خواهران دوقلو به کمک هم می‌آیند‌

موجوداتی که نه‌تنها از لحاظ ظاهر شباهت زیادی به یکدیگر دارند، بلکه در بسیاری موارد دیگر از جمله بافت‌ها و ارگان‌های داخلی و حتی ویژگی‌های روحی هم به یکدیگر نزدیک هستند و البته همین شباهت‌های فیزیولوژیکی و جسمی‌ باعث شده تا از خیلی قبل‌تر از این‌که امکان شبیه‌سازی از لحاظ علمی‌ مطرح شود، داستان‌ها و فیلم‌های زیادی درباره خلق گسترده موجودات اینچنینی شکل بگیرند.

موضوع شباهت بافت‌ها در دوقلوها آنقدر جدی است که پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم پزشکی جهاد دانشگاهی ابن‌سینا ، موفق شده است با اجرای پیوند تخمدان کامل بین خواهران دوقلوی همسان، گامی‌ نو برای احیای باروری آنان بردارد.

معدود کشورهای جهان به این دستاورد علمی‌ رسیده‌اند و به گفته محققان جهان این می‌تواند زمینه‌ساز مطالعات بعدی برای انجام این پیوند در کل افراد نیازمند در سطح جامعه باشد.

ضمن آن که هدف نهایی پژوهشگران آن است که قسمتی از تخمدان فریز شده خود بیمار را برایش پیوند بزنند؛ زیرا با این روش بسیاری از دختران جوانی که به علت سرطان تخمدان خود را از دست داده‌اند، به بارداری امیدوار می‌شوند. امکان پیوند تخمدان کامل بین خواهران دوقلوی همسان آنقدر جذاب بود که برای اطلاع از جزییات آن با دکتر محمدرضا صادقی معاون پژوهشی پژوهشگاه جهاددانشگاهی ابن‌سینا گفتگو کردیم.

برای این‌که بیشتر در جریان امکان پیوند تخمدان بین خواهران دوقلو و اهمیت اجرای آن قرار بگیریم، بهتر است ابتدا درباره ویژگی‌های آن بگویید و این‌که با اجرای این روش در کشور آیا ما جزو معدود کشورهای برخوردار از آن خواهیم بود یا خیر؟

این پروژه برای اولین بار در کشور اجرا خواهد شد و ظاهراً این جراحی در ابعاد مطرح شده در منطقه و کشورهای همسایه نیز سابقه نداشته است. پیوند تخمدان کامل علاوه بر احیای قدرت باروری طبیعی، موجب برقراری و تنظیم سیکل‌های زنانه و هورمون‌های جنسی می‌شود.

یکی از نتایج درخشان این نوع درمان، برطرف شدن و جبران عوارض و سوءعملکردهای ناشی از آشفتگی نظم و سطح هورمون‌ها و فاکتورهای هورمونی زنانه است. ازجمله این عوارض پوکی استخوان است که بعد از یائسگی می‌تواند تهدیدکننده باشد، حال اگر این یائسگی زودرس باشد فرد بیمار برای مدت طولانی‌تری در معرض عوارض حاصل از پوکی استخوان بوده و شرایط وخیم‌تری خواهد داشت. از جمله مزیت‌های روش مذکور نسبت به دیگر روش‌های کمک‌باروری مثل اهدای تخمک و لقاح آزمایشگاهی همین مورد اخیر یعنی احیای تعادل هورمونی است، حتی این روش در نگاه روان‌شناختی می‌تواند با القای روح باروری تأثیر خوبی در شیوه زندگی و روحیات فرد داشته باشد، چون در سایر روش‌های کمک‌باروری زوج نابارور به نوعی خود را وابسته به کمک اشخاص‌دهنده و آزمایشگاه می‌دانند.

