافته‌اند که ماساژ منظم، الگوی خواب کودک را هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت بهبود می‌بخشد و از این طریق بر الگوی رشد کودک نیز اثرات خوبی خواهد داشت. این در حالی است که ماساژ خود بر افزایش هورمون رشد در کودکان نیز اثرات مطلوبی دارد.

علاوه بر آن مطالعات محققان نشان می‌دهد که ماساژ به کودکان کمک می‌کند که در هنگام بیماری یا درد یا اقدامات مداخله‌گر پزشکی تحمل بهتری داشته باشند و کمتر مضطرب شوند.

یکی دیگر از فواید ماساژدرمانی برای کودکان بهبود درد‌های کولیکی یا همان قولنج شکمی نوزاد و نیز یبوست آنهاست. ماساژ شکمی نوزادان و شیرخواران اگر به نحو صحیح انجام شود این‌گونه درد‌های سیستم گوارشی را بهبود می‌بخشد. براساس تعریف دانشگاه علوم سلامت میشیگان هرگاه شیرخوار حدود 3 ساعت در روز و حدود 3 روز در هفته گریه کند، تشخیص کولیک شکمی مسجل می‌شود. متخصصان اطفال این دانشگاه معتقدند که ترشح هورمون‌های سیستم گوارشی در کودکانی که از ماساژ بهره می‌گیرند، بهتر است و به این نحو این کودکان کمتر به مشکلات گوارشی مانند کولیک تجمع گاز یبوست و حتی اسهال و... مواجه می‌شوند.

زمانی که کودک سرحال و بانشاط است، زمان مناسبی برای ماساژ محسوب می‌شود. ماساژ دادن کودک بعد از شیر خوردن او می‌تواند منجر به حالت تهوع او شود، پس بهتر است این کار را به زمانی موکول کنید که شکم او پر نباشد. از سویی دیگر نزدیک به وعده غذایی بعدی نیز نباشد، زیرا کودک به علت گرسنگی بدقلقی خواهد کرد. تقریبا یک ساعت بعد از شیر خوردن کودک و نیز بعد از بیدار شدن از یک خواب کوتاه نیمروزی زمان مناسبی برای ماساژ اوست. بسیاری از کودکان بعد از یک ماساژ خوب می‌خوابند. بنابراین پیش از خواب شبانه و قبل از شیر دادن او نیز وقت خوبی برای ماساژ اوست. اما اگر کودکتان زیر 5 ماهه است، ماساژ دادن او را به زمان حمام کردن موکول نکنید زیرا نتیجه‌ای جز خستگی و تحریک‌پذیری‌اش نخواهد داشت.

ماساژ کامل بدن کودک معمولا 20 دقیقه طول می‌کشد، اما هرگاه احساس کردید که کودک خسته شده مثلا گریه می‌کند یا شما را پس می‌زند، بدانید که از ماساژ لذتی نمی‌برد و با زبان بی‌زبانی می‌گوید کافی است پس ماساژ را قطع کنید و آن را به زمان دیگری موکول کنید.

هنگام تب و سرماخوردگی کودک بهتر است او را ماساژ ندهید. همچنین اگر قسمتی از بدن کودک آسیب‌دیده یا بریدگی یا زخمی دارد از ماساژ دادن آن ناحیه بپرهیزید.

در روزهای نخست شروع ماساژ که کودک عادت ندارد بهتر است تا یکی 2 هفته به مدت 5 تا 10 دقیقه فقط دست‌ها و پاهای کودک را ماساژ بدهید تا او نیز کم‌کم عادت کند. همیشه سعی کنید که ماساژ را زمانی آغاز کنید که عجله‌ای ندارید و می‌توانید در محیطی کاملا آرام و ساکت و با حرکاتی لطیف و آرام آن را به انجام برسانید و این مساله خود مستلزم آن است که خود شما زمان، حوصله و صبر کافی را برای این کار داشته باشید.

به جرات می‌توان گفت که کم‌هزینه‌ترین کاری که می‌توان برای سلامت جسم و روح فرزندتان انجام دهید، همین ماساژ دادن کودک است. فقط لازم است کمی زمان برای او در نظر بگیرید. برای ماساژ دادن کودک پوست دست شما عامل تماس با پوست کودکتان است. پس قبل از هر کاری ناخن‌های خود را کوتاه کنید تا روی پوست لطیف او خراش ایجاد نکند. قبل از شروع به ماساژ دستانتان را تمیز بشویید تا از انتقال عوامل بیماری‌زا به پوست کودک پیشگیری کنید.

برای شروع کار نیاز به روغن دارید تا دستان شما به نرمی و بدون اصطکاک روی پوست کودک حرکت کند. برای این منظور از روغن‌های طبیعی گیاهی استفاده کنید، زیرا راحت‌تر جذب پوست می‌شوند. در حالی که روغن‌های صنعتی دارای پارافین هستند که به صورت قشری روی پوست باقی می‌مانند و منافذ پوست کودک را می‌بندند. از سویی دیگر روغن‌های گیاهی برای او ضرری ندارند، حتی اگر کودک دستان آغشته به روغن را بمکد. از بین روغن‌های گیاهی روغن زیتون، کنجد بادام و روغن هسته انگور برای ماساژ کودک مناسبند، زیرا کمتر دیده شده که باعث ایجاد حساسیت شوند. بهتر است قبل از استفاده از روغن برای بار نخست تست پوستی را برای کودک انجام دهید. به این ترتیب که روی سطح کوچکی از پوست دست کودک، کمی از روغن را بمالید و پس از 24 ساعت آن محل را بررسی کنید. اگر واکنش حساسیتی ندیدید می‌توانید با خیال راحت از آن برای ماساژ دادن کودکتان استفاده کنید.

برای ماساژ کودک تماس پوست به پوست بسیار مناسب‌تر است و به همین دلیل لازم است که کودک را برهنه کنید و او را روی یک حوله یا ملحفه تمیز بگذارید. پس حتما به اتاق گرمی نیاز دارید تا او احساس سرما نکند. دمای حدود 25 تا 26 درجه سانتیگراد برای این کار مناسب است.

دکتر شیرین فرجی‌گودرزی