بازی با کلمات در آمار گردشگران

اما آیا این آمار واقعا شاخصی برای نشان دادن میزان استقبال مردم از سفر‌های تابستانی به‌حساب می‌آید و تغییری را در وضعیت گردشگری داخلی کشورمان نشان می‌دهد یا تنها مجموعه‌ای از اعداد و ارقامی نجومی و ظاهرفریب است که خام و بدون تحلیل در اختیار مخاطبان رسانه‌های جمعی قرار می‌گیرند تا آنان را با‌صفرهایشان بهت‌زده کند؟

براساس گزارش ستاد تسهیلات سفرهای گردشگری، میزان تردد‌های بین استانی توسط ناوگان حمل و نقل عمومی، شخصی، هوایی، ریلی و دریایی از آغاز تیر تا پایان مرداد امسال، بیش از 96 میلیون نفر سفر و میزان اقامت ثبت شده مسافران و گردشگران در مراکز اقامتی ثابت و مراکز اقامتی موقت اعم از هتل، هتل آپارتمان، مهمانپذیر، منازل استیجاری، کمپ، مدارس و زائرسراها،‌ بیش از 26 میلیون نفر- شب بوده است.

ارائه این آمار در حالی از سوی ستاد دائمی تسهیلات سفرهای کشور صورت می‌گیرد که هنوز بسیاری از کارشناسان گردشگری، باور دارند آمارهای گردشگری در کشورمان دقیق و واقعی نیستند و در بسیاری از موارد هم آمارهای ارائه شده از سوی مسوولان کاملا تخصصی و بی‌کاربرد برای عموم مردم هستند و مفاهیم‌شان برای مخاطبان دقیقا آشکار نیست.

نفر سفر!

یکی از دم‌دست‌ترین نمونه‌های این قبیل اعداد و ارقام در حوزه گردشگری، همین گزارش آماری است که به آن اشاره کردیم و از سوی رئیس ستاد دائمی سفرهای کشور اعلام شده است. در این گزارش همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد رقم 96 میلیون و 712 هزار نفر - سفر به عنوان عددی چشمگیر! در ابتدای جدول آماری قرار گرفته است اما شاخص نفر - سفر، بیانگر چیست؟

اسدالله ژیان رئیس روحانی، کارشناس گردشگری و استاد دانشگاه در این باره توضیح می‌دهد: نفر سفر شاخصی است که میزان جابجایی مسافران را به وسیله ناوگان حمل و نقل کشور و ظرفیت نقل و انتقال در راه‌ها نشان می‌دهد و به هیچ‌وجه نشانگر تعداد مسافران نیست و نمی‌توان به واسطه آن به آمار واقعی مسافران دست پیدا کرد.

به گفته این استاد دانشگاه، استفاده از آمار نفر سفر در شرایطی صورت می‌گیرد که هر سال کشورهای پرگردشگر جهان شمار مسافران را به جای استفاده از شاخص نفر سفر اعلام می‌کنند که برای سیاستگذاران در حوزه گردشگری باارزش‌تر و برای مخاطبان رسانه‌های جمعی، قابل فهم‌تر است.

نفر سفر از طریق شمارش مسافران ورودی و خروجی هر استان محاسبه می‌شود و مهم‌ترین اشکالش چند بار شمرده شدن هر مسافر در طول یک مسیر مشخص است. به طوری که ممکن است مسافری در طول مسیر تهران ‌ مشهد، از چندین شهر بگذرد و در هر یک از آنها چندین بار شمرده شود این خطا را جمع بزنید با آمار مسافرانی که به منظور ماموریت کاری بین شهر‌ها تردد می‌کنند در کنار ساکنان روستاهای اطراف شهر‌ها که گاهی ناچارند چندین بار در روز از روستایشان تا شهر مرکز استان بروند و برگردند و...

نفر شب!

استفاده از آمار نفر ‌ شب، البته به اندازه نفر سفر بی‌خاصیت نیست. نفر - شب اصطلاحی اقتصادی است که به عنوان شاخصی برای سنجش وضعیت اقتصادی هتل‌ها به کار برده می‌شود، اما به گفته رئیس روحانی، این آمار بیانگر میزان تولید خدمات در مراکز اقامتی نیست و برای به دست آوردن این میزان باید نسبت نفر شب را به میزان ظرفیت کلی مراکز اقامتی که در آمار ستاد تسهیلات مجهول است به دست آورد.

براساس گفته‌های این کارشناس، ممکن است آمار نفر شب به ظاهر زیاد باشد، اما وقتی آن را نسبت به تعداد هتل‌ها و اتاق‌های خالی‌شان در کشور می‌سنجیم متوجه می‌شویم وضعیت اشغال هتل‌ها مطلوب نبوده است.

نکته حائز اهمیت درخصوص ارائه رقم چندین میلیونی نفر شب این است که آمار فوق فقط در صورتی قابل محاسبه است که تعداد مسافران هتل‌ها و دیگر مراکز اقامتی در دسترس باشد، اما جالب اینجاست که تعداد مسافران همیشه از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حذف شده است.

بهترین گواه برای اثبات این موضوع، مقایسه آمار ضریب اشغال هتل‌های کشور با آمار 26 میلیونی نفر ‌ شب است.

محمدعلی فرخ‌مهر، رئیس اتحادیه هتلداران تهران در این زمینه می‌گوید: از خرداد امسال ضریب اشغال هتل‌ها بشدت کاهش یافته است به طوری که در تهران این ضریب در دوره‌ای به 3 درصد هم رسید و اکنون حدود 50 40 درصد است که رقم مطلوبی برای هتلداران در تابستان نیست.

او درباره آمار گردشگران و احتمال کاهش آن توضیح می‌دهد: ضریب اشغال هتل‌ها شاخص مناسبی برای سنجش افزایش یا کاهش شمار گردشگران نیست. امسال، تعداد زیادی از گردشگران هتل خواب، ترجیح داده‌اند به خارج از کشور سفر کنند و گروهی دیگر نیز به دلیل مشکلات اقتصادی به جای اقامت در هتل، چادر زدن در خیابان یا اقامت در مراکز غیر مجاز و کم‌هزینه تر را انتخاب کردند.

مسافران چه ربطی به سازمان دارند؟

هرچند هر سال در تعطیلات نوروز و تابستان شمار مسافران در کشورمان افزایش پیدا می‌کند، اما حقیقت این است که سفر در نوروز و تابستان رسمی کهنه است که علی‌رغم فراهم نشدن امکانات سفر در کشور هر سال رخ می‌دهد و نمی‌توان آن را به‌عنوان شاخصی شایسته برای سنجش میزان توسعه صنعت گردشگری در نظر گرفت.

شاید بهتر باشد جداول آماری و صفرهای بی‌شمارشان را کنار بگذاریم و وضعیت در حد صفر توسعه گردشگری در کشورمان را از مردمی بپرسیم که نه سفر کارت شان اعتبار دارد، نه در هتل‌ها جایی دارند، نه هیچ موزه‌ای کارت بازدید رایگان‌شان را می‌پذیرد و نه حتی امکانات بین راهی سفر برایشان فراهم شده‌است.

مریم یوشی‌زاده