در سال 2008 مقاله‌ای از دکتر سیلبر در شماره 7 ژورنال Human Reproduction منتشر شد که در آن به مقایسه روش پیوند بافت و تخمدان کامل پرداخته شد. طبق این مقاله به نظر می‌رسد با وجود تهاجمی‌تر بودن، روش اخیر فعالیت هورمونی پایدارتر خواهد بود. همچنین در این مقاله این روش به‌عنوان یک فرآیند انتخابی و مناسب برای زنان دوقلوی همسان دچار یائسگی زودرس توصیه شده است.

در این پروژه به علت پذیرش تقریباً مطمئن بافت‌های پیوندی در دوقلوهای همسان، در مرحله اول دامنه فراخوان مراجعان را در گروه دوقلوهای همسان محدود کردیم تا راه پیش رو برای دستیابی به مراحل پیشرفته‌تر را با گامی ‌مطمئن آغاز کنیم و امیدواریم با پشتوانه متخصصان جوان ایرانی در آینده نزدیک، طیف وسیعی از فناوری‌های درمانی ناباروری را برای ارائه خدمات به زوج‌های نابارور به شکل بومی‌ درآورده و حتی پاسخگوی مراجعان خارجی نیز باشیم.

به نظر می‌رسد این روش برای همه بخصوص دوقلوهایی که یکی از آنها با این مشکلات درگیر است بسیار جالب و هیجان‌انگیز باشد اما دقیقا از چه زمانی این روش به فاز بیمارستانی و عمومی ‌خواهد رسید؟

این جراحی همزمان با برگزاری کنگره حفظ باروری در دی‌ماه انجام خواهد شد. دکتر شرمن سیلبر به‌عنوان متخصص و مدعو، علاوه بر شرکت در این کنگره با تیم جراحی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا نیز همکاری خواهد داشت. مرحله بررسی و مطالعات سپری شده و فعلاً در مرحله فراخوان بیماران مورد نظر هستیم که تا اواخر پاییز ادامه خواهد داشت. شرایط شرکت و انتخاب در این پروژه شامل دوقلوی همسان بودن خواهران، سلامت تولید مثلی قل دهنده و قرارگیری خواهران در سنین فعالیت تولید مثلی (15 تا 45 سال) است. خانواده‌ها می‌توانند برای کسب اطلاعات بیشتر به پایگاه الکترونیکی http://www.avesina.ir ‌‌مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری ابن‌سینا یا آدرس این مرکز مراجعه کنند.

برای این پیوند چه مراحلی باید طی شود؟

در نوع پیوند بافت تخمدان، بعد از خارج‌سازی تخمدان از بدن فرددهنده بافتی از لایه قشری آن با ضخامت حدود یک میلی‌متر تهیه می‌شود که 2 نمونه به هریک از تخمدان‌های فرد گیرنده اختصاص پیدا می‌کند و یک نمونه به شکل منجمد محافظت می‌شود. سپس به شیوه لاپاروسکوپی بخش‌هایی از قشر تخمدان فرد گیرنده در عین کنترل خونریزی برداشته می‌شود و بافت اهدایی جایگزین آن شد، و مدولا یا مرکز تخمدان را می‌پوشاند. دقت در این نوع جراحی موجب تسریع در برقراری ارتباط خونی بافت جدید و تخمدان میزبان شده، بتدریج فعالیت هورمونی و در نهایت تخمک‌گذاری احیا می‌شود.

اما درباره پروژه مورد بحث جراحی یا پیوند تخمدان کامل قضیه متفاوت است، به‌طوری که جراحی شامل دو مرحله است که در گام اول با جراحی روی قل دهنده سالم تخمدان وی برداشته می‌شود و در مرحله دوم تخمدان جدید در موقعیت توپوگرافیک خود در بدن قل نابارور پیوند می‌شود.

اگر بخواهیم درباره این جراحی توضیحات جزئی‌تری داشته باشیم باید گفت: معمولاً بعد از آزمایش‌های متداول از نظر‌سازگاری بافتی و کنترل امکان بیماری‌های عفونی قابل انتقال مراحل جراحی شروع می‌شود. جراحی در واقع به شکل Microvascular اتفاق می‌افتد و در صورت کلی جراحی شامل اتصال شریان و وریدهای تخمدانی به تخمدان پیوندی برقرار می‌شود که ارتباط یا آناستوموز این عروق در بزرگ‌نمایی میکروسکوپی و تحت یک‌سری تکنیک‌های جراحی انجام می‌شود. قطر وریدهای تخمدانی 3 تا 5 میلی‌متر است و قطر شریان تخمدانی از 5 دهم میلی‌متر تجاوز نمی‌کند. بعد از ارتباط کامل عروقی با ورود جریان خون میزبان حیات تخمدان جدید در بدن فردگیرنده شروع می‌شود.

در انجام این پیوند، مطمئنا از تکنولوژی‌ها و تجهیزات به روز و پیشرفته‌ای هم استفاده شده است؟

بله، به لحاظ پیچیدگی تکنیک‌های اجرایی در این جراحی، انواعی از تجهیزات ضروری در Microsurgery و نیز انجماد و نگهداری بافت پیوندی در این عمل استفاده می‌شوند.

آیا این روش علاوه بر امکان باروری قل نابارور فواید دیگری هم در پی دارد؟ و به‌طور کلی اهمیت اجرای این طرح از لحاظ علمی، اقتصادی چیست؟

با این روش سیکل‌های زنانه قل گیرنده به شرایط طبیعی برمی‌گردد و امکان باروری و بارداری طبیعی نیز وجود خواهد داشت. در ضمن بعد از پیوند موفقیت‌آمیز اختلالات هورمونی ناشی از یائسگی زودرس و توقف عملکرد طبیعی تخمدان‌ها برطرف می‌شود و بدن به تعادل هورمونی خواهد رسید. در نتیجه این شرایط، از تحمیل هزینه‌های گزاف بابت عوارض ناشی از این نوع یائسگی پیشگیری شده و امید به زندگی در بین زوج‌های نابارور افزایش خواهد یافت. شایان ذکر است امروزه حوزه‌ای میان‌رشته‌ای تحت عنوان توریسم سلامت یا توریسم پزشکی به‌وجود آمده که بخش باروری و مسافرت‌های در راستای درمان ناباروری عمده‌ترین قسمت این حوزه به شمار می‌رود. در صورت انجام موفقیت‌آمیز پروژه مذکور قطعاً می‌توان پیشنهادهایی به منظور ارائه خدمات فراملی و در سطح منطقه داشت و گامی ‌در جهت اعتلای توریسم پزشکی و در نتیجه افزایش سطح درآمد گردشگری بویژه نوع درمانی برداشت.

بنابراین از لحاظ اعتبارات بین‌المللی و جذب بیماران منطقه هم این روش می‌تواند موثر باشد، اما به اعتقاد شما در ادامه امکان صدور دانش فنی این طرح به کشورهای دیگر هم وجود خواهد داشت؟

ان‌شاءالله بعد از تکمیل موفقیت‌آمیز این طرح، قاعدتاً می‌توان مطالعات امکان‌سنجی صدور این فناوری به کشورهای همسایه یا حتی سایر کشورها را آغاز کرد.

چه‌سازمان‌ها یا مراکزی این طرح را حمایت کرده‌اند؟

پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم پزشکی جهاد دانشگاهی ابن‌سینا و مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا از حامیان این طرح محسوب می‌شوند.

از نتایج آن، مقاله‌ای در نشریات بین‌المللی به چاپ رسیده است؟

اگر منظورتان همین طرح جاری است، فعلا خیر، زیرا گزارش نتایج در قالب مقاله علمی ‌باید پس از اتمام مراحل و حصول اطمینان از موفقیت‌آمیز بودن طرح و ارزیابی توان باروری و بارداری بیماران ارائه شود اما درخصوص پروژه‌های خارجی در سال‌های اخیر چند مقاله در مجلات Human Reproduction و Fertility and sterility به چاپ رسیده است.

آینده این طرح را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

امیدواریم به فضل الهی با انجام موفقیت‌آمیز این طرح درکشور عزیزمان ایران علاوه بر ارتقای سطح بهداشت و سلامت باروری جمعیت زنان کشور، بارقه امیدی برای زوج‌های نابارور ایجاد کرده باشیم.

گام به گام تا پیوند تخمدان کامل بین خواهران دوقلوی همسان

اولین نوزاد حاصل از پیوند موفقیت‌آمیز تخمدان کامل، یک دختر سالم بود که 11 نوامبر 2008 در بیمارستانی در لندن متولد شد. این نوزاد حاصل جراحی پیوند بود که ژانویه 2007 در سنت لوئیز ایالات متحده صورت گرفته بود، در آن تخمدان کامل خواهر دوقلوی یک خانم انگلیسی به وی پیوند زده شد. این خانم 38 ساله درسنین نوجوانی دچار یائسگی زودرس شده و عملا قدرت باروری خود را به دلیل توقف فعالیت تخمدانی ازدست داده بود. 3 ماه بعد از این جراحی، سیکل‌های زنانه این خانم بعد از 22 سال به وضعیت عادی برگشت و با تخمک‌گذاری طبیعی، توانایی باروری وی احراز شد و در نهایت پس از بارداری طبیعی، فرزند خود را به روش سزارین به دنیا آورد. این نوزاد در آغاز تولد حدود 6/3 کیلو وزن داشت.

البته قبل از این رویداد هم سال 2004 میلادی پیوند بافت تخمدان بین دوخواهر دوقلو، آبستنی موفقیت‌آمیز خواهر نابارور را به همراه داشت، اما دکتر شرمن سیلبر به واقع برای اولین بار از تخمدان کامل برای این پیوند در خواهران دوقلوی همسان استفاده کرد. هر چند قبل از این، پزشکان دانشگاه پزشکی hejangz چین نیز ادعاهایی درمورد تولد اولین نوزاد حاصل از پیوند تخمدان کامل بین 2خواهر غیر دوقلو داشتند و ظاهراً یک پزشک هندی نیز سال 2002 گزارشی درمورد پیوند کامل تخمدان ارائه کرده است. ولی تاکنون هیچ گزارش مستند و علمی ‌در نشریات و ژورنال‌های معتبر علمی ‌از آن منتشر نشده است. در بلژیک یک تیم تخصصی با پیوند بافت تخمدان بین 2 خواهر دوقلوی غیر یکسان، باروری خواهر 20 ساله دچار بتاتالاسمی ‌را بعد از شیمی ‌و پرتودرمانی و نیز پیوند مغز استخوان احیا کردند. همچنین در یک پروژه دیگر پزشکان بلژیکی سال 2003 برای اولین بار درجهان بافت تخمدان یک زن 32 ساله را که از 7 سال پیش و قبل از آغاز شیمی‌درمانی برداشته شده وبه صورت منجمد محافظت می‌شد، به بدن وی بازگرداندند و سپتامبر 2004 دختر وی تامارا متولد شد؛ این را می‌توان نوعی حفظ باروری دانست.

یک ماه پس از پیوند تخمدان کامل درسال 2007 تلاش‌های دکتر سیلبر به منظور تکرار این موفقیت درباره دوقلوهای غیر همسان نیز آغاز شد. در گام اول یک زن ساکن سانفرانسیسکو دچار ناباروری متعاقب شیمی‌درمانی سرطان با سابقه دریافت مغز استخوان از خواهر دوقلوی خود مورد ارزیابی قرار گرفت اما ظاهراً این مرحله از کار قدری پیچیده‌تر خواهد بود.

بهاره صفوی